De Nacht van de Lange Messen was een zuivering die plaatsvond in in nazi-Duitsland van 30 juni tot 2 juli 1934. De top van de SA werd uitgeschakeld door de SS. Ook wel Operatie Kolibrie (Duits: Unternehmen Kolibri) genoemd. De SA werd gezien als een bedreiging voor de NSDAP en de Reichswehr.
Motivatie zuivering
Adolf Hitler, aangespoord door Hermann Göring en Heinrich Himmler, beval een reeks politieke buitengerechtelijke executies om zijn macht te consolideren en de zorgen van het Duitse leger over de rol van Ernst Röhm en de Sturmabteilung (SA), de paramilitairen van de nazi’s, weg te nemen. De organisatie, stond in de volksmond bekend als de “Bruinhemden”. De Nazi-propaganda presenteerde de moorden als een preventieve maatregel tegen een vermeende dreigende staatsgreep door de SA onder Röhm – de zogenaamde Röhm Putsch.
Samenzwering tegen de de SA
In feite werd de SA door een samenzwering van Hitler, verschillende NSDAP-kopstukken, Himmler en zijn SS uitgeschakeld. Indirect had de actie bovendien de goedkeuring van de Reichswehr, niet-nazi’s binnen de regering, rijkspresident von Hindenburg en de Duitse grootindustriëlen. Allen hadden belang bij de uitschakeling van de SA. Redenen Men denkt dat Hitler in werkelijkheid de burgerij en de top van de Reichswehr zou willen verzekeren dat het socialistische luik van het nationaalsocialisme niet tot uitvoering gebracht zou worden. De belangrijkste reden was echter de te grote macht van de SA.
Adolf Hitler vertrouwde de SA niet meer
De ambities van Ernst Röhm om het partijleger in de totalitaire nazi-staat ook het landsleger te maken, zinden zowel Hitler, als de legertop van de Reichswehr niet. Röhm zag de nazipartij als een soort politieke tak van de SA, hooguit gelijkwaardig maar niet ondergeschikt. Hitler en de partij zagen daarentegen de SA als de paramilitaire vleugel van de partij, die Hitler gehoorzaamheid verschuldigd was. Reeds vanaf de jaren ’20 waren er dan ook geregeld botsingen geweest tussen de NSDAP en SA, die tot dusverre altijd waren opgelost.
De Reichswehr zag SA als een ongewenste concurrent
De taak van de SA was intimidatie van tegenstanders en bescherming van NSDAP-leden. Na de machtsovername van 1933 waren deze tegenstanders uitgeschakeld en Hitler had de SA niet meer nodig. De SA, met 4 miljoen leden en een harde kern fulltime soldaten, was al vele malen groter dan de Reichswehr. Zelfs de NSDAP was qua ledental niet zo groot als de SA. Daarnaast doken in de SA, naast de gebruikelijke boksbeugels en ploertendoders, ook revolvers en andere vuurwapens op.
Er was sprake van wapendepots waar de Reichswehr en zelfs de NSDAP niet van de op hoogte waren. De Reichswehr zag in de SA een ongewenste concurrent, en werd hierin niet bepaald gerustgesteld door Röhms uitlatingen.
Machtsstrijd binnen de NSDAP
Binnen de hogere regionen van de NSDAP was de concurrentiestrijd moordend. Partijbonzen als Göring, Hess en Bormann speelden in op de weerzin van Hitler tegen Röhm en de SA, en zagen concurrent Röhm graag verwijderd. Ze werkten maar al te graag mee aan plannen om Röhm uit te schakelen.
Himmler maakte gebruik van deze kans door de autoriteit over de Gestapo te claimen, welke Goring hem graag gaf als tegengewicht tegen Röhm. Himmler liet verder zijn SS maar wat graag het “vuile werk” opknappen om zo nog verder bij Hitler in de gunst te komen.
Socialistische vleugel NSDAP
Röhm was bovendien met zijn SA een vertegenwoordiger van de socialistische vleugel van de beweging. Veel SA-mannen waren werkloos of waren dat geweest. Bovendien konden SA-mannen zelfs nu de NSDAP aan de macht was moeilijk aan werk komen. Omdat ze een slechte reputatie hadden, wilden werkgevers hen namelijk meestal niet aannemen. Binnen de SA heerste dan ook weerzin tegen industriëlen, bankiers en de gevestigde orde. Hitler zag daarentegen meer in een samenwerking met het establishment, en wilde kopstukken als Schacht, Thyssen en Krupp niet van zich vervreemden.
Hitler kon de SA niet meer controleren
Het conflict Kortom: Röhm en zijn SA vertoonden tekenen van eigenzinnigheid en werden te machtig, waardoor ze een potentieel gevaar waren. Hitler trachtte aan de ene kant de ongebreidelde machtstoename van de SA in te dammen door hen onder andere hun bevoegdheid als hulppolitie in Pruisen af te nemen. Aan de andere kant besefte hij dat de NSDAP Röhm wel ergens tegemoet moest komen. Röhm werd uiteindelijk als troost in december 1933 benoemd tot minister zonder portefeuille.
Röhm betoogde echter in het openbaar dat zijn ministerschap de eerste stap was op weg naar een “SA-ministerie”, waarbij in de toekomst wellicht het ministerie van Oorlog zou worden ingelijfd.
Ook latere bemiddelingspogingen hadden geen succes. Er ontstond verwijdering tussen Hitler en Röhm, hoewel ze naar buiten toe de façade van wederzijdse trouw ophielden. In een samenzijn met vertegenwoordigers van Reichswehr, SA en NSDAP trachtte Hitler een compromis voor te stellen, maar diens uitlating dat “de mannen van de Reichswehr de enige wapendragers in Duitsland mogen zijn” viel slecht bij de SA-top.
Nadat Hitler en de meeste legerofficieren waren vertrokken, verklaarde Röhm echter dat hij geen instructies van “de belachelijke korporaal” zou aannemen – een vernederende verwijzing naar Hitler.
De SA gaf een eigen ledenblad uit waarin vanaf begin 1934 Hitler nauwelijks nog genoemd werd en waarin Röhm als leider bewierookt werd.
De SA werd onrustig
In de zomer van 1934 was de maat vol. De SA was niet meer te houden en had zelfs al SS- en NSDAP-kantoren aangevallen. Hitler verkoos uiteindelijk de gedisciplineerde, geoefende Reichswehr met talentvolle commandanten als Heinz Guderian boven de ongecontroleerde knokploeg die de SA was. Hiertoe werd in de lente van 1934 een officieuze deal met het leger gesloten, toen bleek dat de oude president Paul von Hindenburg stervende was.
Een ongelukkige uitspraak van Röhm, doorgebriefd door Viktor Lutze, werd aangegrepen om het zuiveringsbesluit te rechtvaardigen. Naarstig werd naar ander belastend bewijs gezocht, en desnoods werd dat gefabriceerd, zodat ten slotte een volledig verzonnen motief werd aangevoerd: Röhm zou met steun van de Franse ambassadeur François Poncet een coup voorbereiden tegen Hitler.
Ook Kurt von Schleicher en Gustav von Kahr zouden hierbij betrokken zijn, hoewel zij noch lid van de SA noch van de NSDAP waren. De top van de SA zou betrokken zijn en zou op een bijeenkomst op 30 juni 1934 de plannen voor deze coup beramen. Praktische achtergrond voor het tijdstip was dat alle SA-topfunctionarissen bij elkaar zouden komen terwijl hun achterban, de SA-mannen, grotendeels met vakantie of verlof zouden zijn.
Maatschappelijk onrust door SA
Hitlers benoeming tot kanselier, gevolgd door de onderdrukking van alle politieke partijen behalve de nazi’s, maakte geen einde aan het geweld van de SA. Beroofd van communistische partijbijeenkomsten om te verstoren, kwamen de SA’ers soms op straat na een nacht drinken; ze vielen voorbijgangers aan en vielen vervolgens de politie aan die werd opgeroepen om hen tegen te houden.
De Liquidaties van de leiding SA
Een aantal SA-leiders werden gearresteerd op een bijeenkomst, maar Röhm werd van bed gelicht, evenals Edmund Heines, die in gezelschap zou zijn geweest van een 18-jarig lid van de Hitlerjugend. Dat Röhm homo was, werd later een van Hitlers belangrijkste beschuldigingen, hoewel Hitler al langer bekend was met diens seksuele voorkeur en hier nooit een probleem van maakte. Röhm werd in een cel opgesloten met een revolver, in de hoop dat hij zelfmoord zou plegen.
Röhm riep: “Als Adolf me dood wil hebben, moet hij me zelf maar neerschieten!” Hierop drongen SS’ers zijn cel binnen en schoten hem dood. Velen werden in de (voormalige) kadettenschool van Berlijn-Lichterfelde doodgeschoten. De meesten, niet wetende wat er gaande was, waren overtuigd dat ze slachtoffer waren van een (communistische) staatsgreep, en stierven met de woorden “Heil Hitler” op de lippen.
Er zijn bronnen die uitgaan van een vervalsing uitgedacht door Reinhard Heydrich om Röhm opzettelijk met valse documenten te compromitteren en zo uit te schakelen. Bij de bestorming van het hotel waar Röhm verbleef, zou ook Adolf Hitler zelf persoonlijk aanwezig zijn geweest.
De Führer met zijn aanhang zocht het kamernummer en vervolgens stormde men binnen. De verbaasde Röhm zag aan zijn bed Adolf Hitler zelf staan die schreeuwde: “Eruit!”. Röhm werd vervolgens opgepakt en naar een gevangenis afgevoerd.
Ook politieke tegenstanders vermoord
Overigens werden er niet alleen SA’ers vermoord, maar ook andere politieke tegenstanders van Hitler, zoals generaal Kurt von Schleicher. De rancuneuze Hitler liet zelfs Gustav Ritter von Kahr oppakken. Von Kahr had niets te maken met de SA of met de politieke oppositie, maar was een oude tegenstander die de Bierhalleputsch in 1923 had verijdeld. Zijn arrestatie was een persoonlijke wraakactie van Hitler.
Gevolgen De SA-kaders werden gezuiverd, evenals het ledenbestand. Binnen enkele maanden nam dit met 40% af, en de daling zette zich voort. Het restant verklaarde zich loyaal aan Hitler en stond vanaf dit moment onder bevel van Viktor Lutze, die hiermee beloond werd voor zijn trouw aan Hitler. De SS nam de paramilitaire rol van de SA over.
Reichswehr niet meer onafhankelijk
De Generale Staf van de Reichswehr dacht met deze zet een concurrent te hebben uitgeschakeld, en Hitler voor hun karretje te hebben gespannen. Hitler bleek echter het leger voor zijn karretje te hebben gespannen, en dwong de eigenzinnige legertop tot onvoorwaardelijke volledige gehoorzaamheid.
Na de Blomberg-Fritsch affaire in 1938 werden de meest eigenzinnige kopstukken uit de Generale Staf verwijderd of gedegradeerd, ten gunste van generaals als Jodl en Keitel die geen vragen stelden maar gehoorzaamden.
Zo werd het leger als Deutsche Wehrmacht het enige niet-genazificeerde instituut in het Derde Rijk, al werd de eed van trouw aan de Führer direct bij de oprichting in 1934 na de dood van Rijkspresident Paul von Hindenburg ingevoerd. Later zou Hitler wel een begin maken met de uitbouw van de Waffen-SS, die geleidelijk de Wehrmacht moest vervangen als geïdeologiseerde legermacht. Dit proces was echter in mei 1945 nog niet voltooid.
