De Zara was een zware kruiser van de Italiaanse marine (Regia Marina) en het leidende schip van de Zara-klasse. Genoemd naar de stad Zara (het huidige Zadar, Kroatië), werd het schip gebouwd in de Odero-Terni-Orlando-werf. Haar kiel werd gelegd in juli 1928, ze werd te water gelaten in april 1930 en kwam in dienst in oktober 1931. Hoewel officieel binnen de 10.000 ton limiet van het Washington Naval Verdrag, overschreed ze in werkelijkheid dit gewicht aanzienlijk.
Inhouds opgave
Bouw en Algemene Kenmerken
De Zara werd ontworpen als een van de krachtigste zware kruisers van haar tijd en combineerde sterke bewapening met zware bepantsering. Onderstaand de belangrijkste specificaties van het schip:
- Klasse en type: Zara-klasse zware kruiser
- Verplaatsing:
- Standaard: 11.680 longtons
- Volgeladen: 14.300 longtons
- Afmetingen:
- Lengte: 182,8 meter
- Breedte: 20,6 meter
- Diepgang: 7,2 meter
- Voortstuwing:
- Twee Parsons-stoomturbines
- Acht drie-drum Thornycroft-ketels
- Vermogen: 95.000 pk
- Snelheid: 33 knopen
- Bereik: 5.361 nautische mijlen bij 16 knopen
- Bewapening:
- Hoofdgeschut: 4×2 203 mm kanonnen
- Secundair geschut: 8×2 100 mm kanonnen
- Luchtafweer: Vickers-Terni 40 mm en machinegeweren
- Extra bewapening later aangevuld met 37 mm en 13,2 mm kanonnen
- Pantser:
- Gordel: 150 mm
- Dek: 70 mm
- Torens: 150 mm
- Barbette: 150 mm
- Bemanning: 841 officieren en manschappen
- Vliegtuigen: Twee IMAM Ro.43 watervliegtuigen, gelanceerd via een katapult.
Ontwerp en Aanpassingen
De Zara onderscheidde zich van andere schepen door een zware pantserbescherming, die bedoeld was om te weerstaan aan geschut van gelijke kalibers. Het schip had een slank profiel en was uitgerust met moderne technologieën voor haar tijd.
Belangrijkste Ontwerpkenmerken
- Pantser:
De hoofdbepantsering was aanzienlijk dikker dan die van andere kruisers, wat haar geschikt maakte voor intensieve gevechten. Het dekpantser was ontworpen om bominslagen en granaatvuur te weerstaan. - Bewapening:
Haar hoofdbatterij van acht 203 mm kanonnen was in staat om op lange afstanden vijandelijke schepen te bestrijden. De secundaire en luchtafweerwapens werden tijdens haar dienstperiode verschillende keren geüpgraded om te voldoen aan veranderende oorlogsomstandigheden. - Voortstuwing:
De stoomturbines en ketels leverden haar een topsnelheid van 33 knopen, wat haar een van de snelste schepen in haar klasse maakte. Desondanks was haar operationele snelheid lager tijdens daadwerkelijke gevechtsmissies.
Latere Wijzigingen
In de late jaren 1930 werden enkele van haar oorspronkelijke wapensystemen vervangen. Onder andere 40 mm kanonnen en machinegeweren werden verwijderd en vervangen door modernere wapens, zoals 37 mm kanonnen. Dit zorgde voor verbeterde luchtafweer, een essentiële aanpassing in het licht van de toenemende dreiging van vliegtuigen.
Vroege Dienst en Oefeningen
Na haar indienststelling in 1931 begon de Zara haar loopbaan met deelname aan diverse vlootoefeningen en ceremoniële evenementen.
- Oefeningen en Bezoeken:
In augustus 1932 nam ze deel aan vloottrainingen in de Golf van Napels. Ze diende vanaf 1933 als vlaggenschip van het Eerste Vlooteskader, een rol die ze meerdere jaren vervulde. - Ceremoniële Rollen:
De Zara vertegenwoordigde de Regia Marina bij meerdere belangrijke gelegenheden. Ze nam deel aan vlootreviews die werden bijgewoond door prominente figuren zoals Koning Victor Emmanuel III en Benito Mussolini. Haar aanwezigheid benadrukte de maritieme ambitie van Italië in deze periode.
Spaanse Burgeroorlog en Albanese Invasie
Tijdens de Spaanse Burgeroorlog in maart 1939 werd de Zara ingezet om een squadron van Republikeinse oorlogsschepen te onderscheppen. Hoewel het Italiaanse bevel verbood om te vuren, slaagde de actie erin de Spaanse schepen te dwingen te vluchten naar Frans grondgebied.
In april 1939 ondersteunde de Zara de Italiaanse invasie van Albanië, hoewel dit zonder gevechtsincidenten verliep. Deze operatie markeerde een vroege stap in Mussolini’s expansiebeleid voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog.
Zara tijdens de Tweede Wereldoorlog
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog op 10 juni 1940 werd de Zara ingedeeld bij de 1e Divisie van het 1e Eskader. Dit onderdeel van de Italiaanse vloot bestond uit haar zusterschip Fiume, Gorizia en vier torpedobootjagers van de Oriani-klasse. Onder bevel van schout-bij-nacht (Rear Admiral) Matteucci werd de Zara ingezet in de Middellandse Zee, met als doel het verstoren van Britse bevoorradingslijnen.
De Slag bij Calabrië
De eerste belangrijke gevechtsactie van de Zara vond plaats op 9 juli 1940 tijdens de Slag bij Calabrië. Het Italiaanse eskader, onder leiding van admiraal Campioni, kwam in gevecht met de Royal Navy nabij Zuid-Italië. Hoewel de slag onbeslist bleef, bewees de Zara haar waarde door haar krachtige bewapening en snelheid.
Na de slag voerde de 1e Divisie verschillende konvooi-escortes uit tussen Italië en Noord-Afrika. Deze missies waren essentieel om troepen en voorraden naar de Italiaanse kolonies te vervoeren.
De Slag bij Tarente
Op 11–12 november 1940 onderging de Italiaanse vloot een grote tegenslag tijdens de Slag bij Tarente, een verrassingsaanval van de Britse Royal Navy. De Zara, die in Tarente gestationeerd was, bleef tijdens deze aanval onbeschadigd. Toch dwongen de zware verliezen van de Italiaanse vloot het bevel om de schepen te verspreiden naar veiliger havens. De Zara werd naar La Spezia gestuurd voor onderhoud.
Operationele Missies in 1941
Begin 1941 hervatte de Zara haar actieve dienst, waarbij ze voornamelijk opereerde vanuit de haven van Tarente. In maart van dat jaar voerden de Italiaanse kruisers grootschalige oefeningen uit in de Golf van Tarente. De nadruk lag op schietoefeningen en formatiemanoeuvres, bedoeld om de gevechtsvaardigheden van de bemanning te verbeteren. In dezelfde periode nam admiraal Carlo Cattaneo het bevel over de divisie, wat een nieuwe fase in Zara’s oorlogsgeschiedenis inluidde.
De Slag bij Kaap Matapan
Een van de meest tragische episodes in de geschiedenis van de Zara vond plaats tijdens de Slag bij Kaap Matapan (27–29 maart 1941). Deze confrontatie, die plaatsvond in de wateren ten zuiden van Kreta, bleek een rampzalige nederlaag voor de Italiaanse marine.
Aanloop naar de Slag
Het Italiaanse opperbevel lanceerde een operatie om Britse konvooien in de oostelijke Middellandse Zee te onderscheppen. De vloot, geleid door admiraal Angelo Iachino, omvatte het slagschip Vittorio Veneto, zware kruisers waaronder de Zara, en diverse torpedobootjagers.
Tijdens het daglichtgevecht bleef de Zara grotendeels buiten schot, aangezien ze zich aan de afgedekte zijde van de Italiaanse formatie bevond. De situatie veranderde echter drastisch toen Britse vliegtuigen van het vliegdekschip HMS Formidable een torpedoaanval uitvoerden op de Vittorio Veneto. Hoewel het slagschip zware schade opliep, lukte het de Italianen om zich terug te trekken.
De Nachtelijke Confrontatie
Het Italiaanse eskader verloor echter de coördinatie toen de zware kruiser Pola door een Britse torpedo werd getroffen en stil kwam te liggen. Admiraal Iachino beval de Zara, samen met de Fiume en vier torpedobootjagers, om de beschadigde Pola te beschermen. Ondertussen naderden drie Britse slagschepen – HMS Warspite, HMS Valiant en HMS Barham – ongezien dankzij radar, een technologie die de Italianen op dat moment niet bezaten.
Rond 22:10 op 28 maart 1941 spotte de Britse vloot de Italiaanse schepen op korte afstand. Met behulp van zoeklichten werden de Zara en Fiume verlicht en onder zwaar vuur genomen. Binnen enkele minuten werden beide kruisers verwoest door de overweldigende vuurkracht van de Britse slagschepen.
De Ondergang van de Zara en de Gevolgen
De vernietiging van de Zara en haar eskader tijdens de Slag bij Kaap Matapan markeerde een dramatisch dieptepunt in de geschiedenis van de Italiaanse marine. Hieronder volgt een gedetailleerde beschrijving van de gebeurtenissen na de nachtelijke confrontatie en de bredere implicaties voor de Regia Marina.
De Laatste Minuten van de Zara
Na meerdere salvo’s van de Britse slagschepen was de Zara zwaar beschadigd. Haar bovenbouw was verwoest, en hevige branden verspreidden zich over het schip. De Australische torpedobootjager HMAS Stuart lanceerde een salvo torpedo’s, waarvan minstens één de Zara trof. Ondanks de zware schade bleef het schip drijven, wat de bemanning tijd gaf om evacuatieplannen te overwegen.
Om 02:00 besloot kapitein ter zee Luigi Corsi dat de Zara niet meer gered kon worden. Hij gaf bevel om het schip te verlaten en te scuttelen (zinken door eigen hand) om te voorkomen dat het in vijandelijke handen zou vallen. Italiaanse matrozen probeerden explosieven in de munitieopslag te plaatsen, maar voordat dit volledig was uitgevoerd, arriveerde de Britse torpedobootjager HMS Jervis. Deze lanceerde drie torpedo’s die het lot van de Zara bezegelden. Rond 02:30 explodeerde het schip en zonk binnen enkele minuten.
Verlies van Bemanning
Het verlies aan mensenlevens was enorm. Van de 841 bemanningsleden aan boord van de Zara overleefden slechts enkele tientallen de ramp. Onder de doden bevonden zich ook admiraal Carlo Cattaneo en kapitein ter zee Luigi Corsi. Veel bemanningsleden werden gedood door de explosies of kwamen om in het brandende wrak. Slechts een handvol overlevenden kon door Britse schepen worden gered.
De Pola en Fiume, evenals twee torpedobootjagers, werden eveneens tot zinken gebracht tijdens deze slag. In totaal verloor de Italiaanse marine meer dan 2.300 manschappen, een van de grootste verliezen die ze in de oorlog leed.
Gevolgen voor de Italiaanse Marine
De ondergang van de Zara en haar zusterschip betekende een zware klap voor de Italiaanse marine. De Slag bij Kaap Matapan onthulde niet alleen de technische en tactische tekortkomingen van de Regia Marina, maar toonde ook de overwicht van de Royal Navy aan in moderne oorlogstechnologie en tactiek.
Tactische en Technologische Lessen
Een van de belangrijkste lessen uit de Slag bij Kaap Matapan was het cruciale belang van radar. Terwijl de Britse slagschepen radar gebruikten om hun vijanden in totale duisternis te lokaliseren, waren de Italiaanse schepen volledig afhankelijk van visuele waarneming. Deze technologische achterstand maakte het voor de Italianen vrijwel onmogelijk om effectief te reageren op nachtelijke aanvallen.
Daarnaast werden de beperkingen van de Italiaanse commandostructuur duidelijk. Het gebrek aan gecoördineerde communicatie en onjuiste inschattingen van vijandelijke bewegingen droegen bij aan de catastrofale verliezen.
Strategische Impact
Na de slag veranderde de strategie van de Regia Marina aanzienlijk. Grote oppervlakte-eenheden, zoals slagschepen en zware kruisers, werden minder ingezet voor offensieve operaties. In plaats daarvan richtte de marine zich op de verdediging van konvooien en het gebruik van onderzeeërs en lichte eenheden.
De Britse overwinning versterkte de controle over de oostelijke Middellandse Zee, waardoor geallieerde konvooien naar Noord-Afrika veiliger konden opereren. Dit had directe gevolgen voor de Afrikaanse campagnes, waar de bevoorrading van geallieerde troepen een cruciale factor was.
Bronnen en meer informatie
- Afbeelding: The Italian cruiser Zara, Public Domain, via Wiki Commens
- Bennett, Geoffrey (2003). Naval Battles of World War II. Barnsley: Pen & Sword. ISBN 0-85052-989-1.
- Brescia, Maurizio (2012). Mussolini’s Navy: A Reference Guide to the Regia Marina 1930–1945. Barnsley: Seaforth. ISBN 978-1-84832-115-1.
- Hogg, Gordon E. & Wiper, Steve (2004). Warship Pictorial 23: Italian Heavy Cruisers of World War II. Flowers, T. A. (illustrator). Tucson: Classic Warships Publishing. ISBN 0-9710687-9-8.
- Gardiner, Robert & Chesneau, Roger, eds. (1980). Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-913-8.
- Bronnen Mei1940
- Brescia, Maurizio; de Toro, Augusto (2022). Italian Heavy Cruisers: From Trento to Bolzano. Barnsley: Seaforth Publishing. ISBN 978-1-68247-871-4.
- Smith, Peter Charles (2008). The Great Ships: British Battleships in World War II. Mechanicsburg: Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-3514-8.
- Stephen, Martin (1988). Grove, Eric (ed.). Sea Battles in Close-up: World War 2, Volume 1. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-556-6.
- Whitley, M. J. (1999). Cruisers of World War Two: An International Encyclopedia. London: Brockhampton Press. ISBN 1-86019-874-0.
- Rohwer, Jürgen (2005). Chronology of the War at Sea, 1939–1945: The Naval History of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 1-59114-119-2.
