De Slag bij Tarente vond plaats in de nacht van 11 op 12 november 1940 tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze historische gebeurtenis was een gevecht tussen Britse maritieme troepen, onder leiding van admiraal Andrew Cunningham, en de Italiaanse marine, onder bevel van admiraal Inigo Campioni. De Britse Royal Navy voerde de eerste grootschalige lucht-tot-schip aanval uit met vliegtuigen vanaf een vliegdekschip. Hiervoor werden 21 Fairey Swordfish tweedekker-torpedobommenwerpers ingezet vanaf het vliegdekschip HMS Illustrious in de Middellandse Zee.
Inhouds opgave
Aanleiding en strategie
De Italiaanse vloot in Tarente
De haven van Tarente, gelegen aan de zuidoostkust van Italië, was al lang een strategisch ankerpunt voor de Italiaanse marine, de Regia Marina. Al vóór de Eerste Wereldoorlog was hier de Eerste Vloot van de Italiaanse marine gestationeerd. In de jaren tussen de wereldoorlogen ontwikkelde de Britse Royal Navy plannen om in geval van oorlog in de Middellandse Zee de Italiaanse vloot te neutraliseren. De haven van Tarente werd in 1935, tijdens de Italiaanse invasie van Abessinië (Ethiopië), al overwogen als potentieel doelwit.
Na de Italiaanse oorlogsverklaring in 1940 werd de concurrentiestrijd in de Middellandse Zee heviger. De Italiaanse vloot bestond uit zes slagschepen, waaronder het slagschip Andrea Doria dat nog in training was, zeven zware kruisers, twee lichte kruisers en acht torpedobootjagers. Deze vloot vormde een constante bedreiging voor de Britse konvooien die van Gibraltar naar Egypte reisden.
Operationele overwegingen en de rol van de Royal Navy
Admiraal Andrew Cunningham, de Britse bevelhebber van de Middellandse Zeevloot, kreeg van admiraal Sir Dudley Pound het advies om het plan voor een aanval op Tarente, dat al in 1938 was opgesteld tijdens de crisis in München, te herzien. De aanbeveling van kapitein Lumley Lyster van de HMS Glorious om een nachtelijke aanval met Fairey Swordfish-vliegtuigen uit te voeren, was hierbij van cruciaal belang. Deze vliegtuigen, ondanks hun verouderde ontwerp, bleken zeer geschikt voor nachtelijke torpedoaanvallen, een vermogen dat uniek was binnen de Britse marineluchtmacht.
Voorbereiding op Operatie Judgment
Oorsprong en training
Operatie Judgment, zoals de aanval werd genoemd, maakte deel uit van de bredere operatie MB8, die als doel had de Italiaanse vloot in toom te houden. De oorspronkelijke datum was vastgesteld op 21 oktober 1940, Trafalgar Day, maar een ongeluk aan boord van de HMS Eagle, een ouder vliegdekschip, leidde tot uitstel. Dit incident betrof een brand in een hulpbrandstoftank van een Swordfish-vliegtuig, wat resulteerde in het verlies van twee vliegtuigen. De mechanische problemen van de Eagle zorgden ervoor dat de HMS Illustrious de aanval alleen uitvoerde.
De Britse aanvalsmacht
De aanval werd geleid door viceadmiraal Lyster en bestond uit de HMS Illustrious, vergezeld door de zware kruisers HMS Berwick en HMS York, lichte kruisers HMS Gloucester en HMS Glasgow, en de torpedobootjagers HMS Hyperion, HMS Ilex, HMS Hasty en HMS Havelock. De luchtmacht omvatte Swordfish-vliegtuigen van de squadrons 813, 815, 819 en 824. Deze vliegtuigen waren bewapend met torpedo’s en bommen en werden ondersteund door Fairey Fulmar-jagers voor luchtdekking en radarcontrole.
De aanval op de haven van Tarente
De opzet van de aanval
Op 11 november 1940 steeg de eerste golf van twaalf Fairey Swordfish-vliegtuigen op vanaf de HMS Illustrious, onder leiding van luitenant-commandant Kenneth “Hooch” Williamson van het 815 Squadron. Deze vliegtuigen waren bewapend met een combinatie van torpedo’s, bommen en lichtkogels om de aanval te coördineren en verwarring te zaaien. Ongeveer anderhalf uur later vertrok een tweede golf van negen vliegtuigen, onder bevel van luitenant-commandant J.D. Hale van het 819 Squadron, hoewel één vliegtuig door een technisch probleem moest omkeren.
Tactieken en uitdagingen
De aanval begon rond 22:58, toen de eerste golf het luchtruim boven Tarente bereikte. Om de Italiaanse verdediging af te leiden, werden zestien lichtkogels gedropt ten oosten van de haven. Dit creëerde een fel verlichte scène boven het water, waardoor de torpedobommenwerpers in staat waren om hun aanvallen te richten op de slagschepen en andere doelwitten. De haven was verdedigd met 101 luchtafweerkanonnen, 193 machinegeweren en een systeem van barrageballonnen. Echter, door stormen op 6 november waren veel van de ballonnen verloren gegaan en bleef slechts een beperkt aantal over.
Een belangrijke uitdaging was de geringe diepte van de haven, ongeveer 12 meter, wat het risico met zich meebracht dat de torpedo’s op de bodem zouden slaan en voortijdig zouden ontploffen. Om dit te voorkomen, hadden de Britten speciale aanpassingen aan hun torpedo’s gedaan door er drijvers aan te bevestigen, waardoor de torpedo’s net onder het wateroppervlak bleven en toch doeltreffend waren.
Resultaten van de aanval
Schade aan de Italiaanse vloot
De aanval was opmerkelijk succesvol. Het slagschip Conte di Cavour werd geraakt en liep een gat van 8 meter bij 12 meter op, wat leidde tot ernstige overstromingen. Door miscommunicatie en het uitblijven van toestemming om het schip direct aan de grond te zetten, zonk de Conte di Cavour uiteindelijk verder dan gepland. Het schip werd nooit volledig hersteld en keerde niet terug in actieve dienst. De Duilio werd eveneens geraakt en moest worden drooggezet om te worden gered, terwijl de Littorio drie torpedotreffers te verduren kreeg en met zware overstromingen kampte. Hoewel haar machinerie intact bleef, veroorzaakten de gaten in de romp ernstige schade. In totaal vielen er 32 doden en raakten vele bemanningsleden gewond.
Britse verliezen en tactische overwegingen
Van de twintig vliegtuigen die deelnamen aan de aanval werden er slechts twee neergeschoten. Luitenant-commandant Williamson en zijn observator, luitenant Scarlett, werden gevangengenomen, terwijl de bemanning van het andere vliegtuig omkwam. De Britse marine beschouwde dit als een relatief laag verlies in vergelijking met de impact die de aanval had.
Impact en strategische gevolgen
Verschuiving van de machtsbalans
De aanval op Tarente had onmiddellijke gevolgen voor de strategische balans in de Middellandse Zee. De Italiaanse vloot, die de Britse maritieme operaties eerder had belemmerd, verloor in één nacht de helft van haar effectieve slagschepen. Dit dwong de Italiaanse marine om haar overgebleven schepen over te brengen naar Napels, weg van de kwetsbare haven van Tarente. Hierdoor kreeg de Britse Middellandse Zeevloot meer bewegingsvrijheid en kon zij haar operaties beter coördineren zonder constante dreiging van de Italiaanse slagschepen.
Invloed op toekomstige maritieme strategieën
Admiraal Cunningham merkte op dat de aanval van Tarente aantoonde hoe krachtig luchtmacht vanuit een vliegdekschip kon zijn: “Tarente, en de nacht van 11-12 november 1940, zou voor altijd herinnerd moeten worden als het bewijs dat de Vloot Luchtarm het meest verwoestende wapen van de marine is.” De operatie beïnvloedde de tactieken van andere marines, waaronder de Japanse Keizerlijke Marine, die het gebruik van vliegtuigen bij aanvallen op havens verder ontwikkelde en toepaste bij hun aanval op Pearl Harbor in 1941.
Invloed van de slag bij Tarente op de internationale marinestrategieën
Lessen voor andere marines
De slag bij Tarente had verstrekkende gevolgen voor marines over de hele wereld. De Britse aanval bewees dat vliegdekschepen een cruciale rol konden spelen in moderne oorlogsvoering, waarbij luchtaanvallen vanaf schepen een effectieve manier waren om vijandelijke slagschepen uit te schakelen. Voorheen geloofden veel maritieme strategen dat slagschepen de ruggengraat van een vloot waren, maar de aanval op Tarente toonde aan dat luchtmacht, ondersteund door vliegdekschepen, deze traditionele macht kon ondermijnen.
De Japanse marine toonde bijzondere interesse in de aanval op Tarente en de tactieken die daarbij werden gebruikt. Luitenant-commandant Takeshi Naito, de Japanse assistent-marineattaché in Berlijn, bezocht Tarente kort na de aanval om de gevolgen van dichtbij te onderzoeken. Zijn bevindingen en gesprekken met officieren, waaronder de latere leider van de aanval op Pearl Harbor, commandant Mitsuo Fuchida, droegen bij aan de Japanse voorbereidingen op hun eigen verrassingsaanval in december 1941.
Technologische innovaties en aanpassingen
Een van de opmerkelijke aspecten van de Britse aanval was het gebruik van aanpassingen aan de torpedo’s om ze effectief te maken in ondiep water. Traditioneel werd gedacht dat torpedo’s een diepte van minstens 23 meter nodig hadden om goed te functioneren. De ingenieuze oplossing van de Britten om drijvers aan de torpedo’s te bevestigen om te voorkomen dat ze te diep zouden duiken, was een technologische doorbraak die ook andere marines inspireerde om hun benadering van lucht-tot-schip aanvallen te herzien.
De Japanse marine had al sinds het begin van de jaren 30 gewerkt aan methoden om torpedo’s effectief te maken in ondiepe havens, zoals Pearl Harbor. Ze perfectioneerden de ontwikkeling van breekbare houten vinnen voor stabilisatie en een neus van hout die het effect van de inslag in het water verzachtte. De aanval op Tarente bevestigde voor de Japanners dat dergelijke aanpassingen effectief konden zijn.
De nasleep voor de Italiaanse marine
Verplaatsing van de vloot en operationele beperkingen
De Italiaanse marine werd na de aanval gedwongen om haar strategische positie aan te passen. De onveiligheid van de haven van Tarente leidde tot de verplaatsing van de overgebleven slagschepen naar Napels. Dit betekende dat de Italiaanse vloot minder snel en efficiënt kon opereren, aangezien de haven van Napels verder van de belangrijkste strijdgebieden verwijderd was dan Tarente. Het verlies van drie belangrijke slagschepen, zij het tijdelijk, verminderde de operationele slagkracht van de Regia Marina aanzienlijk. Hierdoor kreeg de Britse Middellandse Zeevloot een aanzienlijk strategisch voordeel, wat de Britse convoys en marineoperaties vergemakkelijkte.
Reparaties en herstel
De herstelwerkzaamheden aan de beschadigde Italiaanse slagschepen verliepen met wisselend succes. De Littorio werd relatief snel gerepareerd en was binnen vier maanden weer operationeel. De Duilio had zeven maanden nodig om weer in dienst te komen, terwijl de Conte di Cavour nooit volledig werd hersteld en uiteindelijk uit de strijd werd gehaald voordat de herstellingen voltooid waren. Deze verschillen in herstelcapaciteit onderstreepten de kwetsbaarheid van de Italiaanse maritieme infrastructuur en de afhankelijkheid van een beperkt aantal strategisch belangrijke havens.
De bredere impact en conclusies
Gevolgen voor de balans van de macht in de Middellandse Zee
De succesvolle aanval op Tarente leidde tot een aanzienlijke verschuiving in de machtsverhoudingen in de Middellandse Zee. Voorheen moesten Britse marineschepen samen opereren om het op te nemen tegen de volledige Italiaanse vloot. Na de aanval konden ze hun operaties verdelen en meer gedurfde en strategisch risicovolle acties ondernemen. De Regia Marina, die een belangrijke bedreiging vormde voor de Britse konvooien en militaire transporten naar Noord-Afrika, werd gedwongen om haar activiteiten te beperken. Dit zorgde voor meer vrijheid voor de Britse vloot om de bevoorrading van hun troepen in Noord-Afrika veilig te stellen, een cruciaal element in de latere successen van het Britse leger tijdens de Noord-Afrikaanse veldtochten.
Invloed op de aanval op Pearl Harbor
Hoewel de aanval op Tarente van een veel kleinere schaal was dan de latere Japanse aanval op Pearl Harbor, diende het als een blauwdruk voor het Japanse plan. De aanval liet zien dat met een goed getrainde pilotenmacht en een goed geplande luchtoperatie een vijandelijke vloot ernstig kon worden beschadigd zonder grote verliezen aan de eigen kant. De Japanse marine nam deze lessen ter harte en gebruikte ze om hun aanvalsmethoden te verfijnen, wat resulteerde in de succesvolle verrassingsaanval op de Amerikaanse vloot in december 1941. Dit markeerde een belangrijk keerpunt in de Pacificoorlog, waarbij ook de VS, net als de Britten na Tarente, de rol van vliegdekschepen begon te heroverwegen en te erkennen als cruciaal in maritieme oorlogsvoering.
Conclusie
De Slag bij Tarente was een beslissend moment in de maritieme geschiedenis en toonde de effectiviteit van luchtvaartaanvallen vanaf vliegdekschepen. De slag veranderde niet alleen de loop van de oorlog in de Middellandse Zee, maar had ook een blijvende invloed op marinestrategieën wereldwijd. De aanval benadrukte de strategische waarde van luchtaanvallen en leidde tot een heroverweging van de rol van slagschepen in maritieme oorlogsvoering. De lessen van Tarente werden later gebruikt in de planning van de aanval op Pearl Harbor, waarmee de aanval een cruciaal voorbeeld werd van hoe innovaties en tactische verrassingen de uitkomst van conflicten konden beïnvloeden.
Bronnen en meer informatie
- Simpson, Michael. A Life of Admiral of the Fleet Andrew Cunningham: A Twentieth-century Naval Leader. Routledge, 2004.
- Stephen, Martin, red. Grove, Eric. Sea Battles in Close-up: World War 2, Vol. 1. Ian Allan, 1988.
- Afbeelding: C. Oliver, Public domain, via Wikimedia Commons
- Sturtivant, Ray. British Naval Aviation: The Fleet Air Arm 1917–1990. Arms & Armour Press, 1990.
- O’Hara, Vincent. Struggle for the Middle Sea. Conway, 2009.
- Peattie, Mark R. Sunburst: The Rise of Japanese Naval Air Power, 1909–1941. Naval Institute Press, 2007.
- Bronnen Mei1940
.JPG){kind=link}