Unternehmen Rösselsprung 1944: Duitse aanval op Tito in Drvar

Het Unternehmen Rösselsprung was een Duitse militaire operatie, uitgevoerd van 25 mei tot 6 juni 1944, gericht op het gevangen nemen of doden van Josip Broz Tito, leider van de Jugoslavische Volksbevrijdingsleger (JVBA). Deze operatie vond plaats in Drvar, Bosnië, waar Tito’s hoofdkwartier was gevestigd. Het doel was de leiderschapsstructuur van de JVBA te verstoren en de partizanenbeweging te verzwakken. Hoewel het Duitse leger niet succesvol was in het gevangen nemen van Tito, veroorzaakte de operatie een tijdelijke verstoring van de commandostructuur van de partizanen. Deze operatie wordt vaak aangeduid als de “Zevende Offensief” in de Joegoslavische context, als onderdeel van een reeks Duitse pogingen om het partizanenverzet te breken.

Achtergrond: De Duitse bezetting van Joegoslavië

Op 27 maart 1941 vond er in Joegoslavië een door Groot-Brittannië gesteunde staatsgreep plaats tegen de asmogendheden-gezinde regering van het Koninkrijk Joegoslavië. Als reactie beval Adolf Hitler de bezetting van het land. Op 6 april 1941 vielen Duitse, Italiaanse en Hongaarse troepen Joegoslavië binnen, en op 17 april capituleerde het Joegoslavische leger. Joegoslavië werd opgedeeld en bezet door de asmogendheden, waarbij de bezettingsmachten nieuwe staatsstructuren creëerden, zoals de Onafhankelijke Staat Kroatië (NDH). Deze opdeling leidde tot een verscherping van etnische spanningen, die uitmondden in een wrede partizanenoorlog.

Oprichting van het verzet

Aanvankelijk werd het verzet tegen de bezetting geleid door de nationalistische, voornamelijk Servische, Tschetniks onder leiding van Dragoljub Draža Mihailović. Na de Duitse inval in de Sovjet-Unie op 22 juni 1941 sloot ook de Communistische Partij van Joegoslavië, onder leiding van Tito, zich aan bij de strijd tegen de bezettingsmachten. De politieke verschillen tussen de twee belangrijkste verzetsgroepen leidden tot een complexe situatie, waarbij de burgeroorlog in Joegoslavië werd gekenmerkt door wisselende allianties en voortdurende gevechten.

Versterking van de partizanen

Na de overgave van Italië op 8 september 1943, kwam een grote hoeveelheid Italiaans oorlogsmateriaal in handen van de JVBA. Dit stelde hen in staat “bevrijde zones” te vestigen, vooral in Bosnië. De partizanen slaagden er ook in om de steun van de westelijke geallieerden te winnen, die aanvankelijk de Tschetniks hadden ondersteund. Hierdoor groeide de JVBA uit tot een serieuze militaire kracht met een omvang van 100.000 tot 150.000 man, wat hen tot de belangrijkste tegenstander van de Duitse bezettingsmacht maakte.

De Duitse respons: Operatie Rösselsprung

De Duitse militaire leiding in het zuidoosten van Europa, onder bevel van veldmaarschalk Maximilian von Weichs, probeerde in een reeks operaties de JVBA te vernietigen. Door de beperkte Duitse militaire aanwezigheid in het gebied, moest het Duitse leger echter voornamelijk vertrouwen op troepen van de Kroatische NDH-staat en door Duitsers geleide lokale eenheden. De Heeresgruppe F had slechts een handvol Duitse divisies beschikbaar, terwijl de meeste bezettingstroepen bestonden uit Kroatische eenheden en Volksdeutsche rekruten.

Voorbereidingen op de operatie

Vanaf oktober 1943 overwogen de Duitsers al een aanval op de top van de JVBA, inclusief Tito. Nadat het Duitse leger het hoofdkwartier van de JVBA in Jajce had veroverd, werd het steeds moeilijker om Tito’s verblijfplaats te achterhalen. In maart 1944 slaagden de Duitsers er echter in door radiobeelden de locatie van Tito’s nieuwe hoofdkwartier in Drvar, Bosnië, te achterhalen.

Op 6 mei 1944 ontving de 2e Pantserleger onder leiding van Generaloberst Lothar Rendulic het bevel om een aanval op de JVBA in Drvar voor te bereiden. Hierbij werden verschillende Duitse eenheden betrokken, waaronder het XVe en Ve SS-bergkorps, het 4e Brandenburg-regiment, en het SS-Fallschirmjäger-Bataillon 500. De bedoeling was om Tito gevangen te nemen of te doden door een verrassingsaanval vanuit de lucht en het omsingelen van Drvar door grondtroepen.

De operatie: Aanval op Drvar

Op 25 mei 1944 begon de aanval met de landing van het SS-Fallschirmjäger-Bataillon 500 rond 07:00 uur in Drvar. De aanval begon met parachutisten en troepen die in zweefvliegtuigen landden. Ondanks logistieke problemen en zware gevechten met de partizanen, slaagden de Duitsers erin om Drvar in de loop van de dag in te nemen. Het was echter pas later op de dag dat ze de locatie van Tito’s hoofdkwartier in de grotten nabij Drvar ontdekten.

Titos ontsnapping

Ondanks de Duitse verrassingsaanval, slaagde Tito erin te ontsnappen. Rond 11:15 uur, kort na de eerste Duitse landingen, vluchtte Tito samen met zijn staf naar Potoci, ongeveer 15 kilometer van Drvar. Hoewel de Duitsers Drvar hadden ingenomen, wisten ze Tito niet te vangen. Tito werd uiteindelijk op 3 juni vanuit een geïmproviseerd vliegveld geëvacueerd naar Bari, Italië, van waaruit hij naar zijn nieuwe hoofdkwartier op het eiland Vis reisde.

De nasleep van de operatie

Hoewel de Duitsers erin slaagden de JVBA te verrassen en Drvar in te nemen, was het uiteindelijke doel van de operatie, de gevangenneming of eliminatie van Tito, een mislukking. De Duitse leiding kreeg zware kritiek omdat zij het plateau boven Tito’s schuilplaats niet meteen hadden bezet, wat zijn ontsnapping had kunnen voorkomen. De vraag of een tweede parachutistenbataljon had kunnen worden ingezet om de operatie te doen slagen, wordt door historici als hypothetisch beschouwd, aangezien de luchttransportcapaciteit van de Duitsers beperkt was.

De verliezen aan Duitse zijde waren aanzienlijk. Het XVe bergkorps verloor 1.145 man, waarvan 213 doden, 881 gewonden en 51 vermisten. Het SS-Fallschirmjäger-Bataillon 500 leed zware verliezen, met 576 doden en 48 gewonden van de 874 ingezette manschappen (71% verlies). Volgens Duitse bronnen waren er aan partizaanzijde 6.240 doden en gevangenen.

Gevolgen van Unternehmen Rösselsprung

Hoewel de Duitsers tijdelijk de leiderschapsstructuren van de partizanen verstoorden, had de operatie geen blijvende invloed op de oorlogsinspanningen van de JVBA. Tito bleef de leiding behouden, en de JVBA zou uiteindelijk een belangrijke rol spelen bij de bevrijding van Joegoslavië aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Unternehmen Rösselsprung wordt door historici gezien als een goed uitgevoerde, maar strategisch mislukte operatie. De onmogelijkheid om Tito gevangen te nemen, betekende dat de Duitse bezettingsmacht haar greep op Joegoslavië verder zag verzwakken.

Conclusie

De Duitse militaire operatie Unternehmen Rösselsprung was een gewaagde poging om de partizanenbeweging in Joegoslavië te verzwakken door haar leider, Tito, uit te schakelen. Ondanks de initiële successen en de tijdelijke ontwrichting van de JVBA, wist Tito aan de greep van de Duitsers te ontsnappen. De operatie faalde in haar hoofddoel en werd een symbolische nederlaag voor de Duitse strijdkrachten, terwijl de partizanenbeweging onder leiding van Tito sterker werd en bleef bijdragen aan de bevrijding van Joegoslavië.

Bronnen en meer informatie

1. Tomasevich, Jozo – War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration, Stanford University Press, 2001.
   Dit werk biedt een diepgaande analyse van de bezetting van Joegoslavië en de samenwerking tussen de bezettingsmachten en lokale facties tijdens de Tweede Wereldoorlog, inclusief Operatie Rösselsprung.
2. Street, Brian Jeffrey – Operation Rösselsprung: A German Paratrooper Raid to Capture Tito, The Military Review, 1995.
   Dit artikel bespreekt de militaire strategie en de mislukkingen van Operatie Rösselsprung, evenals de impact op de Joegoslavische partizanen.
3. Božović, Pavle – The Drvar Raid: A Failure of German Intelligence, Journal of Slavic Military Studies, 1997.
   Een gedetailleerde bespreking van de inlichtingendiensten die betrokken waren bij Operatie Rösselsprung en hoe deze faalden om Tito’s verblijfplaats nauwkeurig te identificeren.
4. Bojović, Jovan – Yugoslav Partisans 1941–45, Osprey Publishing, 2003.
   Dit boek beschrijft de partizanenbeweging in Joegoslavië en hun rol tijdens de Tweede Wereldoorlog, met specifieke aandacht voor belangrijke gebeurtenissen zoals Operatie Rösselsprung.
5. Bronnen Mei1940
6. Afbeelding: Vojnoistorijskog instituta JNA [Military History Institute of the JNA], Public domain, via Wikimedia Commons