De Oster-samenzwering (Duits: Septemberverschwörung) van 1938 was een van de eerste serieuze complotten binnen het Duitse militaire en politieke establishment om Adolf Hitler en de nazi-regering omver te werpen. Het plan was het directe gevolg van Hitlers voornemen om Tsjecho-Slowakije binnen te vallen, wat door samenzweerders als een gevaarlijke zet werd gezien die Duitsland in een ongewenste oorlog zou storten. De samenzwering werd geleid door Generalmajor Hans Oster, plaatsvervangend hoofd van de Abwehr, en werd gesteund door hoge militaire en politieke figuren.
Inhouds opgave
Achtergrond van de samenzwering
De spanningen tussen Duitsland en Tsjecho-Slowakije over het Sudetenland, een regio met een grote Duitse minderheid, liepen in 1938 hoog op. Hitler’s agressieve buitenlandbeleid wekte bezorgdheid bij bepaalde leden van het Duitse leger en de inlichtingendiensten. Deze personen vreesden dat een oorlog met Tsjecho-Slowakije, en mogelijk andere Europese grootmachten, Duitsland zou destabiliseren en vernietigende gevolgen zou hebben.
De samenzwering werd ontwikkeld door Hans Oster en Major Helmuth Groscurth, beiden betrokken bij de Abwehr. Zij wisten diverse invloedrijke generaals en hoge ambtenaren over te halen om deel te nemen aan het complot, waaronder Generaloberst Ludwig Beck, een voormalige chef van de Generale Staf, en Admiral Wilhelm Canaris, hoofd van de Abwehr. Het plan was om het Rijkskanselarij te bestormen, Hitler te arresteren of te vermoorden, en de macht over te nemen om zo een constitutionele monarchie onder leiding van prins Wilhelm van Pruisen te herstellen.
Belangrijke deelnemers en hun rollen
Militaire en politieke leiders
De groep samenzweerders bestond uit een breed scala aan invloedrijke figuren:
- Hans Oster: Organisator van de samenzwering en plaatsvervangend hoofd van de Abwehr.
- Ludwig Beck: Voormalige chef van de Generale Staf, een fervent tegenstander van Hitler’s beleid.
- Wilhelm Canaris: Hoofd van de Abwehr en een vertrouweling van Oster, wiens loyaliteit aan Hitler steeds verder afnam.
- Erwin von Witzleben: Commandant van Wehrkreis III (Berlijn) en een belangrijk militair contact binnen de samenzwering.
- Franz Halder: Chef van de Generale Staf van het leger en actief betrokken bij de planning van het complot.
Diplomatieke contacten en buitenlandse steun
De samenzweerders onderhielden ook contacten met invloedrijke diplomaten, zoals Theodor Kordt, die fungeerde als een verbinding met de Britse regering. De samenzweerders geloofden dat Britse oppositie tegen Hitlers plannen van cruciaal belang was om de samenzwering te doen slagen. Het Britse beleid onder premier Neville Chamberlain, dat gericht was op appeasement, ondermijnde echter de kansen van het complot.
Het geplande verloop van de staatsgreep
Het plan was om een groep onder leiding van graaf Hans-Jürgen von Blumenthal de Rijkskanselarij te laten bestormen en Hitler uit te schakelen. Hierna zouden de samenzweerders het nazistische partijapparaat neutraliseren om een invasie van Tsjecho-Slowakije te voorkomen en Duitsland te stabiliseren. De samenzweerders hoopten op sterke Britse oppositie tegen Hitlers plannen om het moreel van het Duitse volk en het leger tegen de nazi-regering te keren.
Reactie van het internationale toneel
Het Britse beleid en de gevolgen voor het complot
De houding van de Britse premier Neville Chamberlain speelde een sleutelrol in het lot van de samenzwering. Ondanks waarschuwingen van diplomaten en militaire analisten dat een agressief optreden tegen Hitler de enige manier was om hem in toom te houden, koos Chamberlain voor een politiek van appeasement. Zijn onderhandelingen met Hitler resulteerden in het Verdrag van München van september 1938, waarbij Duitsland grote delen van het Sudetenland kreeg toegewezen zonder militaire confrontatie.
Deze concessie aan Hitler versterkte zijn positie en reputatie binnen Duitsland, waardoor het draagvlak voor de samenzwering verdween. Hitler werd geprezen als de man die het land zonder oorlog een grote overwinning had bezorgd, wat het moreel van de samenzweerders drastisch ondermijnde.
De nasleep en het lot van de samenzweerders
De samenzweerders overleefden het mislukken van het complot en velen van hen bleven betrokken bij de anti-nazistische weerstand gedurende de Tweede Wereldoorlog. Hans Oster en Wilhelm Canaris bleven actief in de Abwehr, waar ze clandestiene hulp boden aan Joden en andere slachtoffers van het naziregime. In 1943 werd Oster onder huisarrest geplaatst na de ontdekking van illegale hulp aan Joodse vluchtelingen. Uiteindelijk werden Oster en Canaris in april 1945 geëxecuteerd in het concentratiekamp Flossenbürg, enkele weken voor de Duitse overgave.
Conclusie
De Oster-samenzwering van 1938 was een moedige poging om het gevaarlijke beleid van Hitler een halt toe te roepen en de catastrofale gevolgen van een oorlog te voorkomen. Hoewel het complot faalde door het beleid van appeasement en Hitlers groeiende populariteit, legde het de basis voor latere verzetsbewegingen tegen de nazi’s. Het verhaal van Hans Oster en zijn medestanders getuigt van de complexiteit en de risico’s van interne weerstand tegen een totalitair regime.
Bronnen
- Fest, Joachim C., Plotting Hitler’s Death: The Story of German Resistance.
- Shirer, William L., The Rise and Fall of the Third Reich.
- National Archives, documenten over de Abwehr en de Duitse militaire weerstand.
- Dederichs, Mario, The Death of Hitler’s Spy Chief: The True Story of Wilhelm Canaris.
