Erich Johann Albert Raeder (24 april 1876 – 6 november 1960) was een Duitse admiraal die een belangrijke rol speelde in de maritieme geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Raeder bereikte in 1939 de hoogst mogelijke marinerang, die van grootadmiraal, en werd de eerste persoon die die rang bekleedde sinds Henning von Holtzendorff. Raeder leidde de Kriegsmarine de eerste helft van de oorlog; Hij nam ontslag in januari 1943 en werd vervangen door Karl Dönitz. Tijdens de processen van Neurenberg werd hij veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf, maar werd vervroegd vrijgelaten vanwege een slechte gezondheid.
Raeder werd geboren in Wandsbek in de Pruisische provincie Sleeswijk-Holstein in het Duitse Keizerrijk. Zijn vader was een schoolhoofd, die als leraar en vader bekend stond om zijn uitgesproken autoritaire opvattingen, en die zijn zoon de waarden van hard werken, spaarzaamheid, geloof en gehoorzaamheid bijbracht – allemaal waarden die Raeder zijn hele leven predikte. Hans Raeder waarschuwde zijn kinderen ook dat als Duitsland een democratie zou worden, dat een ramp zou zijn, omdat het betekende dat regeringen door mannen “politiek speelden” – doen wat alleen het beste was voor hun kleine sektarische belangen in plaats van de natie.
Raeder trad in 1894 in dienst bij de Kaiserliche Marine (Keizerlijke Marine) en klom snel in rang en werd in 1912 stafchef van Franz von Hipper. Raeder’s opkomst in de gelederen was vooral te danken aan zijn intelligentie en harde werk, hoewel Raeder van 1901 tot 1903 in de staf van prins Heinrich van Pruisen diende en daarbij een machtige beschermheer kreeg. Vanwege zijn kille en afstandelijke persoonlijkheid was Raeder een man van wie zelfs zijn vrienden vaak toegaven heel weinig te weten.
Raeder diende als stafchef van Hipper tijdens de Eerste Wereldoorlog, evenals in gevechtsposten. Hij nam deel aan de Slag om de Doggersbank in 1915 en aan de Slag om Jutland in 1916. Raeder beschreef Hipper later als een admiraal die “een hekel had aan papierwerk”; dienovereenkomstig delegeerde Hipper aanzienlijke macht aan Raeder, die dus meer invloed genoot dan zijn positie als stafchef zou doen vermoeden.
Tijdens en na de Eerste Wereldoorlog was de Duitse marine verdeeld in twee stromingen. De ene, geleid door admiraal Alfred von Tirpitz (1849-1930), bestond uit fervente volgelingen van de leer van de Amerikaanse historicus Alfred Thayer Mahan (1840-1914) en geloofde in het bouwen van een “evenwichtige vloot” gecentreerd rond het slagschip dat een beslissende vernietigingsslag (Entscheidungsschlacht) tegen de Royal Navy zou zoeken en winnen in geval van oorlog.
Raeders twee jongere broers sneuvelden allebei in de Eerste Wereldoorlog en in 1919 eindigde zijn eerste huwelijk, dat zwaar onder druk stond door oorlogsstress, in een scheiding. Voor de puriteinse Raeder was de scheiding een enorme persoonlijke schande en voor de rest van zijn leven heeft hij zijn eerste huwelijk altijd ontkend. De jaren 1918-1919 waren enkele van de meest onrustige in zijn leven.
In de winter van 1918-19 was Raeder nauw betrokken bij de inspanningen van het marineofficierskorps, sterk gesteund door de minister van Defensie Gustav Noske om de matrozenraden te ontbinden die na de muiterij waren opgericht. Noske was een sociaal-democraat met uitgesproken ‘law and order’-opvattingen. Tijdens deze periode diende Raeder als contactpersoon tussen het marineofficierskorps en Noske, en het was Raeder die noske op 11 januari 1919 voorstelde om Adolf von Trotha te benoemen tot opperbevelhebber van de marine.
Na de oorlog, in 1920, was Raeder betrokken bij de mislukte Kapp Putsch toen hij zich samen met bijna het hele marine officierskorps openlijk uitsprak voor de ‘regering’ van Wolfgang Kapp tegen de leiders van de Weimarrepubliek. In de zomer van 1920 trouwde Raeder met zijn tweede vrouw, met wie hij één zoon zou krijgen.
Na het mislukken van de Kapp Putsch werd hij gemarginaliseerd bij de marine en werd hij overgeplaatst naar de Naval Archives, waar hij twee jaar lang een leidende rol speelde bij het schrijven van de officiële geschiedenis van de marine in de Eerste Wereldoorlog. Hierna hervatte Raeder zijn gestage stijging in de marinehiërarchie en werd Vizeadmiral (vice-admiraal) in 1925.
Op 1 oktober 1928 werd Raeder bevorderd tot admiraal en benoemd tot chef van het Marinecommando (Chef der Marineleitung) van de Reichsmarine, de Marine van de Weimarrepubliek. Op 1 juni 1935 werd de Reichsmarine omgedoopt tot de Kriegsmarine en werd Raeder de opperbevelhebber met de titel Oberbefehlshaber der Kriegsmarine. Op 20 april 1936 werd Raeder gepromoveerd tot de nieuwe rang van Generaladmiral en kreeg hij de rang en het gezag van een Reichsminister, maar zonder de formele titel. Op 30 januari 1937 verleende Hitler het Gouden Partijinsigne aan Raeder, waardoor hij werd ingeschreven in de Partij (lidmaatschapsnummer 3.805.228).
Raeder geloofde dat de marine minstens vijf jaar onvoorbereid was op het begin van de Tweede Wereldoorlog. De oppervlaktevloot was ontoereikend om de Royal Navy te bestrijden en nam in plaats daarvan een strategie van konvooi-raiding aan. Raeder wilde dat de Kriegsmarine een actieve rol zou spelen omdat hij vreesde dat er na de oorlog op het budget zou worden bezuinigd. De kleinere schepen werden over de hele wereld verspreid om de Royal Navy te dwingen hun schepen te verspreiden om ze te bestrijden, terwijl de slagschepen raids in de Noordzee zouden uitvoeren, met het oog op een geleidelijke vermindering van de sterkte van de Royal Navy in eigen land.
Raeder was niet blij met de uitkomst van de Slag om de River Plate en was van mening dat Hans Langsdorff het schip niet tot zinken had moeten brengen, maar in plaats daarvan had moeten uitvaren om de Royal Navy aan te vallen. Vlootcommandant Hermann Boehm werd verantwoordelijk gehouden en werd ontslagen door Raeder, die ook orders gaf dat schepen tot de laatste granaat moesten vechten en ofwel moesten winnen of zinken met hun vlaggen wapperend.
De geallieerden gebruikten Noorse vliegvelden om vliegtuigen over te brengen naar de Finnen die in de Winteroorlog tegen de Sovjets vochten, evenals het ontginnen van Noorse wateren, en de Duitsers waren gealarmeerd door deze ontwikkelingen. Als de geallieerden Noorse marinebases zouden gebruiken of met succes Noorse wateren zouden ontginnen, zouden ze de vitale ijzerertsimport van Duitsland uit Zweden kunnen afsnijden en de blokkade van Duitsland kunnen aanscherpen.
De geallieerden hadden plannen gemaakt om Noorwegen en Zweden binnen te vallen om die ijzerertstransporten af te snijden. Admiraal Rolf Carls, commandant van de Kriegsmarine in het Oostzeegebied, stelde in september 1939 de invasie van Noorwegen aan Raeder voor. Raeder informeerde Hitler in oktober over het idee, maar de planning begon pas in december 1939. De operatie had een lage prioriteit tot het Altmark-incident in februari 1940, waarbij een Duitse tanker met 300 geallieerde gevangenen in de toen neutrale Noorse wateren werd geënterd door matrozen van een torpedobootjager van de Royal Navy en de gevangenen werden vrijgelaten. Hierna kregen de plannen voor de Noorse invasie een nieuw gevoel van urgentie. De invasie bleek kostbaar voor de Kriegsmarine, die een zware kruiser, twee van zijn zes lichte kruisers, 10 van zijn 20 torpedobootjagers en zes U-boten verloor. Bovendien waren bijna alle andere kapitale schepen beschadigd en moesten ze worden gerepareerd, en voor een tijd had de Duitse oppervlaktevloot slechts drie lichte kruisers en vier torpedobootjagers operationeel in de nasleep van de Noorse campagne.
De snelle overwinning op Frankrijk stelde de Kriegsmarine in staat zich te vestigen in havens aan de westkust van Frankrijk. Dit was strategisch belangrijk omdat Duitse oorlogsschepen niet langer door het gevaarlijke Kanaal hoefden te navigeren om terug te keren naar bevriende havens, en hen in staat te stellen verder de Atlantische Oceaan in te gaan om konvooien aan te vallen.
Met de overgave van Frankrijk zag Raeder de kans om de macht van de marine aanzienlijk te vergroten door de schepen van de Franse marine in beslag te nemen en ze met zijn bemanningen te bemannen. Hitler sprak echter zijn veto uit over dit idee, bang dat dit de Franse marine ertoe zou aanzetten zich bij de Royal Navy aan te sluiten. De Britse angst voor Raeders plan resulteerde in de aanval op Mers-el-Kébir, waarbij de Royal Navy de Franse marine aanviel ondanks dat ze vrede hadden met Frankrijk.
Op 11 juli 1940 kwamen Hitler en Raeder overeen om door te gaan met de bouw van de slagschepen waartoe Plan Z had opgeroepen. Raeder liet ook bases bouwen in Trondheim aan de Noorse Zee en in Saint-Nazaire en Lorient aan de Golf van Biskaje. In deze tijd begonnen Raeder en andere hoge officieren memo’s in te dienen om (onder andere) Shetland, IJsland, de Azoren, Iran, Madagaskar, Koeweit, Egypte en Nederlands-Indië binnen te vallen.
In januari 1941 werden de slagkruisers Scharnhorst en Gneisenau op een succesvolle handelsovervalmissie in de Atlantische Oceaan gestuurd. Op 18 maart wilde Raeder beginnen met het beschieten van Amerikaanse oorlogsschepen, zelfs als ze niet waren uitgelokt. Hij weigerde de Azoren binnen te vallen vanwege de verliezen van het oppervlakteschip het jaar ervoor.
In april 1941 was Raeder van plan om het succes van Scharnhorst en Gneisenau’s handelsovervalmissie op te volgen met een nog grotere missie met een slagschip, twee slagkruisers en een zware kruiser onder het bevel van Lütjens, codenaam Operatie Rheinübung.
Het oorspronkelijke plan was om de slagkruisers Scharnhorst en Gneisenau bij de operatie te betrekken, maar Scharnhorst onderging zware reparaties aan haar motoren en Gneisenau had net dagen eerder een schadelijke torpedotreffer gehad waardoor ze zes maanden buiten strijd was. Uiteindelijk werden alleen de Bismarck en Prinz Eugen op de missie gestuurd, die eindigde met het zinken van Bismarck. Het debacle betekende bijna het einde van het gebruik van kapitaalschepen tegen koopvaardij. Hitler was niet tevreden en zag de middelen die werden gebruikt bij de bouw en exploitatie van de grote Bismarck als een slechte investering.
Eind 1941 plande Raeder de ”channel dash” die de resterende twee slagschepen in de Franse havens naar Duitsland stuurde, voor verdere operaties in Noorse wateren. Het plan was om de Lend-Lease-konvooien naar de Sovjet-Unie te bedreigen, een invasie van Noorwegen af te schrikken en elementen van de Home Fleet vast te binden die anders in de Atlantische Oceaan tegen de U-boot wolfpacks zouden zijn gebruikt.
Na de aanval op Pearl Harbor drong Raeder er samen met veldmaarschalk Keitel en Reichsmarschall Göring bij Hitler op aan om onmiddellijk de oorlog te verklaren aan de Verenigde Staten met het oog op het Amerikaanse oorlogsplan Rainbow Five, en om de U-bootaanvallen voor de Amerikaanse oostkust te beginnen, die door Duitse onderzeeërs de “Tweede Gelukkige Tijd” zouden worden genoemd.
Op 30 januari 1943, na Hitlers verontwaardiging over de Slag in de Barentszzee, werd Karl Dönitz, de opperbevelhebber van de U-bootarm van de Kriegsmarine, gepromoveerd tot grootadmiraal en raeder werd benoemd tot admiraal-inspecteur, een ceremonieel ambt. Raeder had nagelaten Hitler op de hoogte te stellen van de slag, waarover Hitler van de buitenlandse pers hoorde. Hitler vond dat het de Lützow en admiraal Hipper aan vechtlust ontbrak, aldus Albert Speer. De reorganisatie paste bij Speers doel om nauwer samen te werken met Dönitz.
Raeder werd op 23 juni 1945 gevangengenomen door Sovjettroepen en gevangengezet in Moskou. Eind juli werd hij naar Neurenberg gebracht om terecht te staan op de punten van: samenzwering om misdaden tegen de vrede te plegen, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid; het plannen, initiëren en voeren van agressieoorlogen; en misdaden tegen het oorlogsrecht.
Raeder werd op alle punten schuldig bevonden en veroordeeld tot levenslang. Hij was verrast omdat hij had verwacht ter dood veroordeeld te worden. Zijn vrouw, gesteund door Duitse veteranen, leidde verschillende campagnes om hem te bevrijden totdat hij, vanwege zijn slechte gezondheid, op 26 september 1955 werd vrijgelaten.
Raeder schreef zijn autobiografie, Mein Leben, met behulp van een ghostwriter.
Hij overleed in Kiel op 6 november 1960. ijn vrouw was in 1959 overleden. Hij is begraven op het Nordfriedhof (North Cemetery), Kiel
