Hans Oster: Generaal en verzetsheld tegen nazi-Duitsland

Portret van Oberst Hans Oster, Duitse generaal en prominente verzetsstrijder in de Abwehr tegen Hitler en het nazi-regime.
Hans Oster, generaal en sleutelfiguur in het Duitse verzet tegen de nazi's tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Hans Paul Oster (9 augustus 1887 – 9 april 1945) was een generaal in de Wehrmacht en een vooraanstaande figuur binnen het Duitse verzet tegen het nazisme. Tussen 1938 en 1943 organiseerde hij, vanuit zijn rol als adjunct-hoofd van de contra-spionage in de Abwehr (Duitse militaire inlichtingendienst), een reeks geheime verzetsactiviteiten tegen het regime van Adolf Hitler. Zijn activiteiten, inclusief het beroemde “Oster-complot” in 1938, en zijn betrokkenheid bij de mislukte aanslag op Hitler in 1944, maken Oster tot een sleutelfiguur binnen de Duitse anti-nazi beweging.

Vroege leven en militaire loopbaan

Hans Oster werd geboren in Dresden, in Saksen, als zoon van een Elzasser predikant van de Franse protestantse kerk. Hij begon zijn militaire carrière in 1907 in de artillerie. Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende hij aan het Westfront en werd in 1916 bevorderd tot kapitein in de Duitse Generale Staf. Oster maakte een sterke indruk binnen het leger en bleef na de oorlog actief in de Reichswehr, ondanks de beperkingen die door het Verdrag van Versailles werden opgelegd.

In 1932 werd hij gedwongen het leger te verlaten na een persoonlijk schandaal, maar vond al snel een nieuwe positie binnen een organisatie opgericht door Hermann Göring binnen de Pruisische politie. In oktober 1933 sloot Oster zich aan bij de Abwehr, waar hij voor het eerst in contact kwam met belangrijke figuren zoals Hans Bernd Gisevius en Arthur Nebe, die later ook deel zouden uitmaken van het verzet tegen Hitler.

Keerpunt: Verzet tegen Hitler

Hoewel Oster aanvankelijk positief stond tegenover het nieuwe nazi-regime, veranderde zijn houding drastisch na de “Nacht van de Lange Messen” in 1934, waarin de SS leiders van de SA en andere politieke tegenstanders, waaronder generaal Kurt von Schleicher, vermoordde. Oster raakte ontzet door de wreedheid van het regime en ontwikkelde al snel een afkeer van de nazi-ideologie. Vanaf 1938 werd Oster een van de belangrijkste figuren binnen het militaire verzet tegen Hitler, dat zich verzette tegen de geplande invasies en de vervolging van joodse burgers in Duitsland.

De Blomberg-Fritsch-affaire en Kristallnacht

In 1938 speelden twee grote gebeurtenissen een cruciale rol in Osters verzet: de Blomberg-Fritsch-affaire en Kristallnacht. De eerste zaak betrof een interne machtsstrijd die leidde tot de verwijdering van twee prominente generaals, terwijl Kristallnacht een reeks gecoördineerde aanvallen op joodse bezittingen en synagogen in Duitsland markeerde. Beide gebeurtenissen versterkten Osters overtuiging dat Hitler een gevaarlijke en destructieve leider was.

Het Oster-complot van 1938

Het eerste grote complot waarin Oster een rol speelde, werd in september 1938 opgezet om een staatsgreep te plannen tegen Hitler. Deze samenzwering, bekend als het “Oster-complot”, werd geïnspireerd door Hitlers agressieve plannen om Tsjecho-Slowakije binnen te vallen. Tijdens deze periode raakte Oster nauw betrokken bij andere verzetsfiguren, waaronder Ludwig Beck, de toenmalige stafchef van het Duitse leger, die tegen een oorlog met de westelijke mogendheden was.

Osters positie binnen de Abwehr stelde hem in staat om essentiële middelen voor het verzet te vergaren, waaronder vervalste documenten en communicatiemiddelen om de activiteiten van de samenzweerders te maskeren. Oster speelde een belangrijke rol in het verspreiden van informatie en het verenigen van verschillende verzetsgroepen.

Het mislukken van het complot

Het Oster-complot mislukte uiteindelijk toen de Britse premier Neville Chamberlain tijdens de Conferentie van München instemde met Hitlers eisen en de ontmanteling van Tsjecho-Slowakije accepteerde. Deze diplomatieke overwinning van Hitler leidde tot een enorme teleurstelling binnen het verzet, omdat veel officieren niet langer geloofden dat een coup succesvol kon zijn.

Nieuwe verzetsplannen in 1939

In 1939, toen de spanningen rond de Poolse kwestie toenamen, laaide het idee van verzet weer op. Oster bleef contacten onderhouden met hoge legerofficieren zoals Franz Halder en Erwin von Witzleben. Veel officieren, vooral de traditionele Pruisische edelen, waren echter anti-Pools ingesteld en zagen een oorlog om Danzig terug te winnen als gerechtvaardigd. De uitbraak van de Tweede Wereldoorlog maakte de situatie voor het militaire verzet complexer, omdat een eventuele staatsgreep ook het risico op een totale nederlaag van Duitsland met zich meebracht.

Toch was Oster vastberaden om Hitler te stoppen. Hij werkte nauw samen met Halder en admiraal Wilhelm Canaris, het hoofd van de Abwehr, en ontwikkelde plannen om een staatsgreep te plegen zodra Hitler zich verder zou misrekenen in het conflict met de westelijke mogendheden.

Informatie lekken naar Nederland

In de aanloop naar de Duitse invasie van Nederland in mei 1940 speelde Oster een cruciale rol in het lekken van informatie naar Bert Sas, de Nederlandse militaire attaché in Berlijn. Meer dan twintig keer waarschuwde Oster Sas voor de invasiedatum, in de hoop dat de Nederlandse regering zich beter kon voorbereiden. Ondanks de waarschuwingen namen de Nederlandse autoriteiten de informatie niet serieus, wat uiteindelijk leidde tot een snelle Duitse overwinning.

De donkere periode van 1940-1942

De periode van 1940 tot 1942 markeerde een moeilijke fase voor het Duitse verzet. Veel officieren in het leger zagen hun aanvankelijke zorgen over een militaire catastrofe weggenomen door de Duitse successen op het slagveld. De enorme populariteit van Hitler onder de Duitse bevolking maakte het verzet bovendien bijna onmogelijk. Oster bleef echter onvermoeibaar actief en werkte aan het opbouwen van een nieuw verzetsnetwerk.

Connecties met Henning von Tresckow

In 1941, toen de systematische uitroeiing van Europese Joden op gang kwam na de Duitse invasie van de Sovjet-Unie, legde de Abwehr van Oster contacten met het verzet van Henning von Tresckow binnen het Duitse leger in het oosten. Tresckow en zijn medewerkers organiseerden een reeks mislukte aanslagen op Hitler, waarin de steun van Oster en de Abwehr cruciaal was voor het leveren van wapens en explosieven.

Afsluiting van de Abwehr en arrestatie

In 1943 werd de betrokkenheid van de Abwehr bij het helpen van Joden ontdekt door de Gestapo. Dit leidde tot Osters ontslag en de arrestatie van enkele van zijn naaste medewerkers, waaronder Hans von Dohnanyi en Dietrich Bonhoeffer. Samen met Dohnanyi had Oster geholpen om veertien joodse burgers te laten ontsnappen naar Zwitserland door hen te voorzien van vervalste identiteiten als agenten van de Abwehr.

Oster werd onder huisarrest geplaatst en verloor zijn positie binnen de Abwehr, maar bleef nauwlettend in de gaten gehouden door de Gestapo.

Het laatste verzet en executie

Na de mislukte bomaanslag op Hitler op 20 juli 1944 werd Oster opnieuw gearresteerd, ditmaal onder verdenking van medeplichtigheid aan de aanslag. Kort daarna werden de dagboeken van Canaris gevonden, waarin details over Osters verzetsactiviteiten tegen het naziregime stonden vermeld. Dit nieuws bracht Hitler tot grote woede, en hij beval een onmiddellijke executie van alle betrokken samenzweerders.

Op 8 april 1945 werd Oster samen met andere prominente anti-nazi’s, waaronder Bonhoeffer en Canaris, veroordeeld tot de dood door ophanging. De executie vond de volgende ochtend plaats in concentratiekamp Flossenbürg.

Conclusie

Hans Oster was een van de meest vastberaden verzetsstrijders binnen het Duitse leger, en zijn acties symboliseren de moed van de kleine groep Duitsers die zich tegen Hitler en het nazisme verzetten. Hoewel zijn inspanningen veelal vruchteloos bleken in een periode van grote tegenslagen, bleef Oster trouw aan zijn overtuigingen tot aan zijn executie in 1945. Zijn leven en werk blijven een krachtig symbool van moreel verzet en de moeilijkheden waarmee anti-nazi activisten binnen Duitsland werden geconfronteerd.

Bronnen en meer informatie

  1. Afbeelding: Bundesarchiv, Bild 146-2004-0007 / CC-BY-SA 3.0CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons
  2. Shirer, W. L. The Rise and Fall of the Third Reich. Simon & Schuster, 1960.
  3. Fest, J. Plotting Hitler’s Death: The German Resistance to Hitler. Metropolitan Books, 1996.
  4. Klemperer, K. von. German Resistance Against Hitler: The Search for Allies Abroad 1938–1945. Clarendon Press, 1992.
  5. Bronnen Mei1940