Yamato (Japans: 大和, vernoemd naar de oude Yamato Provincie) was het eerste slagschip van haar klasse, gebouwd voor de keizerlijke Japanse marine (IJN) vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Samen met haar zusterslagchip, de Musashi, waren de Yamato-klasse slagschepen de zwaarste en krachtigste ooit gebouwd. Met een waterverplaatsing van bijna 72.000 ton en bewapend met negen 46 cm Type 94 kanonnen – de grootste kanonnen ooit gemonteerd op een oorlogsschip – vertegenwoordigden zij de technologische superioriteit en militaire ambities van Japan in die tijd.
Inhouds opgave
Ontwerp en bouw van de Yamato-klasse slagschepen
In de jaren 1930 besloot de Japanse regering, geleid door een ultranationalistische militante ideologie, om haar rijk sterk uit te breiden. Dit leidde tot de terugtrekking uit de Volkenbond in 1934 en het opzeggen van verdragsverplichtingen, waaronder het Washington Naval Treaty, dat de grootte en kracht van slagschepen beperkte. De keizerlijke Japanse marine begon daarop met het ontwerp van de nieuwe Yamato-klasse slagschepen, ontworpen om meerdere vijandelijke slagschepen tegelijk aan te kunnen.
De kiel van de Yamato, het eerste schip van haar klasse, werd op 4 november 1937 gelegd in de Kure marinewerf in Hiroshima. Vanwege haar enorme romp moest het droogdok worden aangepast, waaronder een verdieping van een meter en de installatie van kraanarmen die tot 350 ton konden hijsen. Om de geheimhouding te waarborgen, werd zelfs een afdak over een deel van het droogdok geplaatst om het schip aan het zicht te onttrekken. De Yamato werd te water gelaten op 8 augustus 1940 en werd officieel in dienst gesteld op 16 december 1941, een week na de aanval op Pearl Harbor.
Bewapening en bescherming
De hoofdwapenuitrusting van de Yamato bestond uit negen 46 cm Type 94 kanonnen, die in drie geschuttorens waren geplaatst. Elk kanon was 21,13 meter lang, woog 147,3 ton en was in staat om granaten tot 42 kilometer ver af te vuren. Deze kanonnen waren speciaal ontworpen om zowel hoog-explosieve als pantserdoordringende granaten af te vuren, wat hen extreem dodelijk maakte tegen zowel schepen als landdoelen.
Naast haar primaire bewapening had de Yamato ook een secundaire batterij die bestond uit twaalf 155 mm kanonnen in vier driedubbele torens en twaalf 127 mm kanonnen in zes dubbele opstellingen. Deze secundaire wapens waren bedoeld om middelgrote doelen te bestrijden en boden extra bescherming tegen vijandelijke schepen en vliegtuigen. In de loop van de oorlog, met name in 1944 en 1945, werd de Yamato voorzien van extra luchtafweergeschut om haar te beschermen tegen de toenemende dreiging van luchtaanvallen. De aanvullende bewapening omvatte in totaal 162 25 mm luchtafweergeschut en verschillende andere machinegeweren.
Beperkingen van de luchtafweer van de Yamato
De Yamato was uitgerust met een aanzienlijke hoeveelheid luchtafweergeschut, waaronder 127 mm kanonnen en 25 mm luchtafweermitrailleurs, die in de loop van de oorlog werden uitgebreid tot 162 stuks. Ondanks deze versterking bleek de luchtafweer uiteindelijk onvoldoende tegen de steeds groter wordende dreiging van geallieerde luchtaanvallen.
De 25 mm kanonnen hadden beperkte effectiviteit door hun lage schietsnelheid en gebrek aan bereik, wat hen kwetsbaar maakte tegen goed gecoördineerde aanvallen van snelle vliegtuigen. Tijdens de Slag om Okinawa in 1945 werd de Yamato overweldigd door Amerikaanse bommenwerpers en torpedovliegtuigen, wat leidde tot haar zinken ondanks hevig verzet van de bemanning.
De 25 mm luchtafweermitrailleurs van de Yamato waren te licht om effectief te zijn tegen moderne geallieerde vliegtuigen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze wapens hadden een relatief kort bereik en een lage schietsnelheid, waardoor ze niet goed konden inspelen op snelle en goed bewapende vliegtuigen. Daarnaast misten ze de vuurkracht om door de bepantsering van bommenwerpers en torpedovliegtuigen te dringen. Ondanks de grote aantallen 25 mm kanonnen aan boord van de Yamato waren ze onvoldoende om de massale lucht aanvallen tijdens de Slag om Okinawa af te weren, wat uiteindelijk bijdroeg aan haar ondergang.
Operationele geschiedenis en eerste gevechtsacties
Na haar ingebruikname diende de Yamato aanvankelijk als vlaggenschip van de gecombineerde vloot van admiraal Isoroku Yamamoto, de architect van de aanval op Pearl Harbor. In juni 1942, tijdens de slag bij Midway, diende zij als commandoschip, hoewel zij niet actief deelnam aan de strijd. Deze slag eindigde in een verpletterende nederlaag voor Japan en markeerde een keerpunt in de oorlog in de Stille Oceaan.
In 1943 werd de Yamato vervangen door haar zusterschip, de Musashi, als vlaggenschip van de gecombineerde vloot en werd zij gebruikt voor transportmissies tussen Japanse marinebasissen zoals Truk en Kure. In december van datzelfde jaar werd de Yamato getorpedeerd door een Amerikaanse onderzeeër, wat leidde tot uitgebreide reparaties en aanpassingen, waaronder de installatie van meer luchtafweergeschut en radar. Ondanks deze moderniseringen speelde de Yamato slechts een marginale rol in de slag in de Filipijnenzee in juni 1944.
Radar Yamato
De Yamato was uitgerust met verschillende typen radarinstallaties gedurende de Tweede Wereldoorlog:
- Type 21 Luchtwaarschuwingsradar: Gebruikt voor langeafstandsluchtwaarneming om inkomende vliegtuigen te detecteren.
- Type 22 zeewaarschuwingsradar: Gebruikt voor het detecteren van schepen en voor vuurleidingsdoeleinden, wat hielp bij het richten van haar wapens op zee.
- Type 13 Luchtwaarschuwingsradar: Gebruikt voor luchtverdediging, met name om vijandelijke vliegtuigen op middelgrote afstanden te detecteren.
- Type 14/32 vuurleidingsradar: Verbeterde versies die gebruikt werden om nauwkeurige schoten te plaatsen op vijandelijke doelen.
Boordvliegtuigen Yamato
De Yamato kan worden uitgerust met een beperkt aantal vliegtuigen, meestal verkenningsvliegtuigen zoals de Nakajima E8N of Nakajima E4N watervliegtuigen. Deze toestellen werden voornamelijk gebruikt voor verkenning en artillerie-spotting, om de slagkracht van de Yamato te vergroten door vijandelijke schepen en doelen te lokaliseren op lange afstand.
De vliegtuigen konden vanaf het achterdek worden gelanceerd met behulp van twee katapulten. Echter, door de beperkte capaciteit en het ontbreken van vliegdekschipfaciliteiten, hadden deze vliegtuigen een minimale rol in gevechtsoperaties. Naarmate de oorlog vorderde, werd de inzetbaarheid van deze vliegtuigen nog verder beperkt door de toenemende luchtoverwicht van de geallieerden.
Yamato in de slag om de golf van leyte
In oktober 1944 werd de Yamato ingezet in een van de grootste zeeslagen uit de geschiedenis: de slag om de Golf van Leyte. Deze slag was een onderdeel van de Japanse poging, operatie Shō-Gō, om de Amerikaanse invasie van de Filipijnen te stoppen. Als onderdeel van het centrumleger van admiraal Takeo Kurita was de Yamato bedoeld om de Amerikaanse invasiemacht te onderscheppen en te vernietigen.
Tijdens de slag om de Sibuyan Zee, een voorgevecht van de slag om de Golf van Leyte, werd de Yamato aangevallen door Amerikaanse vliegdekschepen. Ze werd geraakt door twee pantserdoorborende bommen en er was een bijna-treffer die leidde tot beperkte schade. Haar zusterschip, de Musashi, werd echter het hoofddoel van de Amerikaanse vliegtuigen en zonk na het incasseren van 17 bommen en 19 torpedo’s. Ondanks de schade bleef de Yamato operationeel.
De slag bij samar
De volgende dag nam de Yamato deel aan de slag bij Samar, waar ze voor het eerst haar hoofdbewapening gebruikte tegen vijandelijke schepen. De Japanse vloot, onder leiding van Kurita, kwam onverwachts een kleinere Amerikaanse eskader tegen, bekend als “Taffy 3”, dat voornamelijk bestond uit escortevliegdekschepen, vernietigers, en torpedobootjagers. Kurita, die dacht dat hij volwaardige vliegdekschepen aanviel, beval zijn schepen om de aanval in te zetten.
De Yamato opende het vuur op de Amerikaanse schepen en scoorde verschillende treffers, waaronder een cruciale treffer op de escortevliegdekschip USS Gambier Bay, die ernstige schade veroorzaakte en uiteindelijk leidde tot haar zinken. De Japanse schepen richtten aanzienlijke schade aan, maar werden uiteindelijk teruggedrongen door Amerikaanse luchtaanvallen en torpedojagers die dapper ten aanval trokken. Dit veroorzaakte verwarring in de Japanse linies, en onder de indruk van het Amerikaanse verzet en vrezend voor verdere verliezen, besloot Kurita zich terug te trekken. Hierdoor bleven de primaire Amerikaanse troepenkonvooien ongedeerd.
De veranderende krachtverhoudingen in de Stille Oceaan
In de nasleep van de slag om de Golf van Leyte was het duidelijk dat de machtsverhoudingen in de Stille Oceaan definitief waren verschoven in het voordeel van de geallieerden. Japan’s marine, inclusief de Yamato, had aanzienlijke verliezen geleden en werd gedwongen om zich terug te trekken. De Japanse marine was niet meer in staat om grootschalige offensieven te lanceren, en hun resterende schepen waren zwaar beperkt door brandstoftekorten en een gebrek aan luchtdekking.
Als gevolg van deze verschuivingen werden de Japanse slagschepen, waaronder de Yamato, voornamelijk ingezet voor defensieve operaties en transportmissies. De Yamato keerde terug naar Japan voor reparaties en werd uitgerust met extra luchtafweergeschut en verbeterde radarinstallaties, in een laatste poging om haar effectiviteit te behouden in de steeds gevaarlijker wordende oorlogsomgeving.
Operatie ten-go: Yamato’s laatste missie
Begin 1945 had de Japanse marine nauwelijks nog middelen over om zich te verzetten tegen de oprukkende geallieerde strijdkrachten. In een wanhoopsdaad om de geallieerde invasie van Okinawa te stoppen, werd de Yamato op een zelfmoordmissie gestuurd, genaamd operatie Ten-Go. Het plan was om de Yamato naar Okinawa te sturen met net genoeg brandstof voor een enkele reis. Eenmaal daar zou ze zichzelf stranden en dienen als een onbeweeglijke vesting, terwijl ze haar kanonnen zou blijven gebruiken tot ze vernietigd werd.
Op 6 april 1945 vertrok de Yamato vanuit de Japanse binnenzee, begeleid door een kleine escortevloot bestaande uit de kruiser Yahagi en acht torpedobootjagers. De geallieerden, die op de hoogte waren van de Japanse plannen dankzij onderschepte radioberichten, bereidden zich voor op de aanval. De Japanse vloot werd al snel opgemerkt door Amerikaanse onderzeeërs en patrouillevliegtuigen.
Het einde van de Yamato: de slag bij Okinawa
Op 7 april 1945, terwijl de Japanse vloot Okinawa naderde, werd de Yamato aangevallen door honderden Amerikaanse vliegtuigen van de Task Force 58, een machtige vloot van vliegdekschepen. De geallieerden hadden zich goed voorbereid op de komst van de Yamato en lanceerden meerdere golven van bommenwerpers en torpedovliegtuigen om de Japanse slagschepen te onderscheppen voordat ze Okinawa konden bereiken.
De luchtaanvallen
De eerste aanvalsgolf begon rond 12:30 uur, waarbij Amerikaanse duikbommenwerpers en torpedovliegtuigen zich concentreerden op de Yamato. Ondanks het intense luchtafweervuur van de Japanse schepen, slaagden de Amerikaanse piloten erin om meerdere bommen en torpedo’s op de Yamato te richten. Twee bommen sloegen in op het dek van het slagschip, wat ernstige schade veroorzaakte aan de bovenstructuur en enkele van haar secundaire kanonnen vernietigde. Minstens drie torpedo’s troffen haar stuurboordzijde, waardoor ernstige overstromingen ontstonden in verschillende compartimenten van het schip.
De tweede aanvalsgolf, die rond 13:00 uur begon, bleek nog verwoestender. De Yamato werd geraakt door nog meer bommen en torpedo’s, waaronder een aantal die haar onder de waterlijn troffen, wat de reeds kritieke situatie verder verslechterde. Met elke torpedotreffer begon het schip steeds verder naar bakboord te hellen. De Japanse bemanning probeerde het slagveld draaiend te houden door tegen-vloedingscompartimenten aan stuurboordzijde te gebruiken, maar het werd al snel duidelijk dat de schade te groot was om te herstellen.
De laatste momenten van de Yamato
De derde aanvalsgolf, rond 13:40 uur, was de genadeslag voor de Yamato. Met meerdere torpedo-inslagen aan haar stuurboordzijde verloor de Yamato haar vermogen om te sturen en begon ze een noodlottige rol naar bakboord te maken. Door de zware bombardementen en het verlies van controle over het schip werd de kapitein gedwongen om bevel te geven het schip te verlaten.
Om 14:23 uur bereikte de kanteling van de Yamato een kritiek punt, en het schip kapseisde. Toen ze omsloeg, explodeerde een van haar munitie-opslagruimtes, wat resulteerde in een enorme explosie die het slagschip in tweeën brak. De rookwolk van de explosie was zo groot dat deze vanaf het Japanse vasteland te zien was. De Yamato zonk snel, waarbij meer dan 3.000 van haar bemanningsleden omkwamen. Slechts een klein aantal overleefden de ramp, opgepikt door de overgebleven Japanse torpedobootjagers die zich vervolgens terugtrokken naar Japan.
De erfenis van de Yamato
De ondergang van de Yamato markeerde het einde van een tijdperk voor de keizerlijke Japanse marine. Als symbool van Japanse technologische kracht en militaire ambitie, vertegenwoordigde de Yamato de piek en tegelijkertijd de limieten van conventionele zeemacht in een tijdperk dat werd gedomineerd door luchtmacht en maritieme luchtvaart.
De nalatenschap van de Yamato wordt ook voortgezet door de Yamato-museum in Kure, waar een gedetailleerd model van het slagschip te zien is, samen met tal van artefacten en tentoonstellingen over de maritieme geschiedenis van Japan. Het museum trekt bezoekers van over de hele wereld en dient als een herinnering aan de dappere bemanning die op het schip diende, evenals de verschrikkingen van oorlog.
Het wrak van de Yamato
Decennialang bleef het wrak van de Yamato onaangeroerd op de bodem van de Oost-Chinese Zee, op ongeveer 290 kilometer ten zuidwesten van Kyushu, op een diepte van 340 meter. Vanwege de moeilijke bereikbaarheid en de onzekere locatie duurde het tot 1982 voordat een expeditie het wrak van de Yamato ontdekte. Aan de hand van Amerikaanse oorlogsverslagen en met behulp van moderne sonar- en onderwaterrobottechnologie kon een team van onderzoekers het wrak lokaliseren en de eerste beelden vastleggen. In 2016 werd het wrak opnieuw gedocumenteerd met digitale technologie, wat een nog gedetailleerder beeld gaf van de huidige staat van de Yamato, inclusief het zichtbare keizerlijke chrysantembleem op de boeg en het enorme schroefblad.
In juli 2015 kondigde een groep Japanse parlementariërs aan dat zij de haalbaarheid onderzochten van het bergen van de Yamato om de stoffelijke resten van de bemanningsleden die nog steeds in het wrak liggen, terug te halen. Hoewel het een technisch uitdagend en kostbaar project zou zijn, benadrukte de groep het belang van deze inspanning voor zowel de overlevenden als de families van de omgekomen bemanningsleden.
Conclusie
Het verhaal van de Yamato is een verhaal van technologische ambitie, militair streven en uiteindelijk tragisch verlies. Het slagschip vertegenwoordigde de hoop en trots van een natie in oorlog, maar ook de beperkingen van conventionele zeemacht in een tijdperk waarin luchtmacht en technologie een steeds dominantere rol speelden. Haar vernietiging tijdens de slag om Okinawa markeerde niet alleen het einde van een schip, maar ook een keerpunt in de maritieme geschiedenis. De Yamato blijft tot op de dag van vandaag een belangrijk cultureel icoon in Japan en dient als een krachtig symbool van de offers die zijn gebracht in oorlogstijd.
Bronnen en meer informatie
- Dull, Paul S. A Battle History of the Imperial Japanese Navy, 1941-1945. Naval Institute Press, 2007.
- Garzke, William H., and Dulin, Robert O. Battleships: Axis and Neutral Battleships in World War II. Naval Institute Press, 1985.
- Hara, Tameichi, Fred Saito, and Roger Pineau. Japanese Destroyer Captain: Pearl Harbor, Guadalcanal, Midway – The Great Naval Battles as Seen Through Japanese Eyes. Naval Institute Press, 2011.
- Muir, Malcolm. The Iowa Class Battleships: Iowa, New Jersey, Missouri & Wisconsin. Conway Maritime Press, 1991.
- Parshall, Jonathan B., and Tully, Anthony P. Shattered Sword: The Untold Story of the Battle of Midway. Potomac Books, 2007.
- Skulski, Janusz. The Battleship Yamato: Anatomy of the Ship. Naval Institute Press, 1989.
- Afbeelding: 日本語:神田 武夫English: Hasuya Hirohata, Public domain, via Wikimedia Commons
