Victor Emmanuel III (11 november 1869 – 28 december 1947), geboren als Vittorio Emanuele Ferdinando Maria Gennaro di Savoia, was koning van Italië van 29 juli 1900 tot zijn abdicatie op 9 mei 1946. Gedurende zijn bijna 46 jaar durende regeerperiode stond Italië voor enorme uitdagingen, waaronder twee wereldoorlogen en de opkomst en ondergang van het fascistische regime onder Benito Mussolini. Als lid van het Huis van Savoye speelde Victor Emmanuel III een cruciale rol in de Italiaanse geschiedenis, niet alleen als koning, maar ook als keizer van Ethiopië (1936–41) en koning van de Albanezen (1939–43). Zijn beleid en beslissingen hadden verstrekkende gevolgen voor de toekomst van Italië en het Italiaanse koningshuis.
Inhouds opgave
Vroege leven en troonsbestijging
Geboorte en jeugd
Victor Emmanuel III werd geboren in Napels als zoon van koning Umberto I en koningin Margherita van Savoye. Als prins van Napels groeide hij op in een omgeving waarin hij van jongs af aan werd voorbereid op zijn toekomstige rol als koning. Hij werd opgeleid in militaire en staatszaken, en hoewel hij van nature verlegen en teruggetrokken was, toonde hij vanaf jonge leeftijd een grote toewijding aan constitutioneel bestuur. Zijn korte gestalte – hij was slechts 1,53 meter lang – leverde hem later de bijnaam “Sciaboletta” (“klein sabeltje”) op, maar dit belette hem niet om zijn taken met de nodige ernst en verantwoordelijkheid uit te voeren.
Troonsbestijging na de moord op Umberto I
Op 29 juli 1900, na de moord op zijn vader Umberto I door een anarchist, besteeg Victor Emmanuel III de troon op 30-jarige leeftijd. De enige raad die zijn vader hem naliet was: “Onthoud: om koning te zijn, hoef je alleen maar te weten hoe je je naam ondertekent, een krant leest, en een paard bestijgt.” Deze woorden zouden zijn regeerperiode in zekere zin kenmerken, waarbij hij een balans probeerde te vinden tussen constitutionele beperkingen en zijn eigen macht als monarch.
Victor Emmanuel III toonde aanvankelijk een sterke inzet voor constitutionele vrijheden, ondanks de tragische omstandigheden waaronder hij de troon besteeg. Zijn eerste jaren als koning werden gekenmerkt door een reeks politieke crises, waarbij hij herhaaldelijk moest ingrijpen om de politieke stabiliteit van Italië te waarborgen. De Statuto Albertino, de Italiaanse grondwet, verleende de koning aanzienlijke restbevoegdheden, waaronder het recht om de premier aan te stellen, zelfs als deze geen meerderheid had in de Kamer van Afgevaardigden.
De Eerste Wereldoorlog en de “koning van de overwinning”
Neutraliteit en deelneming aan de oorlog
Toen de Eerste Wereldoorlog in 1914 begon, bleef Italië aanvankelijk neutraal, ondanks haar lidmaatschap van de Triple Alliantie met het Duitse Keizerrijk en Oostenrijk-Hongarije. De neutraliteit werd echter beëindigd in april 1915, toen Italië onder de geheime Londense Vredesverdragen de zijde van de Geallieerden koos. Deze beslissing was controversieel, met veel politici die tegen de oorlog waren. Desondanks nam Victor Emmanuel III het besluit om de oorlog in te gaan, gebruikmakend van zijn constitutionele rechten om de uiteindelijke autoriteit over oorlogsverklaringen te behouden.
Overwinningen en teleurstellingen
De oorlog resulteerde in een overwinning voor Italië, met de annexatie van de Italiaanssprekende provincies Trentino en Triëst. Victor Emmanuel III werd hierdoor bekend als de “koning van de overwinning” (“Re Vittorioso”). Echter, de vrede bracht niet de verwachte territoriale uitbreidingen die Italië waren beloofd in het Verdrag van Londen, wat leidde tot wijdverspreide ontevredenheid onder Italiaanse nationalisten. Zij spraken van een “verminkte overwinning” (“vittoria mutilata”) en eisten de annexatie van Dalmatië en de stad Fiume (het huidige Rijeka, Kroatië).
Politieke instabiliteit en de opkomst van het fascisme
De economische depressie die volgde op de Eerste Wereldoorlog leidde tot extreme onrust onder de Italiaanse arbeidersklasse en veroorzaakte politieke instabiliteit. Deze situatie bood Benito Mussolini de kans om zijn fascistische beweging te lanceren en uiteindelijk de macht te grijpen. De regering van Victor Emmanuel III werd geconfronteerd met groeiende fascistische invloed, die culmineerde in de Mars op Rome in 1922. Ondanks pogingen van premier Luigi Facta om fascistisch geweld in te dammen, weigerde de koning het decreet van de staat van beleg te ondertekenen, waardoor Mussolini de macht kon overnemen.
De opkomst en consolidatie van het fascistische regime
De mars op Rome en de machtsovername van Mussolini
In oktober 1922 organiseerde Benito Mussolini de Mars op Rome, een beslissende gebeurtenis in de opkomst van het fascisme in Italië. Duizenden aanhangers van de Nationale Fascistische Partij marcheerden naar de Italiaanse hoofdstad, wat de Italiaanse regering dwong tot ingrijpen. Premier Luigi Facta en zijn kabinet stelden een decreet op voor de invoering van de staat van beleg om de opstand te onderdrukken. Tot ieders verrassing weigerde Victor Emmanuel III echter om dit decreet te ondertekenen. Hij twijfelde aan de loyaliteit van het leger en vreesde dat het inzetten van troepen tegen de fascisten een burgeroorlog zou kunnen ontketenen.
Victor Emmanuel III ontving tegenstrijdige adviezen, maar besloot uiteindelijk Mussolini te benoemen tot premier, ondanks zijn gebrek aan ervaring en het feit dat de fascisten slechts een minderheid vormden in het Italiaanse parlement. De koning hoopte dat Mussolini, gezien zijn charismatische en krachtige persoonlijkheid, in staat zou zijn de politieke instabiliteit te beëindigen. Deze beslissing bleek echter een keerpunt in de Italiaanse geschiedenis, dat leidde tot de opkomst van een totalitair regime en de ondermijning van de democratische instellingen.
De fascistische dictatuur en de rol van de koning
Na zijn benoeming tot premier versterkte Mussolini snel zijn greep op de macht. In de jaren die volgden, werden de vrijheden van meningsuiting, vergadering en persvrijheid geleidelijk afgeschaft. De fascistische regering voerde nieuwe wetten in die alle politieke partijen, behalve de fascistische partij, verboden. Mussolini regeerde als een dictator, terwijl Victor Emmanuel III zich steeds meer terugtrok en toekeek hoe zijn constitutionele macht werd uitgehold.
Een van de meest schokkende incidenten die de zwakte van de koning benadrukten, was de moord op Giacomo Matteotti in 1924, een prominent socialist en openlijke criticus van Mussolini. Matteotti werd vermoord door fascistische knokploegen, wat leidde tot een nationale crisis. Ondanks de publieke verontwaardiging en het groeiende verzet tegen Mussolini, weigerde Victor Emmanuel III in te grijpen. Hij liet Mussolini aan de macht, onder het voorwendsel dat de koning slechts kon handelen op basis van een parlementaire beslissing, die onmogelijk was in het klimaat van angst en repressie.
De koning bleef passief tijdens de consolidatie van de fascistische dictatuur, zelfs toen Mussolini in 1926 alle pretenties van democratie liet vallen. Victor Emmanuel tekende zonder protest wetten die de fascistische partij de enige legale partij in Italië maakten en die de parlementaire controle effectief beëindigden. Hoewel de koning nog steeds de theoretische bevoegdheid had om Mussolini te ontslaan, werd deze bevoegdheid slechts een formaliteit, aangezien het advies van de fascistische Grote Raad, die Mussolini controleerde, vereist was.
Italië onder het fascistische regime: expansie en oorlog
Koloniale ambities en de oorlog tegen Ethiopië
In de jaren dertig breidde het fascistische Italië zijn koloniale ambities uit onder Mussolini’s leiding. Een van de meest controversiële episodes was de Italiaanse invasie van Ethiopië in 1935, wat leidde tot de Tweede Italiaans-Ethiopische Oorlog. Victor Emmanuel III werd in 1936 uitgeroepen tot keizer van Ethiopië na de verovering van het land. Dit werd internationaal sterk veroordeeld, vooral door de Volkenbond, maar enkele grote mogendheden, waaronder Groot-Brittannië en Frankrijk, erkenden uiteindelijk de Italiaanse aanspraak.
De koloniale expansie van Italië bereikte ook de Balkan, waar in 1939 Albanië werd binnengevallen en geannexeerd. Victor Emmanuel III nam de titel van koning van Albanië aan, ondanks de onvrede en weerstand van de Albanese bevolking. Deze expansies, hoewel aanvankelijk gezien als triomfen, zouden later bijdragen aan de isolatie van Italië op het internationale toneel en de uiteindelijke ineenstorting van het fascistische regime.
De Tweede Wereldoorlog: van bondgenoot tot vijand van Duitsland
Italië sloot in 1939 een offensief en defensief pact met Nazi-Duitsland, bekend als het Staalpact, dat het land verplichtte om Duitsland te volgen in een toekomstige oorlog. Hoewel Victor Emmanuel III aanvankelijk aarzelde om Italië in de oorlog te betrekken, vooral vanwege de zwakke militaire voorbereiding, gaf hij uiteindelijk toe onder druk van Mussolini.
Op 10 juni 1940 verklaarde Italië de oorlog aan Frankrijk en Groot-Brittannië, ondanks de slechte staat van het Italiaanse leger en de aanzienlijke twijfels van de koning. De Italiaanse militaire campagnes in Noord-Afrika en Griekenland waren rampzalig en leidden tot zware verliezen. De koning, die nog steeds de opperbevelhebber van de strijdkrachten was, bleef echter Mussolini steunen, deels uit angst dat het afzetten van Mussolini de monarchie zou ondermijnen.
De val van Mussolini en de invasie van Italië
De geallieerde invasie en de ineenstorting van het fascistische regime
In 1943 werd de situatie voor Italië steeds nijpender. Na de nederlaag in Noord-Afrika en de invasie van Sicilië door de geallieerden, werd duidelijk dat de oorlog verloren was voor Italië. De populariteit van Mussolini en het fascistische regime daalde drastisch, zowel onder de bevolking als binnen de fascistische hiërarchie. De geallieerde bombardementen, zoals die op Rome in juli 1943, veroorzaakten een enorme verontwaardiging en droegen bij aan de toenemende roep om verandering.
Victor Emmanuel III begon te beseffen dat hij moest handelen om de monarchie en mogelijk zijn eigen positie te redden. Hij begon in het geheim gesprekken met oppositiegroepen en enkele fascistische leiders die hun vertrouwen in Mussolini verloren hadden. Uiteindelijk, op 24 juli 1943, stemde de Grote Raad van het Fascisme voor een motie van wantrouwen tegen Mussolini, een beweging die werd aangevoerd door Dino Grandi.
De afzetting van Mussolini en de overname door Badoglio
Op 25 juli 1943 ontbood Victor Emmanuel III Mussolini voor een privé-audiëntie in Villa Savoia. Tijdens deze ontmoeting, die berucht werd door zijn abruptheid, informeerde de koning Mussolini dat hij was ontslagen en dat hij werd vervangen door maarschalk Pietro Badoglio. De koning beval onmiddellijk de arrestatie van Mussolini, die vervolgens werd gevangengezet.
Badoglio, die als opvolger van Mussolini werd aangesteld, verklaarde dat Italië de oorlog zou voortzetten aan de zijde van de Asmogendheden, maar achter de schermen begon hij onderhandelingen met de geallieerden voor een wapenstilstand. Victor Emmanuel en Badoglio stonden onder zware druk van zowel de geallieerden als de Duitse bezetters. Uiteindelijk, op 8 september 1943, kondigde Victor Emmanuel III officieel de wapenstilstand met de geallieerden aan. Dit leidde tot grote verwarring en chaos binnen het Italiaanse leger, dat zonder duidelijke orders achterbleef.
De vlucht naar Brindisi en de Duitse bezetting
Na de aankondiging van de wapenstilstand trokken Duitse troepen snel Italië binnen om de controle over te nemen en de Italiaanse troepen te ontwapenen. In een poging om gevangenneming door de Duitsers te voorkomen, vluchtten Victor Emmanuel III, Badoglio en de regering op 9 september 1943 naar Brindisi in Zuid-Italië, dat onder controle van de geallieerden stond. Deze vlucht werd door veel Italianen gezien als een verraad en droeg bij aan de verdere delegitimatie van de monarchie.
Ondanks de chaos bleef Victor Emmanuel III officieel het staatshoofd, maar hij was feitelijk machteloos. De Duitse bezetters richtten in Noord-Italië de Italiaanse Sociale Republiek op, een marionettenstaat onder leiding van de opnieuw geïnstalleerde Mussolini. De koning, geïsoleerd in het zuiden, had geen controle over dit deel van het land.
De abdicatie en de val van de Italiaanse monarchie
De overdracht van de macht aan kroonprins Umberto
Na de bevrijding van Rome door de geallieerden in juni 1944, nam Victor Emmanuel III een beslissing om zijn machtspositie te proberen te redden. Onder druk van zowel de geallieerden als de Italiaanse bevolking droeg hij zijn uitvoerende bevoegdheden over aan zijn zoon, kroonprins Umberto, die werd aangesteld als luitenant-generaal van het koninkrijk. Dit was een laatste poging om de monarchie te distantiëren van de mislukte fascistische periode en om de monarchistische gevoelens onder de bevolking nieuw leven in te blazen.
Ondanks deze stap bleef Victor Emmanuel III officieel koning, maar hij trok zich steeds verder terug uit het openbare leven. Umberto nam de feitelijke leiding over het land, terwijl de koning zich voorbereidde op een mogelijke abdicatie.
De abdicatie en het Italiaanse referendum van 1946
In mei 1946, in een laatste poging om de monarchie te redden, deed Victor Emmanuel III officieel afstand van de troon ten gunste van zijn zoon, die koning Umberto II werd. Deze abdicatie, slechts een maand voor het geplande institutionele referendum, was echter te laat om de publieke opinie nog te beïnvloeden.
Het referendum van 2 juni 1946 resulteerde in een overwinning voor de republikeinen, met 54% van de stemmen voor de afschaffing van de monarchie. Italië werd een republiek, en de leden van het Huis van Savoye, inclusief Victor Emmanuel III, werden gedwongen het land te verlaten. De voormalige koning ging in ballingschap naar Egypte, waar hij op 28 december 1947 stierf.
Conclusie
Victor Emmanuel III’s regeerperiode was een van de meest turbulente in de Italiaanse geschiedenis. Zijn onvermogen om adequaat op te treden tegen de opkomst van het fascisme, zijn passiviteit tijdens de dictatuur van Mussolini, en zijn late pogingen om de monarchie te redden, hebben blijvende gevolgen gehad voor Italië. Zijn rol in de Italiaanse geschiedenis blijft controversieel, waarbij sommigen hem zien als een zwakke vorst die de democratie niet kon beschermen, terwijl anderen hem beschouwen als een monarch die gevangen zat tussen de krachten van zijn tijd.
In 2017 werden de stoffelijke resten van Victor Emmanuel III, die in Egypte waren begraven, teruggebracht naar Italië en bijgezet in het heiligdom van Vicoforte, naast die van zijn vrouw, koningin Elena. Deze symbolische terugkeer naar Italië weerspiegelt de blijvende controverse en de complexe erfenis van zijn regeerperiode.
Bronnen en meer informatie
- Mack Smith, Denis. Italy and Its Monarchy. Yale University Press, 1992.
- Bosworth, R. J. B. Mussolini’s Italy: Life Under the Fascist Dictatorship, 1915-1945. Penguin Books, 2006.
- Duggan, Christopher. Fascist Voices: An Intimate History of Mussolini’s Italy. Oxford University Press, 2013.
- De Felice, Renzo. Mussolini: The First Fascist. Cambridge University Press, 2001.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding: {Enrico D’Albertis}, Public domain, via Wikimedia Commons
, regeerde tijdens twee wereldoorlogen en het fascistische regime van Mussolini.){kind=link}
