Operatie Panzerfaust, ook wel bekend als Unternehmen Panzerfaust, was een Duitse militaire operatie die plaatsvond in oktober 1944. Het doel van de operatie was om Hongarije als bondgenoot van nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog te behouden, nadat het duidelijk werd dat admiraal Miklós Horthy, de regent van Hongarije, plannen maakte om zich over te geven aan het oprukkende Rode Leger. Deze ontwikkeling baarde Adolf Hitler grote zorgen, aangezien een Hongaarse overgave het zuidelijke front van Duitsland zou blootleggen en de Duitse troepen in de Balkan zou isoleren.
Om deze reden gaf Hitler de opdracht aan Otto Skorzeny, een commando-officier van de Waffen-SS, om in te grijpen. Skorzeny kreeg de taak om Horthy uit zijn machtspositie te verwijderen en ervoor te zorgen dat Hongarije loyaal zou blijven aan de As-mogendheden. De operatie vond plaats in de context van een steeds nijpender situatie voor nazi-Duitsland, dat steeds meer terrein verloor aan de geallieerden en het Rode Leger.
Inhouds opgave
Achtergrond: Hongarije in de oorlog
Hongarije had zich tijdens de Tweede Wereldoorlog aangesloten bij de As-mogendheden, mede door druk van Duitsland en vanwege territoriale herzieningen die het land ten goede kwamen. In maart 1944 voerde nazi-Duitsland Operatie Margarethe uit, waarbij Hongarije werd bezet om te voorkomen dat het land zich zou overgeven aan de Sovjets. Deze Duitse bezetting leidde ertoe dat de Joodse bevolking van Hongarije, die tot dan toe grotendeels was ontkomen aan de Holocaust, alsnog werd gedeporteerd naar vernietigingskampen. Dit proces, waarbij de Hongaarse autoriteiten aanvankelijk samenwerkten met de nazi’s, werd echter onderbroken toen de Sovjet-Unie oprukte en luchtbombardementen van de geallieerden, waaronder op Boedapest, toenamen.
De aanloop naar Operatie Panzerfaust
Adolf Hitler was diep wantrouwend geworden ten opzichte van Horthy, die steeds meer signalen gaf dat hij een einde wilde maken aan de oorlog door een wapenstilstand te sluiten met de Sovjet-Unie. Horthy was aanvankelijk een fervent anti-communist, maar hij had tot de conclusie gekomen dat de Sovjets een betere optie waren dan verder vechten aan de kant van nazi-Duitsland. Dit besluit werd versneld door de instorting van het Duitse front in Roemenië, dat zich in augustus 1944 aan de Sovjets had overgegeven. Hierdoor werden de Duitse troepen in de Balkan afgesneden van versterkingen.
Toen Hitler hoorde van Horthy’s plannen, besloot hij in te grijpen om te voorkomen dat Hongarije hetzelfde pad zou volgen als Roemenië. Hij gaf Otto Skorzeny de opdracht om naar Hongarije te gaan en ervoor te zorgen dat Horthy zou worden afgezet. Skorzeny, bekend om zijn eerdere succesvolle operaties zoals de bevrijding van Benito Mussolini, was een ervaren commando die voor deze missie als de perfecte keuze werd gezien.
Dit was de basis voor Operatie Panzerfaust, waarbij naast Skorzeny ook Adrian von Fölkersam, een voormalige commandoleider, betrokken was. Hun missie was om Hongarije in de oorlog te houden door het omverwerpen van Horthy’s regime en het installeren van een door Duitsland gesteunde regering.
Horthy’s poging tot overgave
Admiraal Miklós Horthy besefte dat de oorlog voor Duitsland verloren was, en hij begon in het geheim te onderhandelen met de Sovjet-Unie om een wapenstilstand te bereiken. Via generaal Béla Miklós, die in contact stond met Sovjettroepen in Oost-Hongarije, probeerde Horthy een regeling te treffen die Hongarije enige mate van autonomie en soevereiniteit zou garanderen na de overgave. Hoewel Horthy fel anti-communistisch was, kwam hij tot de conclusie dat samenwerking met de Sovjets de enige manier was om Hongarije te redden van totale vernietiging door de oorlog.
Horthy bestuurde het land vanuit de Burchtheuvel in Boedapest, een goed verdedigde en strategische locatie. In oktober 1944, nadat de Duitse situatie in Oost-Europa steeds kritieker werd, besloot Horthy openlijk afstand te nemen van Duitsland. Tijdens een bijeenkomst van de Kroonraad legde hij zijn besluit uit: hij wilde een wapenstilstand met de Sovjets sluiten om verdere schade aan Hongarije te voorkomen en de onafhankelijkheid van het land te waarborgen. Hij wees erop dat het duidelijk was dat Duitsland de oorlog aan het verliezen was en dat Hongarije niet ten koste van alles aan de kant van de verliezer moest blijven staan.
Op 15 oktober 1944, om 14.00 uur, kondigde Horthy via een nationale radiotoespraak aan dat Hongarije een wapenstilstand had getekend met de Sovjet-Unie en dat het land de vijandelijkheden zou staken. Deze aankondiging markeerde het begin van wat Horthy hoopte een vreedzame overgang zou zijn naar een einde van de oorlog voor Hongarije.
Duitse tegenmaatregelen: Panzerfaust in actie
De Duitsers waren echter goed op de hoogte van Horthy’s plannen. Hitler had al maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat Hongarije niet uit de oorlog zou stappen. Panzerfaust werd uitgevoerd met als doel Horthy’s regering te vervangen door een pro-Duitse regering onder leiding van de fascistische Pijlkruisers, een extreemrechtse Hongaarse partij die loyaal was aan nazi-Duitsland.
De eerste stap van de operatie was het uitschakelen van Horthy’s directe familie, met name zijn zoon, Miklós Horthy Jr. De jonge Miklós had contacten gelegd met Sovjetvertegenwoordigers om de overgave van Hongarije te regelen. De Duitse Sicherheitsdienst, onder leiding van Otto Skorzeny, had de bewegingen van Miklós Jr. nauwlettend gevolgd en een valstrik gezet. Miklós Jr. werd naar een schijnvergadering gelokt met vermeende vertegenwoordigers van maarschalk Tito van Joegoslavië. Op 15 oktober 1944, net nadat zijn vader de wapenstilstand had aangekondigd, werd Miklós Jr. ontvoerd door Skorzeny en zijn commando’s. Hij werd in een tapijt gewikkeld, naar het vliegveld gebracht en naar Wenen gevlogen, om vervolgens te worden opgesloten in het concentratiekamp Mauthausen.
Met Horthy’s zoon in hun macht, zetten de Duitsers druk op de regent om zijn pogingen tot overgave op te geven. Ondertussen brachten Skorzeny en zijn troepen, ondersteund door vier zware Tiger II-tanks, het kasteel van Horthy op de Burchtheuvel in Boedapest onder controle. Ondanks dat een enkele Hongaarse eenheid zich verzette en ongeveer 30 minuten lang met de Duitsers vocht, realiseerde Horthy zich al snel dat verzet tegen de overmacht zinloos was. Hij gaf de opdracht om niet langer weerstand te bieden en liet zich gevangennemen door de Duitsers.
Het aftreden van Horthy
Later die dag, op 15 oktober 1944, werd Horthy onder toezicht van de Duitse gezant Edmund Veesenmayer naar het hoofdkwartier van de Waffen-SS in Boedapest gebracht. Daar werd hij onder druk gezet om een document te ondertekenen waarin hij afstand deed van zijn regentschap en de macht overdroeg aan Ferenc Szálasi, de leider van de fascistische Pijlkruisers. Deze overdracht was essentieel voor de Duitsers om volledige controle over Hongarije te behouden en te voorkomen dat het land zich zou overgeven aan de Sovjets.
Premier Géza Lakatos, een oude vriend van Horthy, probeerde hem te overtuigen om het document te ondertekenen door te wijzen op de dreiging die boven het hoofd van zijn zoon hing. Horthy, die inzag dat hij geen keuze had zonder het leven van zijn zoon in gevaar te brengen, ondertekende het document, maar benadrukte later dat deze handtekening hem onder dwang was afgedwongen en dus weinig juridische waarde had.
Hoewel Veesenmayer beloofde dat Horthy’s zoon vrijgelaten zou worden, bleef Miklós Jr. in Duitse gevangenschap tot het einde van de oorlog. Horthy zelf werd naar Duitsland gebracht, waar hij onder huisarrest werd geplaatst in Schloss Hirschberg. Pas na de bevrijding door Amerikaanse troepen op 1 mei 1945 werd hij vrijgelaten en later herenigd met zijn familie in Weilheim, Duitsland.
Het regime van de Pijlkruisers
Na het gedwongen aftreden van Miklós Horthy nam Ferenc Szálasi, de leider van de fascistische Pijlkruisers, de macht over in Hongarije. Dit gebeurde met volledige steun van nazi-Duitsland. Szálasi vormde een autoritaire regering die loyaal was aan de nazi’s en voerde een beleid dat volledig gericht was op het ondersteunen van de Duitse oorlogsinspanningen. Het regime van de Pijlkruisers stond bekend om zijn extreem antisemitische standpunten en speelde een actieve rol in de vervolging van de Joodse bevolking van Hongarije.
Onder Szálasi’s bewind werd het lot van de Joden in Hongarije nog dramatischer. Voordat de Pijlkruisers aan de macht kwamen, was er al een groot aantal Joden uit Hongarije gedeporteerd naar vernietigingskampen. Maar de nieuwe regering intensiveerde de deportaties en voerde harde maatregelen in om de Joodse bevolking in Boedapest uit te roeien. Onder de supervisie van Adolf Eichmann en met de hulp van de Pijlkruisers werden in de laatste maanden van de oorlog duizenden Hongaarse Joden vermoord of gedeporteerd.
De terreur van de Pijlkruisers was niet alleen gericht tegen de Joden. Ook tegenstanders van het fascistische regime, zoals communisten, sociaaldemocraten en anderen die zich verzetten tegen de samenwerking met nazi-Duitsland, werden op brute wijze vervolgd. Szálasi’s regering bleef tot het bittere eind loyaal aan Duitsland en bleef vechten tegen de Sovjet-Unie, zelfs toen de Duitse nederlaag onvermijdelijk leek.
De nasleep van Operatie Panzerfaust
Hoewel Operatie Panzerfaust aanvankelijk succesvol was in het veiligstellen van Hongarije als Duitse bondgenoot, was het een Pyrrusoverwinning voor nazi-Duitsland. De Sovjet-opmars door Oost-Europa was onstuitbaar, en in de weken na de machtsgreep van Szálasi kwam Hongarije steeds meer onder druk te staan. Het Rode Leger was vastberaden om Boedapest in te nemen, en de stad werd het toneel van een van de bloedigste belegeringen van de Tweede Wereldoorlog.
Het beleg van Boedapest, dat begon in december 1944 en eindigde in februari 1945, was een brute strijd waarin zowel Duitse als Hongaarse troepen zich tot het uiterste verzetten tegen de Sovjet-troepen. De slag leidde tot enorme verwoestingen in de stad, en de bevolking leed onder voedseltekorten, bombardementen en gevechten in de straten.
Ondanks het harde verzet slaagden de Sovjets er uiteindelijk in om de stad in te nemen. Het verlies van Boedapest betekende het einde van de Duitse invloed in Hongarije en markeerde een belangrijk keerpunt in de oorlog in Oost-Europa. Hongarije werd uiteindelijk bezet door de Sovjet-Unie en zou na de oorlog een communistische satellietstaat worden.
Het lot van Miklós Horthy en zijn naoorlogse leven
Na de val van het fascistische regime en het einde van de oorlog bleef Miklós Horthy een gevangene van de Duitsers. In mei 1945, na de Duitse capitulatie, werd hij bevrijd door Amerikaanse troepen. Horthy werd echter niet berecht als oorlogsmisdadiger, hoewel hij aanvankelijk wel als krijgsgevangene werd beschouwd. Dit kwam deels door zijn late pogingen om Hongarije uit de oorlog te halen en zijn verzet tegen de Duitse plannen voor de deportatie van Hongaarse Joden, hoewel hij in eerste instantie had ingestemd met de Duitse bezetting en maatregelen tegen de Joden.
Na zijn vrijlating vestigde Horthy zich in ballingschap in Portugal, waar hij tot zijn dood in 1957 een teruggetrokken leven leidde. Zijn rol in de Hongaarse geschiedenis blijft controversieel: sommigen zien hem als een nationalist die probeerde Hongarije te redden, terwijl anderen hem beschouwen als medeplichtig aan de nazi-misdaden door zijn samenwerking met Hitler en het toestaan van de deportaties van Joden.
Conclusie en reflectie
Operatie Panzerfaust was een van de laatste pogingen van nazi-Duitsland om de controle over zijn bondgenoten te behouden in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog. Hoewel de operatie succesvol was in het installeren van een pro-Duitse regering in Hongarije, kon het niet voorkomen dat de oorlog voor Duitsland verloren ging. Het regime van de Pijlkruisers bracht verschrikkelijk leed aan de bevolking van Hongarije, vooral aan de Joodse gemeenschap, en de machtsgreep verlengde de oorlog alleen maar in Hongarije, met verwoestende gevolgen.
Na de oorlog werd Hongarije onderdeel van het Sovjetblok, en de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de rol van figuren als Horthy en Szálasi bleef een gevoelig onderwerp in de Hongaarse samenleving. Operatie Panzerfaust laat zien hoe wanhopig het nazi-regime was geworden in zijn pogingen om de oorlog voort te zetten, zelfs toen de nederlaag onvermijdelijk was.
Bronnen en meer informatie
- Cornelius, D. The Siege of Budapest: 100 Days in World War II. Yale University Press, 2006.
- Gerwarth, R. The Vanquished: Why the First World War Failed to End. Penguin Books, 2017.
- Gábor, K. Miklós Horthy: Regime and Legacy. Palgrave Macmillan, 2018.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding: : Bundesarchiv, Bild 101I-680-8282A-38A / Faupel / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons
.jpg){kind=link}