USS Lexington (CV-16): Van oorlogsschip tot historisch museum

Het Amerikaanse vliegdekschip USS Lexington (CV-16) van de U.S. Navy vaart op 12 november 1943 in de Stille Oceaan tijdens WOII.
De USS Lexington (CV-16), een Essex-klasse vliegdekschip van de U.S. Navy, in actie tijdens de Tweede Wereldoorlog, 12 november 1943.

De USS Lexington CV-16 (CV/CVA/CVS/CVT/AVT-16) was een van de meest iconische vliegdekschepen uit de Tweede Wereldoorlog, gebouwd door de Verenigde Staten. Als lid van de Essex-klasse vliegdekschepen werd Lexington oorspronkelijk gebouwd met de naam Cabot, maar tijdens de bouw omgedoopt om de eerder verloren USS Lexington (CV-2) te herdenken, een schip dat in 1942 tijdens de Slag in de Koraalzee werd gezonken. Dit nieuwe vliegdekschip, ook wel “The Blue Ghost” genoemd, diende met grote onderscheiding in de Stille Oceaan en bleef zelfs lang na de Tweede Wereldoorlog actief. Na een indrukwekkende loopbaan van bijna 50 jaar werd de USS Lexington uiteindelijk een museumschip in Corpus Christi, Texas.

Oorsprong en bouw

De bouw van de USS Lexington (oorspronkelijk Cabot genoemd) begon op 15 juli 1941, in de Fore River Shipyard in Quincy, Massachusetts. In mei 1942 verloor de Amerikaanse marine de oorspronkelijke USS Lexington (CV-2) tijdens de Slag in de Koraalzee, waarbij het schip werd vernietigd door Japanse vliegtuigen. Werknemers van de scheepswerf dienden een verzoek in bij marine-secretaris Frank Knox om het schip dat op dat moment in aanbouw was de naam “Lexington” te geven, ter ere van het oorspronkelijke schip. Op 16 juni 1942 werd dit verzoek goedgekeurd en het schip kreeg officieel de naam USS Lexington, ter nagedachtenis aan de Slag bij Lexington tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. Het schip werd te water gelaten op 23 september 1942 en op 17 februari 1943 in dienst genomen onder leiding van kapitein Felix Stump.

Eerste missies en inzet in de Tweede Wereldoorlog

Na haar indienststelling begon de USS Lexington met een proefvaart in de Caribische Zee en voer vervolgens via het Panamakanaal naar de Grote Oceaan om zich bij de Amerikaanse vloot aan te sluiten. Tijdens deze vroege missies vond een tragische gebeurtenis plaats: Nile Kinnick, een beroemde Amerikaanse footballspeler en piloot, stortte neer tijdens een trainingsvlucht van de Lexington. Dit was een van de eerste verliezen die het schip te verduren kreeg, en het versterkte de vastberadenheid van de bemanning om hun missie voort te zetten in de aanloop naar de grotere oorlog in de Stille Oceaan.

In augustus 1943 arriveerde de Lexington in Pearl Harbor en voerde direct een aanval uit op Japanse bases op Tarawa en Wake Island. Gedurende de invasie van de Gilberteilanden in november 1943 speelde de USS Lexington een cruciale rol bij het beschermen van geallieerde landingen en zorgde ze voor luchtoverheersing door 29 vijandelijke vliegtuigen neer te halen. Hiermee bevestigde het schip haar rol als een belangrijk aanvalsmiddel in de Amerikaanse strategie.

Slag om Kwajalein en Japanse aanvallen

In december 1943 kreeg de USS Lexington de opdracht om een aanval uit te voeren op Japanse posities op Kwajalein. Deze aanval was een succes; de ochtendvluchten vernietigden een Japans transportschip, beschadigden meerdere kruisers en vernietigden 30 vijandelijke vliegtuigen. Ondanks de gevechtservaring van de bemanning en commandant admiraal Charles Pownall, werd de Lexington ’s avonds het doelwit van een Japanse luchtaanval. De instructies om geen vuur te openen tijdens een nachtelijke aanval om de positie niet prijs te geven, bleken fataal; het schip werd geraakt door een torpedo, wat leidde tot negen doden en ernstige schade aan het roer.

De bemanning van de Lexington toonde echter buitengewone veerkracht en reparatieteams improviseerden snel een noodroer om het schip weer bestuurbaar te maken. Na een noodreparatie in Pearl Harbor en een volledige revisie in Bremerton, Washington, was de Lexington in februari 1944 weer klaar voor actie. Het schip bleef een doelwit voor Japanse propaganda, waarbij meerdere keren ten onrechte werd gemeld dat het schip tot zinken was gebracht door Japanse luchtaanvallen.

De Slag in de Filipijnenzee en Marianas-bombardementen

In maart 1944 keerde de Lexington terug naar de gevechtszone en werd ze aangewezen als vlaggenschip van de nieuw gevormde Task Force 58, onder leiding van admiraal Marc Mitscher. De vloot voerde grootschalige aanvallen uit op Japanse militaire posities in de centrale Stille Oceaan, ter ondersteuning van de Amerikaanse landingen bij Hollandia (het huidige Jayapura). Tijdens de Slag in de Filipijnenzee in juni 1944, ook wel bekend als de “Great Marianas Turkey Shoot,” speelde de Lexington een belangrijke rol door tientallen Japanse vliegtuigen neer te halen en mee te helpen aan de verpletterende nederlaag van de Japanse luchtmacht. Hierbij gingen zowel een Japanse vliegdekschip, een tankerschip, als een torpedobootjager verloren.

Het verlies van ervaren piloten en vliegtuigen tijdens deze slag was een zware klap voor de Japanse marine, wat leidde tot een significante daling van hun slagkracht in de lucht. Vanuit een basis op Eniwetok bleef de Lexington Japanse doelen aanvallen, met als doel om luchtsteun te bieden aan de operaties op Saipan en Guam en om Japanse schepen en bevoorradingsroutes te blokkeren.

De Slag om de Leyte Golf en gevechten bij Luzon

In oktober 1944 speelde de USS Lexington een cruciale rol in de Slag om de Leyte Golf, een van de grootste en meest beslissende zeeslagen in de Tweede Wereldoorlog. Deze slag markeerde het einde van de Japanse marine als een effectieve gevechtsmacht. De Lexington en haar vliegtuigen ondersteunden de Amerikaanse landingen op Leyte door Japanse schepen aan te vallen en strategische doelen te bombarderen. Tijdens de Slag om de Sibuyan Zee hielp de Lexington bij het tot zinken brengen van het Japanse slagschip Musashi, een van de grootste en krachtigste slagschepen ooit gebouwd. Met deze vernietiging hielp de Lexington Japan aanzienlijk te verzwakken, omdat dit schip deel uitmaakte van het kernwapenarsenaal van Japan.

Aanvallen op Japanse vliegdekschepen

Op 25 oktober 1944 nam de Lexington deel aan de slag bij Cape Engano, waarbij Japan vier vliegdekschepen verloor, waaronder de Zuikaku, de laatste overgebleven vliegdekschip die had deelgenomen aan de aanval op Pearl Harbor. De vliegtuigen van de Lexington, in samenwerking met andere Amerikaanse carriers, hielpen bij het uitschakelen van de lichte Japanse vliegdekschepen Chitose en Chiyoda. Deze verpletterende aanval betekende niet alleen het einde van Japan’s vliegdekschipvloot, maar ook van haar vermogen om maritieme luchtoverheersing in de regio te herstellen.

De gevechtsacties van de Lexington eindigden die dag met een overwinning, maar waren niet zonder gevaar. De Japanse propaganda, die vaak overdreven meldde dat de Lexington was gezonken, had nog een poging gedaan om de moraal te breken. Na de Leyte-landingen kreeg de USS Lexington te maken met een nieuwe bedreiging, de kamikaze-aanvallen, waarbij Japanse piloten hun vliegtuigen in zelfmoordmissies inzetten. Tijdens een van deze aanvallen raakte een Japanse kamikazepiloot de Lexington, wat leidde tot aanzienlijke schade en het verlies van meerdere bemanningsleden. Dankzij snelle en goed gecoördineerde schadebeperkingsmaatregelen wist de bemanning het vuur binnen 20 minuten onder controle te krijgen en door te gaan met hun missie.

Aanvallen op Luzon en operatie in de Zuid-Chinese Zee

Na herstelwerkzaamheden in de basis Ulithi werd de Lexington in december 1944 opnieuw ingedeeld in Task Group 58.2. Deze taskforce voerde verschillende bombardementen en aanvallen uit op vijandelijke vliegvelden en militaire faciliteiten op Luzon en Formosa. In januari 1945 was de taskforce actief in de Zuid-Chinese Zee, waar ze Japanse scheepvaartroutes aanviel en de Japanse bevoorrading in de regio verstoorde. Bij Cam Ranh Bay in Vietnam vernietigden de vliegtuigen van de Lexington meerdere Japanse schepen en transporteerden waardevolle militaire voorraden. Deze campagne maakte deel uit van een bredere strategie om Japan van haar overzeese hulpbronnen af te snijden en haar vermogen om oorlog te voeren te ondermijnen.

Aanvallen op Tokio en Iwo Jima

In februari 1945 voerde de Lexington aanvallen uit op doelen in en rond Tokio om de Amerikaanse landingen op Iwo Jima te ondersteunen. Vliegtuigen van de Lexington bestookten Japanse vliegvelden en militaire installaties in de Japanse archipel, waarmee ze de tegenstand verzwakten die Amerikaanse troepen tijdens de invasie van Iwo Jima zouden tegenkomen. De intense luchtaanvallen van de Lexington en andere carriers droegen bij aan de Amerikaanse overwinning op Iwo Jima, een strategische locatie die later werd gebruikt als basis voor B-29-bommenwerpers in de laatste aanvallen op Japan.

Na deze operatie voerde de Lexington luchtaanvallen uit op industriële en militaire doelen op de Japanse hoofdeilanden. Door haar voortdurende inzet en succes bij lucht- en zeegevechten bleef de Lexington een belangrijk onderdeel van de Amerikaanse oorlogsinspanningen. Haar rol bij deze grote en strategisch belangrijke operaties droeg direct bij aan de uiteindelijke nederlaag van Japan.

Laatste gevechtsmissies en de Japanse overgave

Na de veldslagen rond Iwo Jima hervatte de USS Lexington haar operaties in de Stille Oceaan. In juli 1945 nam ze deel aan bombardementen op de Japanse thuisbases op Honshu en Hokkaido. In de weken voorafgaand aan de Japanse overgave voerde ze intensieve aanvallen uit op vliegvelden en marinehavens om de Japanse luchtmacht en vloot in de regio uit te schakelen. Deze operaties omvatten onder andere aanvallen op Yokosuka en Kure, waar de Lexington hielp bij de vernietiging van overgebleven Japanse slagschepen, waaronder de Ise, een hybride slagschip en vliegdekschip.

Tijdens een van deze aanvallen slaagden piloten van de Lexington erin om een precisiebombardement uit te voeren dat de ketel van de Ise explodeerde, wat een grootschalige brand veroorzaakte en het schip uiteindelijk tot zinken bracht. Dergelijke missies brachten hoge risico’s met zich mee, gezien de zware Japanse luchtafweer. Voor deze en andere succesvolle operaties ontvingen meerdere bemanningsleden van de Lexington hoge militaire onderscheidingen, waaronder het Navy Cross en de Distinguished Flying Cross.

Operatie Magic Carpet

Na de Japanse overgave in augustus 1945 werd de USS Lexington ingezet als onderdeel van Operatie Magic Carpet, een grootschalige operatie van de Amerikaanse marine om soldaten, piloten en andere personeel naar huis te vervoeren. De Lexington arriveerde in december 1945 in San Francisco, geladen met terugkerende militairen die na jaren van strijd eindelijk huiswaarts keerden. De operatie markeerde het einde van haar gevechtsacties, en kort daarna werd de Lexington gedeactiveerd.

Na de oorlog: modernisering en herbestemming als trainingsschip

In april 1947 werd de USS Lexington officieel uit dienst genomen en toegevoegd aan de National Defense Reserve Fleet. Ondanks haar status als reserveschip werd ze in 1952 geherclassificeerd als een aanvalsvliegdekschip (CVA-16), een herindeling die haar inzetbaarheid bij veranderende wereldwijde dreigingen benadrukte. In september 1953 werd de Lexington gemoderniseerd in de Puget Sound Naval Shipyard onder de SCB-27C en SCB-125-programma’s. Deze aanpassingen stelden haar in staat om moderne straaljagers te ondersteunen en haar operationele capaciteit aanzienlijk te verbeteren.

De modernisering van de Lexington resulteerde in een geheel nieuwe lay-out, inclusief een schuin vliegdek, stoomkatapulten, een versterkte eilandstructuur en een zogenaamde “hurricane bow” om de prestaties in zware zeeën te verbeteren. Toen ze in 1955 opnieuw in dienst werd genomen, voerde de Lexington haar eerste missie uit als aanvalsvliegdekschip in de Stille Oceaan, waar ze diende als vlaggenschip van Carrier Division 1.

De Lexington als trainingsschip en museumstatus

In de jaren 1960 en 1970 evolueerde de USS Lexington tot een van de belangrijkste trainingsschepen van de Amerikaanse marine. In januari 1962 werd ze toegewezen aan de marinebasis in Pensacola, Florida, om te fungeren als trainingsschip voor nieuwe piloten. Haar taken als trainingsschip stelden duizenden marine- en marinierspiloten in staat om veilige start- en landingsmanoeuvres onder de knie te krijgen, inclusief het gebruik van arrestorhaaksystemen op vliegdekschepen. In deze periode werd de Lexington opnieuw hergeclassificeerd, eerst als CVS-16 (een anti-onderzeeërvliegdekschip) en later als CVT-16 (een trainingsvliegdekschip).

De missie van de Lexington als trainingsschip duurde bijna 30 jaar. Ze vestigde meerdere records, waaronder het uitvoeren van meer dan 200.000 gearresteerde landingen. In 1980 maakte de Lexington geschiedenis door als eerste vliegdekschip vrouwen op te nemen in haar bemanning, wat haar rol als trainingsplatform voor nieuwe marinemissies onderstreepte. Het schip bleef in dienst tot 1991 en werd vervolgens officieel uit de vloot verwijderd.

Museumstatus en nationaal historisch monument

Na haar decommissionering werd de USS Lexington op 26 november 1991 overgedragen aan de stad Corpus Christi, Texas. Op 15 juni 1992 werd ze geopend als een drijvend museum, nu bekend als de “USS Lexington Museum on the Bay”. Bezoekers kunnen nu veel van de oorspronkelijke ruimtes en installaties van de Lexington verkennen, waaronder de hangars, commandocentra en de catapultinstallatie op het vliegdek.

In 2003 werd de USS Lexington uitgeroepen tot Nationaal Historisch Monument, wat haar historische waarde erkende en haar status als symbool van Amerikaanse zeemacht en innovatie versterkte. Het museum bevat ook interactieve displays, zoals een MEGAtheater, vergelijkbaar met IMAX, waar bezoekers documentaires en historische films kunnen bekijken. Ook zijn diverse artillerie-installaties gerestaureerd, waaronder 5″/38 dubbeldoelkanonnen afkomstig van de gesloopte zware kruiser USS Des Moines. De USS Lexington biedt tegenwoordig een venster op de geschiedenis, waardoor nieuwe generaties kunnen leren over haar rol in de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog.

Conclusie

De USS Lexington heeft een rijk en gevarieerd verleden, dat zich uitstrekt van intense gevechtsoperaties tijdens de Tweede Wereldoorlog tot decennia als trainingsschip en uiteindelijk als historisch museum. Haar rol in strategische zeeslagen en militaire campagnes hielp niet alleen de Japanse dreiging in de Stille Oceaan te beteugelen, maar vormde ook een onmiskenbare bijdrage aan de geallieerde overwinning in de Tweede Wereldoorlog. Als vlaggenschip van de Amerikaanse marine evolueerde de Lexington om te voldoen aan veranderende militaire behoeften, van een aanvalsvliegdekschip tot een onschatbaar trainingsplatform, en tenslotte tot een nationaal monument dat de geschiedenis levend houdt.

Bronnen en meer informatie

  1. Afbeelding: M. Hansen, U.S. Navy, Public domain, via Wikimedia Commons
  2. “The Blue Ghost: USS Lexington CV-16.” USS Lexington Museum, Corpus Christi, Texas, 2003.
  3. Bauer, K. J., & Roberts, S. S. (1991). American Aircraft Carriers: The Illustrated Design History. Annapolis: Naval Institute Press.
  4. “Historic Naval Ships Association.” HNSA, www.hnsa.org.
  5. U.S. Navy records on USS Lexington, National Archives, Washington D.C.
  6. Bronnen mei1940