Operatie Lüttich (7–13 augustus 1944) was de codenaam voor de Duitse tegenaanval tijdens de Slag om Normandië. Deze operatie vond plaats nabij Mortain, in het noordwesten van Frankrijk, gericht op Amerikaanse stellingen. In de Britse en Amerikaanse geschiedschrijving staat deze operatie bekend als de Mortain-tegenaanval. Hitler beval deze aanval om terrein terug te winnen dat door het Eerste Amerikaanse Leger tijdens Operatie Cobra was veroverd. Het doel was om de kust van de regio Avranches te bereiken en de eenheden van het Derde Amerikaanse Leger die naar Bretagne waren opgerukt, te isoleren.
Inhouds opgave
Achtergrond van Operatie Lüttich
De Doorbraak bij Saint-Lô
Op 25 juli 1944, na zes weken van uitputtingsslagen, lanceerden de Amerikaanse troepen onder leiding van luitenant-generaal Omar Bradley Operatie Cobra. Dit offensief doorbrak de Duitse verdediging bij Saint-Lô, waardoor de westelijke helft van het Duitse front in Normandië instortte. Op 1 augustus hadden de Amerikaanse troepen Avranches veroverd, wat een belangrijke strategische overwinning betekende. De verovering van deze stad aan de basis van het Cotentin-schiereiland stelde de Amerikaanse troepen in staat westwaarts en zuidwaarts naar Bretagne op te rukken. Het Derde Amerikaanse Leger, onder bevel van luitenant-generaal George S. Patton, werd op dezelfde dag geactiveerd. Ondanks Duitse luchtaanvallen op de brug bij Pontaubault, staken Pattons troepen in drie dagen zeven divisies over, die vrijwel ongehinderd richting de havens van Bretagne oprukten.
Ondersteuningsaanval van het Tweede Britse Leger
Vanaf 30 juli lanceerde het Tweede Britse Leger, onder leiding van luitenant-generaal Miles C. Dempsey, Operatie Bluecoat aan de oostelijke flank van de Amerikaanse legers. Deze afleidingsmanoeuvre dwong veel Duitse pantserreserves die naar het westen waren gestuurd om het Amerikaanse doorbraak te stoppen, om naar het oosten te keren om deze nieuwe dreiging het hoofd te bieden. Ondertussen gingen de Amerikaanse aanvallen door om de corridor rond Avranches te verbreden. Hoewel de Duitsers het vitale wegknooppunt Vire in handen hielden, veroverde het Amerikaanse VII Corps onder leiding van generaal-majoor J. Lawton Collins op 3 augustus Mortain, 31 kilometer ten oosten van Avranches.
Bevelen van de Duitse Opperbevelhebber
De Duitse opperbevelhebber in het Westen, Generalfeldmarschall Günther von Kluge, nam na het verwonden van Generalfeldmarschall Erwin Rommel door geallieerde vliegtuigen op 17 juli ook het directe bevel over Heeresgruppe B over, die de slag in Normandië voerde. Op 22 juli waarschuwde hij Hitler dat het front op instorten stond, maar Hitler beval hem stand te houden. Op 2 augustus, uit angst voor het verlies van de U-bootbasis aan de Franse kust, gaf Hitler een richtlijn aan Kluge om “onmiddellijk een tegenaanval uit te voeren tussen Mortain en Avranches”. Generaal Walter Warlimont, plaatsvervangend chef-staf bij het OKW, werd naar Kluges hoofdkwartier gestuurd om ervoor te zorgen dat deze bevelen werden opgevolgd.
Duitse Besluitvorming en Aanval
Voorbereidingen voor de Tegenaanval
Kluge stelde voor dat er geen kans op succes was en dat de Duitse troepen in Normandië zich moesten terugtrekken naar de Seine, maar op 4 augustus beval Hitler categorisch de aanval te lanceren. Hij eiste dat acht van de negen pantserdivisies in Normandië zouden worden ingezet voor de aanval, en dat de Luftwaffe haar hele reserve zou inzetten, inclusief 1.000 vliegtuigen. Kluge en SS-generaal Paul Hausser, die het Duitse 7e Leger aanvoerde, besloten om zo snel mogelijk aan te vallen voordat de situatie verder verslechterde.
De hoofdmacht die werd ingezet was het XLVII Pantserkorps onder bevel van generaal Hans Freiherr von Funck. In plaats van acht pantserdivisies konden er slechts vier – waarvan één onvolledig – worden vrijgemaakt en op tijd worden geassembleerd: de 2e Pantserdivisie, de 116e Pantserdivisie, de 2e SS Pantserdivisie en een deel van de 1e SS Pantserdivisie, met in totaal ongeveer 300 tanks. Het Pantserkorps werd ondersteund door twee infanteriedivisies en vijf Kampfgruppen, gevormd uit de restanten van de Panzer Lehr-divisie en vier even gehavende infanteriedivisies.
Begin van de Duitse Aanval
Kluge beval de aanval te beginnen in de nacht van 6 op 7 augustus. Om de Amerikaanse troepen niet te alarmeren, zou er geen voorbereidende artilleriebeschieting plaatsvinden. De bedoeling was om de Amerikaanse 30e Infanteriedivisie, onder bevel van generaal-majoor Leland Hobbs, ten oosten van Mortain te treffen en door de Amerikaanse linies naar de kust te snijden. Hoewel verrassingsaanval mogelijk succes had kunnen hebben, hadden de geallieerden dankzij Ultra, de Britse inlichtingendienst, de Duitse bevelen onderschept en ontcijferd.
Duitse Aanvallen en Geallieerde Reacties
Op 6 augustus om 22:00 uur meldde von Funck dat zijn troepen nog niet geconcentreerd waren en dat de commandant van de 116e Pantserdivisie “er een puinhoop van had gemaakt”. Deze commandant, Gerhard von Schwerin, was zo pessimistisch over de operatie dat hij zijn tankeenheden niet eens had bevolen deel te nemen. Hierdoor werd de Duitse aanval gedesorganiseerd, maar de SS-pantsertroepen op de Duitse linkerflank vielen kort na middernacht de posities van de Amerikaanse 30e Infanteriedivisie ten oosten van Mortain aan. De Duitsers behaalden tijdelijk verrassing en veroverden kortstondig Mortain, maar slaagden er niet in om de linies van de 30e Divisie te doorbreken.
Geallieerde Luchtaanvallen en Stilvallen van de Aanval
Tegen de middag van 7 augustus was de ochtendmist opgetrokken en verschenen er grote aantallen geallieerde vliegtuigen boven het slagveld. Dankzij de informatie van Ultra had de Amerikaanse 9th Air Force versterking gekregen van de Britse Tweede Tactische Luchtmacht. Ondanks beloften van de Luftwaffe dat de Duitse troepen voldoende luchtsteun zouden krijgen, bereikten de geallieerde vliegtuigen al snel de volledige luchtoverheersing boven Mortain. Duitse Panzers werden blootgesteld aan aanvallen, vooral door raketdragende Hawker Typhoon jachtbommenwerpers van de RAF.
Geallieerde Grondaanvallen en Duitse Terugtrekking
Gedurende 7 augustus bleven Amerikaanse troepen de Duitse troepen bij Mortain onder druk zetten. De 116e Pantserdivisie, die verondersteld werd in dit gebied op te rukken, werd feitelijk teruggedrongen. In de middag van 7 augustus lanceerden de 1e SS en 116e Pantserdivisies nieuwe aanvallen, maar de flanken van de Mortain-positie waren afgesloten, waardoor het Amerikaanse VII Corps de Duitse opmars kon tegenhouden. Generaal Bradley stuurde twee gepantserde gevechtsgroepen tegen de Duitse linkerflank. Op 8 augustus viel een van deze groepen, van de Amerikaanse 2e Pantserdivisie, de achterhoede van de twee SS-pantserdivisies aan. Hoewel er nog enkele dagen gevochten zou worden rond Mortain, was er geen vooruitzicht meer op een Duits succes.
Duitse Terugtrekking en Geallieerde Vooruitgang
Hitler’s Ondergang en Duitse Verliezen
Op 13 augustus was het Duitse offensief volledig tot stilstand gekomen, waarbij de Duitse troepen uit Mortain waren verdreven. De Duitsers hadden 120 tanks en aanvalsvoertuigen verloren aan geallieerde tegenaanvallen en luchtaanvallen, meer dan tweederde van hun totale inzet. Terwijl Hitler de Duitse troepen in Normandië beval hun posities te houden, rukten het Amerikaanse VII en XV Corps op naar Argentan. De Duitse aanval naar het westen liet het 7e Leger en Pantsergruppe West in gevaar van omsingeling door geallieerde troepen.
Amerikaanse Slachtoffers en Nadere Operaties
Hoewel de Amerikaanse verliezen tijdens Operatie Lüttich aanzienlijk lichter waren dan in eerdere operaties, leden bepaalde sectoren van het front, met name de posities rond Mortain, zware verliezen. Tegen het einde van 7 augustus alleen al waren bijna 1.000 mannen van de 30e Divisie gedood. Schattingen van Amerikaanse slachtoffers van 6–13 augustus variëren van 2.000 tot 3.000 doden, met een onbekend aantal gewonden. Op 14 augustus lanceerden Canadese troepen Operatie Tractable, in samenwerking met Amerikaanse bewegingen naar het noorden richting Chambois. Op 19 augustus sloot een brigade van de Poolse 1e Pantserdivisie zich aan bij troepen van de 90e Amerikaanse Infanteriedivisie, waarbij ongeveer 50.000 Duitse troepen in de pocket werden ingesloten. Tegen 21 augustus waren Duitse pogingen om de opening te heropenen verijdeld en gaven alle Duitse troepen die in de pocket waren gevangen zich over aan de geallieerden, waardoor een einde kwam aan het Duitse 7e Leger.
Duitse Besluitvorming en Aanval
Voorbereidingen voor de Tegenaanval
Generalfeldmarschall Günther von Kluge, de Duitse opperbevelhebber in het Westen, nam na het verwonden van Generalfeldmarschall Erwin Rommel door geallieerde vliegtuigen op 17 juli ook het directe bevel over Heeresgruppe B over, die de slag in Normandië voerde. Op 22 juli waarschuwde hij Hitler dat het front op instorten stond, maar Hitler beval hem stand te houden. Op 2 augustus, uit angst voor het verlies van de U-bootpennen aan de Franse kust, gaf Hitler een richtlijn aan Kluge om “onmiddellijk een tegenaanval uit te voeren tussen Mortain en Avranches”. Generaal Walter Warlimont, plaatsvervangend chef-staf bij het OKW, werd naar Kluges hoofdkwartier gestuurd om ervoor te zorgen dat deze bevelen werden opgevolgd.
Kluge stelde voor dat er geen kans op succes was en dat de Duitse troepen in Normandië zich moesten terugtrekken naar de Seine, maar op 4 augustus beval Hitler categorisch de aanval te lanceren. Hij eiste dat acht van de negen pantserdivisies in Normandië zouden worden ingezet voor de aanval, en dat de Luftwaffe haar hele reserve zou inzetten, inclusief 1.000 jagers. Kluge en SS-generaal Paul Hausser, die het Duitse 7e Leger aanvoerde, besloten om zo snel mogelijk aan te vallen voordat de situatie verder verslechterde.
Begin van de Duitse Aanval
De hoofdmacht die werd ingezet was het XLVII Pantserkorps onder bevel van generaal Hans Freiherr von Funck. In plaats van acht pantserdivisies konden er slechts vier – waarvan één onvolledig – worden vrijgemaakt en op tijd worden geassembleerd: de 2e Pantserdivisie, de 116e Pantserdivisie, de 2e SS Pantserdivisie en een deel van de 1e SS Pantserdivisie, met in totaal ongeveer 300 tanks. Het Pantserkorps werd ondersteund door twee infanteriedivisies en vijf Kampfgruppen, gevormd uit de restanten van de Panzer Lehr-divisie en vier even gehavende infanteriedivisies.
Kluge beval de aanval te beginnen in de nacht van 6 op 7 augustus. Om de Amerikaanse troepen niet te alarmeren, zou er geen voorbereidende artilleriebeschieting plaatsvinden. De bedoeling was om de Amerikaanse 30e Infanteriedivisie, onder bevel van generaal-majoor Leland Hobbs, ten oosten van Mortain te treffen en door de Amerikaanse linies naar de kust te snijden. Hoewel verrassingsaanval mogelijk succes had kunnen hebben, hadden de geallieerden dankzij Ultra, de Britse inlichtingendienst, de Duitse bevelen onderschept en ontcijferd.
Duitse Aanvallen en Geallieerde Reacties
Op 6 augustus om 22:00 uur meldde von Funck dat zijn troepen nog niet geconcentreerd waren en dat de commandant van de 116e Pantserdivisie “er een puinhoop van had gemaakt”. Deze commandant, Gerhard von Schwerin, was zo pessimistisch over de operatie dat hij zijn tankeenheden niet eens had bevolen deel te nemen. Hierdoor werd de Duitse aanval gedesorganiseerd, maar de SS-pantsertroepen op de Duitse linkerflank vielen kort na middernacht de posities van de Amerikaanse 30e Infanteriedivisie ten oosten van Mortain aan. De Duitsers behaalden tijdelijk verrassing en veroverden kortstondig Mortain, maar slaagden er niet in om de linies van de 30e Divisie te doorbreken.
Geallieerde Luchtaanvallen en Stilvallen van de Aanval
Geallieerde Dominantie in de Lucht
Tegen de middag van 7 augustus was de ochtendmist opgetrokken en verschenen er grote aantallen geallieerde vliegtuigen boven het slagveld. Dankzij de informatie van Ultra had de Amerikaanse 9th Air Force versterking gekregen van de Britse Tweede Tactische Luchtmacht. Ondanks beloften van de Luftwaffe dat de Duitse troepen voldoende luchtsteun zouden krijgen, bereikten de geallieerde vliegtuigen al snel de volledige luchtoverheersing boven Mortain. Duitse Panzers werden blootgesteld aan aanvallen, vooral door raketdragende Hawker Typhoon jachtbommenwerpers van de RAF.
De RAF Typhoon, die door generaal Eisenhower was geselecteerd om de pantserdivisies aan te vallen, droeg acht 60 lb raketten met de vernietigende kracht van een 6-inch marinescheepskanon en was uiterst destructief, vooral wanneer in salvo’s afgevuurd. Typhoons vlogen op 7 augustus 294 sorties, vuurden 2.088 raketten af en lieten 80 korte tonnen (73 ton) bommen vallen. Ze vielen de Duitse formaties aan terwijl de Amerikaanse 9th Air Force verhinderde dat Duitse jagers tussenbeide kwamen. Generaal Speidel, stafchef van veldmaarschalk Von Kluge, schreef na de oorlog: “De pantseroperatie werd volledig verwoest door de geallieerde luchtmachten, ondersteund door een hoog opgeleide grondradiorganisatie.”
De Impact van Geallieerde Luchtaanvallen
Geallieerde jachtbommenwerperaanvallen tijdens de Slag om Mortain leidden tot claims van piloten van meer dan tweehonderd vernietigde Duitse tanks. Dit werd echter betwist door latere legerstudies van het slagveld, die aantoonden dat de meeste vernietigde Duitse tanks waren uitgeschakeld door grondtroepen en dat de belangrijkste invloed van de geallieerde luchtaanvallen het vernietigen van niet-gepantserde voertuigen en troepen was, evenals het dwingen van de Duitse tanks om te verspreiden voor dekking, wat hun operaties verstoorde. De raketten en bommen van de geallieerde jachtbommenwerpers waren te onnauwkeurig om meer dan enkele Duitse tanks te vernietigen, maar de angst om in een tank verbrand te worden als een raket of bom deze zou raken, veroorzaakte dat sommige onervaren Duitse bemanningen hun tanks intact onder luchtaanval verlieten.
Amerikaanse Tegenaanvallen en Duitse Terugtrekking
Gedurende 7 augustus bleven Amerikaanse troepen de Duitse troepen bij Mortain onder druk zetten. De 116e Pantserdivisie, die verondersteld werd in dit gebied op te rukken, werd feitelijk teruggedrongen. In de middag van 7 augustus lanceerden de 1e SS en 116e Pantserdivisies nieuwe aanvallen, maar de flanken van de Mortain-positie waren afgesloten, waardoor het Amerikaanse VII Corps de Duitse opmars kon tegenhouden. Generaal Bradley stuurde twee gepantserde gevechtsgroepen tegen de Duitse linkerflank. Op 8 augustus viel een van deze groepen, van de Amerikaanse 2e Pantserdivisie, de achterhoede van de twee SS-pantserdivisies aan. Hoewel er nog enkele dagen gevochten zou worden rond Mortain, was er geen vooruitzicht meer op een Duits succes.
Geallieerde Vooruitgang en Duitse Verliezen
Na de Aanval: Geallieerde Opmars
Op 13 augustus was het Duitse offensief volledig tot stilstand gekomen, waarbij de Duitse troepen uit Mortain waren verdreven. De Duitsers hadden 120 tanks en aanvalsvoertuigen verloren aan geallieerde tegenaanvallen en luchtaanvallen, meer dan tweederde van hun totale inzet. Terwijl Hitler de Duitse troepen in Normandië beval hun posities te houden, rukten het Amerikaanse VII en XV Corps op naar Argentan. De Duitse aanval naar het westen liet het 7e Leger en Pantsergruppe West in gevaar van omsingeling door geallieerde troepen.
Amerikaanse Slachtoffers en Verdere Operaties
Hoewel de Amerikaanse verliezen tijdens Operatie Lüttich aanzienlijk lichter waren dan in eerdere operaties, leden bepaalde sectoren van het front, met name de posities rond Mortain, zware verliezen. Tegen het einde van 7 augustus alleen al waren bijna 1.000 mannen van de 30e Divisie gedood. Schattingen van Amerikaanse slachtoffers van 6–13 augustus variëren van 2.000 tot 3.000 doden, met een onbekend aantal gewonden. Op 14 augustus lanceerden Canadese troepen Operatie Tractable, in samenwerking met Amerikaanse bewegingen naar het noorden richting Chambois. Op 19 augustus sloot een brigade van de Poolse 1e Pantserdivisie zich aan bij troepen van de 90e Amerikaanse Infanteriedivisie, waarbij ongeveer 50.000 Duitse troepen in de pocket werden ingesloten. Tegen 21 augustus waren Duitse pogingen om de opening te heropenen verijdeld en gaven alle Duitse troepen die in de pocket waren gevangen zich over aan de geallieerden, waardoor een einde kwam aan het Duitse 7e Leger.
Gevolgen en Nasleep van Operatie Lüttich
Effecten van de Duitse Mislukking
De mislukking van Operatie Lüttich had ernstige gevolgen voor de Duitse strijdkrachten in Normandië. De Duitse aanval had een groot deel van hun pantserreserves ingezet in een poging om het geallieerde offensief te stoppen, maar de sterke verdediging van de Amerikaanse troepen en de overweldigende luchtovermacht van de geallieerden leidden tot zware verliezen. Met meer dan tweederde van hun tanks en aanvalsvoertuigen verloren, waren de Duitse strijdkrachten ernstig verzwakt en niet in staat om verdere effectieve offensieven te lanceren.
Geallieerde Tactische Voordelen
De geallieerden profiteerden enorm van de mislukking van Operatie Lüttich. De vernietiging van een groot aantal Duitse tanks en voertuigen door geallieerde luchtaanvallen en tegenaanvallen betekende dat de Duitsers niet langer in staat waren om significante tegenstand te bieden aan de oprukkende geallieerde troepen. Dit opende de weg voor verdere geallieerde operaties, waaronder de omsingeling van de Duitse troepen in de Falaise Pocket.
Op 14 augustus lanceerden de Canadezen Operatie Tractable, die, in combinatie met Amerikaanse bewegingen naar het noorden, leidde tot de sluiting van de Falaise Pocket op 21 augustus. Deze omsingeling resulteerde in de gevangenneming of vernietiging van ongeveer 50.000 Duitse soldaten, wat een definitief einde maakte aan de georganiseerde Duitse verdediging in Normandië.
Inlichtingen en Communicatie
De Rol van Ultra
Een van de sleutelcomponenten in het succes van de geallieerden tijdens Operatie Lüttich was de rol van Ultra, de Britse inlichtingendienst die Duitse communicatie had onderschept en ontcijferd. Door de plannen van de Duitse aanval vooraf te kennen, konden de geallieerden hun verdedigingen voorbereiden en luchtoverwicht verkrijgen op cruciale momenten. De kennis van de Duitse plannen stelde de geallieerden in staat om effectieve tegenmaatregelen te nemen en de Duitse aanval af te slaan met minimale verliezen.
Luchtsteun en Coördinatie
De coördinatie tussen de geallieerde grondtroepen en de luchtmacht speelde een cruciale rol in het falen van de Duitse aanval. De Amerikaanse 9th Air Force en de Britse Tweede Tactische Luchtmacht voerden nauw gecoördineerde aanvallen uit op Duitse tankformaties en bevoorradingslijnen, waardoor de Duitse opmars werd vertraagd en uiteindelijk gestopt. De geallieerde luchtaanvallen maakten gebruik van nieuwe technologieën en tactieken, zoals de inzet van raketdragende jachtbommenwerpers, die bijzonder effectief bleken tegen Duitse pantservoertuigen.
Strategische Implicaties
Het Breken van het Duitse Verzet
De mislukking van Operatie Lüttich en de daaropvolgende vernietiging van Duitse troepen in de Falaise Pocket betekenden een keerpunt in de Slag om Normandië. De Duitse strijdkrachten waren niet langer in staat om een georganiseerd verzet te bieden tegen de oprukkende geallieerde legers. Dit stelde de geallieerden in staat om snel op te rukken door Frankrijk en de Duitse troepen terug te dringen naar hun verdedigingslinies langs de Rijn.
Geallieerde Opmars door Frankrijk
Na de Slag om Normandië gingen de geallieerde troepen door met hun opmars door Frankrijk, waarbij ze strategische steden zoals Parijs bevrijdden en belangrijke industriële gebieden innamen. De verliezen die de Duitsers tijdens Operatie Lüttich en in de Falaise Pocket hadden geleden, verzwakten hun vermogen om effectieve tegenstand te bieden, wat leidde tot een versnelde geallieerde opmars en uiteindelijk tot de bevrijding van West-Europa.
Conclusie
De Betekenis van Operatie Lüttich
Operatie Lüttich was een cruciaal moment in de Slag om Normandië en de bredere context van de Tweede Wereldoorlog. De mislukking van de Duitse tegenaanval markeerde het einde van de Duitse hoop om het geallieerde offensief in Normandië te stoppen en leidde tot de uiteindelijke nederlaag van de Duitse troepen in West-Europa. De slag onderstreepte het belang van inlichtingen, luchtoverwicht en coördinatie tussen grond- en luchttroepen voor het succes van militaire operaties.
Bronnen en Verantwoording
- D’Este, Carlo. Decision in Normandy. Kessinger Publishing, 2000.
- Hastings, Max. Overlord: D-Day and the Battle for Normandy 1944. Vintage, 1984.
- Beevor, Antony. D-Day: The Battle for Normandy. Viking, 2009.
- Buckley, John. Monty’s Men: The British Army and the Liberation of Europe. Yale University Press, 2013.
- Ambrose, Stephen E. Citizen Soldiers: The U. S. Army from the Normandy Beaches to the Bulge to the Surrender of Germany, June 7, 1944–May 7, 1945. Simon & Schuster, 1997.
