USS Yorktown (CV-5): Held van de Stille Oceaanoorlog

De USS Yorktown (CV-5) was een belangrijk vliegdekschip van de Amerikaanse marine tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit schip, genoemd naar de Slag bij Yorktown in 1781, werd op 30 september 1937 in dienst genomen. Het was het eerste schip in de Yorktown-klasse, een reeks vliegdekschepen die voortbouwde op ervaringen met eerdere schepen zoals de Lexington-klasse en de kleinere USS Ranger. De Yorktown speelde een cruciale rol in de Pacificoorlog en had een grote invloed op de Amerikaanse zeestrategie tijdens enkele van de belangrijkste zeeslagen in de geschiedenis.

Vroege Carrière

Constructie en Eerste Testvaarten

De USS Yorktown werd gebouwd door de Newport News Shipbuilding and Drydock Company in Virginia. De kiel werd gelegd op 21 mei 1934, en het schip werd op 4 april 1936 te water gelaten. Eleanor Roosevelt, de first lady van de Verenigde Staten, fungeerde als sponsor van het schip. Na de indienststelling begon de Yorktown met trainingsmissies in Hampton Roads, Virginia. Deze missies omvatten vliegdekschipkwalificaties voor haar luchtgroep en operationele oefeningen om de bemanning vertrouwd te maken met het schip en zijn systemen.

Shakedown en Eerste Oefeningen

In januari 1938 begon de Yorktown aan haar shakedown-cruise in het Caraïbisch gebied. Tijdens deze reis deed ze verschillende havens aan, waaronder Culebra (Puerto Rico), Guantánamo Bay (Cuba), en Cristóbal (Panamakanaalzone). Deze tests bevestigden haar operationele capaciteiten, waarna het schip in maart 1938 terugkeerde naar de Norfolk Navy Yard voor aanpassingen op basis van de bevindingen tijdens de shakedown.

Vanaf de herfst van 1938 voerde de Yorktown intensieve trainingsoperaties uit langs de oostkust van de Verenigde Staten en in het Caraïbisch gebied. Als vlaggenschip van Carrier Division 2 nam ze in februari 1939 deel aan haar eerste vlootspel, Fleet Problem XX, een grootschalige oefening die gericht was op het verdedigen van zeelanes tegen een hypothetische Europese macht. President Franklin D. Roosevelt woonde delen van deze oefening bij, wat het strategische belang ervan onderstreepte.

Overplaatsing naar de Stille Oceaan

In april 1939 werd de USS Yorktown verplaatst naar de Pacific Fleet, via het Panamakanaal. Daar nam ze deel aan Fleet Problem XXI, een oefening waarin onder meer luchtoperaties een centrale rol speelden. Dit bleek een voorbode te zijn van de tactieken die later tijdens de Tweede Wereldoorlog zouden worden toegepast. Na deze oefening werd de Yorktown tijdelijk teruggestuurd naar de Atlantische Oceaan om Amerikaanse neutraliteitspatrouilles te ondersteunen tegen de groeiende dreiging van Duitse U-boten.

Neutraal en Paraat: Voor de Oorlog

Patrouilles in de Atlantische Oceaan

In 1941 voerde de Yorktown vier lange patrouilles uit in de Atlantische Oceaan, waarbij ze meer dan 28.000 kilometer aflegde. Het schip opereerde tussen Newfoundland en Bermuda, vaak onder oorlogsomstandigheden. Ondanks dat Adolf Hitler zijn onderzeeërs had verboden om Amerikaanse schepen aan te vallen, bleef de spanning hoog, met regelmatige U-bootcontacten en dieptebommen die in actie werden gebracht.

Naar de Pacific: Voorbereidingen op de Oorlog

Na de aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941, werd de Yorktown naar de Stille Oceaan gestuurd. Het schip vertrok uit Norfolk op 16 december en arriveerde op 30 december in San Diego, waar het het vlaggenschip werd van Task Force 17 onder leiding van admiraal Frank Fletcher. Hiermee begon haar cruciale rol in de Pacificoorlog, te beginnen met de bescherming van mariniers die werden ingezet op American Samoa.

Vroege Oorlogsoperaties

De Eerste Amerikaanse Offensieven: Marshalls-Gilberts Raids

In januari 1942 begon de USS Yorktown haar actieve deelname aan de Tweede Wereldoorlog met een offensieve rol in de Stille Oceaan. Samen met Task Force 8, rond het vliegdekschip USS Enterprise, voerde Task Force 17 een aanval uit op de door Japan bezette Marshalleilanden en Gilbertseilanden. Dit offensief, bekend als de Marshalls-Gilberts Raids, markeerde de eerste Amerikaanse tegenaanval in de Pacificoorlog.

De USS Yorktown lanceerde vliegtuigen op 1 februari 1942 om Japanse schepen en installaties te treffen. Ondanks zware weersomstandigheden en beperkte inlichtingen wisten haar vliegtuigen aanzienlijke schade aan te richten. Doelwitten zoals vliegvelden, scheepswerven en ondersteuningsvaartuigen werden vernietigd. Deze aanval demonstreerde de effectiviteit van vliegdekschepen in offensieve operaties en bood waardevolle ervaring aan Amerikaanse piloten, die later cruciaal zou blijken.

Operatie in de Koraalzee

Japanse Dreiging op Port Moresby

In maart 1942 verplaatste de Yorktown zich naar de Koraalzee, waar de Japanse marine plannen had voor een invasie van Port Moresby in Nieuw-Guinea. Deze invasie zou Japan een strategische positie geven om Australië te bedreigen en controle over de zeegebieden in de zuidelijke Pacific te versterken. De Yorktown sloot zich aan bij Task Force 11 rond de USS Lexington, en samen lanceerden ze op 10 maart een verrassingsaanval op Japanse schepen bij Salamaua en Lae.

De vliegtuigen van de USS Yorktown en USS Lexington staken de Owen Stanley-bergen over om de aanval uit te voeren, wat zorgde voor volledige verrassing. Het resultaat was de vernietiging van meerdere Japanse schepen en hinder in hun logistieke operaties. Deze aanval benadrukte het belang van vliegdekschepen bij het verstoren van vijandelijke plannen.

De Slag in de Koraalzee

De Eerste Grootschalige Vliegdekschipconfrontatie

In mei 1942 nam de USS Yorktown deel aan de Slag in de Koraalzee, de eerste zeeslag in de geschiedenis waarbij de strijd geheel werd uitgevochten door vliegtuigen vanaf vliegdekschepen. Het Amerikaanse doel was om de Japanse invasie van Port Moresby te voorkomen.

Op 7 mei 1942 slaagden vliegtuigen van de Yorktown en Lexington erin om de Japanse lichte vliegdekschip Shōhō te vernietigen, wat werd gerapporteerd door een beroemde radio-uitzending: “Scratch one flattop.” De volgende dag, op 8 mei, streden Amerikaanse en Japanse vliegtuigen in een felle slag waarbij beide zijden aanzienlijke verliezen leden. Yorktown’s vliegtuigen beschadigden de Japanse Shōkaku, maar de Amerikaanse schepen werden ook zwaar getroffen.

Schade aan Yorktown

Tijdens de slag wist de Yorktown verschillende torpedo’s te ontwijken, maar werd uiteindelijk geraakt door een 250 kg-bom die vier dekken doorboorde en zware schade veroorzaakte aan de motorruimte en een opslagruimte voor vliegtuigmateriaal. Ondanks deze schade bleef het schip operationeel dankzij efficiënte schadecontrole door haar bemanning. De USS Lexington, minder fortuinlijk, werd zodanig beschadigd dat ze door Amerikaanse torpedo’s tot zinken werd gebracht om gevangenneming door de vijand te voorkomen.

Hoewel de slag tactisch gezien onbeslist was, had het strategisch een grote impact: de Japanse invasie van Port Moresby werd afgebroken, waardoor de geallieerden een cruciale verdedigingslinie in stand konden houden.

Herstel en Voorbereiding op Midway

Reparaties bij Pearl Harbor

Na de Slag in de Koraalzee keerde de USS Yorktown op 27 mei 1942 terug naar Pearl Harbor voor reparaties. De schade aan het schip werd aanvankelijk ingeschat op minimaal twee weken herstel, maar door intensief werk van honderden arbeiders werd het schip binnen 72 uur gerepareerd en voorbereid op haar volgende missie: de Slag bij Midway.

De snelheid van de reparaties was een strategische triomf, aangezien Japanse inlichtingendiensten hadden aangenomen dat de Yorktown volledig was uitgeschakeld. Dit stelde de Amerikaanse marine in staat om drie vliegdekschepen—Yorktown, Enterprise en Hornet—in te zetten tijdens deze cruciale slag.

De Slag bij Midway

Een Keerpunt in de Oorlog

De Slag bij Midway, uitgevochten van 4 tot 7 juni 1942, wordt beschouwd als een van de belangrijkste zeeslagen in de geschiedenis. De Yorktown speelde een cruciale rol in de overwinning van de Amerikaanse marine, die erin slaagde vier Japanse vliegdekschepen te vernietigen en het tij van de oorlog in de Pacific te keren.

De Amerikaanse strategie was gebaseerd op uitstekende inlichtingen. Dankzij het ontcijferen van Japanse codes wist admiraal Chester Nimitz dat een grote Japanse aanval op Midway op handen was. De Yorktown, ondanks de schade die ze had opgelopen in de Slag in de Koraalzee, sloot zich aan bij Task Forces 16 en 17, met de vliegdekschepen USS Enterprise en USS Hornet, om de Japanse aanvalsmacht op te wachten.

De Cruciale Aanval op 4 Juni

De Japanse Plannen

De Japanse strijdmacht, onder leiding van admiraal Isoroku Yamamoto, bestond uit vier vliegdekschepen: Akagi, Kaga, Sōryū, en Hiryū. Hun doel was om Midway te veroveren en de Amerikaanse marine tot een beslissende slag te dwingen.

Op de ochtend van 4 juni 1942 ontdekten Amerikaanse verkenningsvliegtuigen de Japanse vloot. Admiraal Frank Fletcher, aan boord van de Yorktown, gaf bevel tot een onmiddellijke aanval. De vliegtuigen van de Yorktown, samen met die van de Enterprise en Hornet, voerden een succesvolle aanval uit en wisten drie Japanse vliegdekschepen in korte tijd uit te schakelen.

Yorktown’s Bijdrage

De bommenwerpers van de Yorktown troffen het vliegdekschip Sōryū en brachten het in brand. Dit was een beslissend moment in de slag, aangezien de Japanse schepen volgeladen waren met brandstof en bewapening voor hun vliegtuigen, wat leidde tot verwoestende explosies.

Echter, terwijl de Amerikaanse schepen zich hergroepeerden, lanceerde het laatste operationele Japanse vliegdekschip, Hiryū, een tegenaanval gericht op de Yorktown.

De Aanval op de Yorktown

De Eerste Golf

Rond 13:30 werden 18 Japanse duikbommenwerpers waargenomen door de radar van de Yorktown. Het schip wist met snelle manoeuvres de meeste bommen te ontwijken, maar werd uiteindelijk geraakt door een enkele bom die zware schade veroorzaakte aan de vluchtdekken en de machinekamer. Ondanks de schade slaagden de technici aan boord erin om het schip binnen een uur operationeel te krijgen.

De Tweede Golf

Kort daarna volgde een tweede aanvalsgolf van Japanse torpedobommenwerpers. Ondanks felle luchtafweer en pogingen van begeleidende jagers om de aanval af te slaan, werden twee torpedo’s afgevuurd die de Yorktown aan de stuurboordzijde troffen. De schade was aanzienlijk: het schip verloor alle kracht, ontwikkelde een sterke slagzij en lag stil in het water.

Admiraal Fletcher moest de Yorktown verlaten en verhuisde zijn vlag naar de kruiser Astoria. De bemanning kreeg opdracht het schip te verlaten, maar er werd besloten een poging te wagen om haar te redden.

De Ondergang van de USS Yorktown

Reddingspogingen

Op 6 juni 1942 keerde een reddingsploeg terug naar de Yorktown in een poging haar te stabiliseren. Met behulp van het sleepboot Vireo werd het schip weggesleept, terwijl herstelteams hard werkten om het schip recht te trekken en verdere overstromingen te voorkomen.

De Japanse Submarineaanval

De reddingspogingen werden echter abrupt beëindigd toen de Japanse onderzeeër I-168 de Yorktown en haar escortes ontdekte. Rond 15:36 lanceerde de I-168 een salvo van vier torpedo’s. Twee torpedo’s troffen de Yorktown, terwijl een derde de torpedobootjager USS Hammann vernietigde, die naast het vliegdekschip lag om hulp te bieden.

De schade was onherstelbaar. Met een toenemende slagzij en geen hoop op herstel, werd de Yorktown uiteindelijk verlaten. In de vroege ochtend van 7 juni 1942 kapseisde ze en zonk langzaam naar de bodem van de oceaan, met haar vlag nog steeds vliegend.

Strategische Betekenis van de Yorktown

De USS Yorktown (CV-5) was een van de meest prominente vliegdekschepen van de Amerikaanse marine tijdens de vroege fase van de Tweede Wereldoorlog. Haar bijdrage aan de geallieerde successen in de Slag in de Koraalzee en de Slag bij Midway markeerde haar als een cruciaal element in het stoppen van de Japanse expansie in de Stille Oceaan.

De Slag in de Koraalzee was de eerste grote confrontatie tussen vliegdekschepen en toonde het belang van luchtmacht in maritieme oorlogsvoering. De strategische overwinning bij Midway, mede dankzij de inzet van de Yorktown, veranderde het verloop van de oorlog. Door de vernietiging van vier Japanse vliegdekschepen werd de operationele slagkracht van de Japanse marine ernstig verzwakt, waardoor ze nooit volledig herstelde.

De Yorktown demonstreerde ook het doorzettingsvermogen van de Amerikaanse marine. Ondanks ernstige schade na de Koraalzee werd het schip binnen 72 uur gerepareerd en ingezet voor de Slag bij Midway. Dit snelle herstel verraste de Japanners, die hadden aangenomen dat de Yorktown was uitgeschakeld, en onderstreepte de veerkracht van de Amerikaanse oorlogsindustrie en marine.

Ontdekking van het Wrak

Na de oorlog bleef de USS Yorktown een symbool van opoffering en moed. Decennia na haar zinken op 7 juni 1942 werd het wrak in 1998 ontdekt door oceanograaf Dr. Robert Ballard, bekend van de vondst van de Titanic en de Bismarck.

Het wrak ligt op een diepte van ongeveer 5 kilometer in de noordelijke Stille Oceaan. De Yorktown werd gevonden in opmerkelijk goede staat, rechtopstaand op de zeebodem, met veel van haar structuur en verf nog intact. Deze ontdekking bracht een golf van interesse in de geschiedenis van de Yorktown en bood inzicht in de omstandigheden van haar laatste uren.

In 2023 voerde het onderzoeksschip EV Nautilus een meer gedetailleerde studie uit van het wrak. Met behulp van geavanceerde onderwaterdrones werden nieuwe beelden vastgelegd die de technische staat van het schip en de effecten van zijn lange verblijf op de oceaanbodem onderzochten. De Yorktown blijft een krachtig historisch en maritiem monument.

Conclusie

De USS Yorktown (CV-5) vertegenwoordigt de vastberadenheid en innovatie van de Amerikaanse marine tijdens een van de meest kritieke periodes van de 20e eeuw. Haar acties in de Slag in de Koraalzee en de Slag bij Midway hadden een directe impact op de loop van de oorlog in de Stille Oceaan. Hoewel het schip uiteindelijk verloren ging, leeft haar erfgoed voort in de geschiedenis en in de herinnering aan de offers van de mannen die haar bemanden.

De vondst van haar wrak versterkt haar rol als symbool van maritieme moed en herinnert ons aan de enorme uitdagingen waarmee de zeelieden en piloten tijdens de Tweede Wereldoorlog werden geconfronteerd. De Yorktown is niet alleen een verhaal van triomf en verlies, maar ook van het doorzettingsvermogen en de vindingrijkheid die cruciaal waren voor het geallieerde succes.

Bronnen en meer informatie

1. Afbeelding: Naval History & Heritage Command , Public domain, via Wikimedia Commons
2. Bronnen Mei1940
3. Parshall, Jonathan, & Tully, Anthony (2005). Shattered Sword: The Untold Story of the Battle of Midway. Dulles, Virginia: Potomac Books. ISBN 1-57488-923-0.
4. Dull, Paul S. (1978). A Battle History of the Imperial Japanese Navy (1941–1945). Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 978-0870210979.
5. Lundstrom, John B. (2006). The First Team and the Guadalcanal Campaign: Naval Fighter Combat from August to November 1942. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 978-1557504506.
6. Lord, Walter (1967). Incredible Victory. New York: Harper and Row. ISBN 1-58080-059-9.
7. Ballard, Robert, & Archbold, Rick (1999). Return to Midway. Washington, D.C.: National Geographic. ISBN 978-0792276562.
8. Cressman, Robert J. (2000) [1985]. That Gallant Ship: U.S.S. Yorktown (CV-5) (4e druk). Missoula, Montana: Pictorial Histories Publishing Company. ISBN 0-933126-57-3.
9. Friedman, Norman (1983). U.S. Aircraft Carriers: An Illustrated Design History. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-739-9.
10. Ludlum, Stuart D. (1997). They Turned the War Around at Coral Sea and Midway: Going to War with Yorktown’s Air Group Five. Bennington, Vermont: Merriam Press. ISBN 1-57638-085-8.