Operation Frantic was een reeks van zeven shuttle bombardement operaties tijdens de Tweede Wereldoorlog, uitgevoerd door Amerikaanse vliegtuigen. Deze operaties vonden plaats tussen juni en september 1944, waarbij Amerikaanse bommenwerpers, die gebaseerd waren in Groot-Brittannië en Zuid-Italië, landden op drie Sovjet-luchtmachtbases in Oekraïne. Vanaf daar vlogen de vliegtuigen bombardementmissies uit op de terugweg naar hun basis in Italië en Groot-Brittannië. Hoewel de operatie zelf Frantic heette, werd in 1945 een propaganda film over de operatie uitgebracht onder de naam “Operation Titanic”. Deze naam komt ook voor in een serie militaire misleidingen uitgevoerd door de Geallieerden voor de operatie D-Day tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit artikel onderzoekt de achtergrond, uitvoering, uitdagingen en gevolgen van deze unieke samenwerking tussen de Westerse Geallieerden en de Sovjet-Unie.
Inhouds opgave
Achtergrond en doelstellingen van Operation Frantic
Operation Frantic had als doel nieuwe Duitse gebieden open te stellen voor strategische bombardementen door de United States Army Air Forces (USAAF). Het idee was dat bommenwerpers vanuit bases in Groot-Brittannië en Zuid-Italië diep in het door de nazi’s bezette Europa zouden vliegen, doelen zouden bombarderen, en vervolgens zouden landen op Amerikaanse luchtmachtbases in recent heroverd Sovjetgebied. Hier konden ze opnieuw bewapend en bijgetankt worden, om daarna weer doelen aan te vallen op hun terugvluchten.
Voorbereidingen en diplomatieke onderhandelingen
De Amerikaanse plannen om gebruik te maken van Sovjet-luchtmachtbases begonnen als studies binnen de USAAF direct na de Duitse invasie van de Sovjet-Unie op 22 juni 1941. Na de Japanse aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 werd het concept uitgebreid om ook Japanse eilanden vanuit Siberië te kunnen aanvallen. Echter, de Sovjet-samenwerking op luchtvaartgebied bleef minimaal gedurende 1942. Het was pas tijdens de Buitenlandministersconferentie in Moskou in oktober 1943 dat de Amerikaanse delegatie formeel het gebruik van Sovjet-bases voorstelde aan de Sovjet-commissaris van Buitenlandse Zaken, Vyacheslav Molotov.
Op de Teheran Conferentie eind november 1943 stelde president Franklin D. Roosevelt persoonlijk het gebruik van Sovjet-bases door Amerikaanse vliegtuigen voor aan maarschalk Joseph Stalin. Hij werd hierbij ondersteund door een persoonlijk verzoek van zijn zoon, kolonel Elliott Roosevelt, die de bases wilde gebruiken voor zijn verkenningsvliegtuigen die op dat moment vanuit Italië opereerden.
Implementatie en eerste missies
Operation Frantic, oorspronkelijk bekend als Operation Baseball, had tot doel om permanent drie zware bommenwerpergroepen in Sovjet-gebied te vestigen. Uiteindelijk werd echter slechts een klein contingent van ongeveer 1.300 man gedetacheerd naar de Amerikaanse bases in de USSR. Tijdens de vier maanden van grote operaties werden 24 doelen in door de Duitsers bezet gebied aangevallen, waaronder doelen die voorheen buiten het effectieve bereik van de Amerikaanse strategische bommenwerpers lagen.
De shuttle bombardementstechniek compliceerde de Duitse luchtverdediging, maar in de praktijk kwamen de meeste doelen al binnen bereik van Amerikaanse bommenwerpers vanuit Italië en Engeland. Bovendien belemmerde het Sovjet-veto op sommige doelen een effectiever gebruik van de bases.
Operationele uitdagingen en problemen
Hoewel Operation Frantic bedoeld was om een significante impact op de Duitse oorlogsinspanningen te hebben, bleek de uitvoering ervan vol uitdagingen en problemen te zitten. Een van de grootste operationele problemen was de ontoereikende bescherming door de Sovjet-troepen. De Sovjets weigerden de Amerikaanse verzoeken om voldoende radar-geleide artillerie en nachtjagerondersteuning in te voeren, en Amerikaanse vliegtuigen werden vaak beschoten door Sovjet-troepen.
Daarnaast veroorzaakten logistieke problemen vertragingen en inefficiënties. Zware apparatuur en voorraden moesten per zee naar de havens van Moermansk en Archangelsk in het noordpoolgebied worden verscheept, en vervolgens per trein naar de luchtmachtbases in Oekraïne worden vervoerd. Extra voorraden en sleutelpersoneel werden ingevlogen door het Air Transport Command vanaf de ATC-basis op Mehrabad Airport in Iran. Omdat er geen trans-Kaukasische spoorlijn bestond, moesten aanvullende leveringen via de Kaspische Zee naar Bakoe worden getransporteerd. De logistieke eisen waren enorm, aangezien bijna alles uit de Verenigde Staten moest komen, inclusief hoog-octaan vliegtuigbrandstof en stalen landingsbanen.
De piek en het einde van Operation Frantic
De drie luchtmachtbases bereikten hun piek in juli en augustus 1944, met een strikt beperkt contingent van 1.300 Amerikaanse officieren en manschappen. Tegen oktober werden de operaties teruggebracht tot een “skeletploeg”, met een wintercontingent van slechts ongeveer 300 man in Poltava. De Amerikanen bleven daar tot hun evacuatie na VE Day.
Operation Frantic had uiteindelijk meer historische betekenis voor de ontwikkeling van Sovjet-Amerikaanse betrekkingen dan voor de impact op de Duitse oorlogsinspanningen. Hoewel de operatie begon met hoge verwachtingen, leidde het uiteindelijk tot een dissonant akkoord dat de voorbode was van de Koude Oorlog.
Politieke en strategische implicaties
De mogelijkheid om verre Duitse doelen aan te vallen was niet de enige, of zelfs de primaire, Amerikaanse doelstelling voor Operation Frantic. De politieke en militaire leiding wilde ook een precedent en praktische basis scheppen voor latere bombardementen op Japan vanuit Siberië, nadat de USSR het tweede front in de Stille Oceaan had geopend. Bovendien wilden ze een model ontwikkelen voor vertrouwen en samenwerking tussen de twee machten, wat essentieel werd geacht voor het vestigen van vriendschappelijke naoorlogse betrekkingen; en voor het bevorderen van nauwe samenwerking en uitwisselingen op het gebied van technologie en onderzoek, specifiek telecommunicatie, meteorologie, luchtverkenning en luchttransportnetwerken.
Na goedkeuring door Moskou in februari 1944 volgde een snelle opbouw. Er werden stafuitwisselingen georganiseerd; de eerste “echelons” van Amerikaans personeel begonnen aan te komen; en een Amerikaanse delegatie vloog naar Moskou in een operationele B-17, die werd gebruikt om Amerikaanse bombardementstactieken aan de Sovjets te demonstreren. Een USAAF Eastern Command (generaal Alfred Kessler) werd opgericht in Poltava, opererend parallel aan de nieuwe Amerikaanse Militaire Missie in Moskou (generaal John R. Deane).
Diplomatieke complexiteit en sovjetdoelen
Onzekerheid omringde de Sovjetdoelen bij het instemmen met de operatie. In tegenstelling tot de Amerikanen had de USSR geen doctrine van overwinning door luchtaanvallen, en beschikte ze slechts over een rudimentaire langeafstandsluchtmacht. Bovendien, toen het voortbestaan van de USSR twijfelachtig was, weigerde maarschalk Stalin aanbiedingen van luchtondersteuning, en eiste hij in plaats daarvan maximale leveringen van lenings-lease.
De indicaties zijn dat Stalin alle mogelijke informatie over superieure Amerikaanse technologie wilde verkrijgen, en officieren toewijst met het doel om zoveel mogelijk te leren over Amerikaanse apparatuur en operationele concepten. De USSR eiste en kreeg bijvoorbeeld de geheime Norden-bombsight, en verkreeg ook uitgebreide fotografische dekking van Europa van Amerikaanse vliegtuigen. Deze doelstelling sneed echter aan twee kanten, want de USAAF leerde ook over de extreme kwetsbaarheid van de USSR voor luchtaanvallen, en over de primitieve technische en infrastructurele omstandigheden aan Sovjetzijde.
Na een ontmoeting met Stalin op 2 februari 1944, telegrafeerde Harriman terug dat “Stalin het project goedkeurt, beperkt tot 200 bommenwerpers en zes vliegvelden.” Uiteindelijk werden slechts drie bases opgericht. In allerijl vestigde de United States Strategic Air Forces in Europe een hoofdkwartierdetachement op Poltava Airfield, in de regio Poltava in de Oekraïense SSR eind april 1944. Poltava werd aangewezen als USAAF Station 559 voor veiligheidsdoeleinden en werd zodoende in alle berichten en schriftelijke correspondentie genoemd.
Logistieke uitdagingen en oplossingen
De logistieke eisen van Operation Frantic waren enorm, aangezien bijna alles uit de Verenigde Staten moest komen, inclusief hoog-octaan vliegtuigbrandstof en stalen landingsbanen. Dit vereiste een ingewikkelde en uitgebreide bevoorradingslijn.
Zware apparatuur en voorraden moesten per zee naar de havens van Moermansk en Archangelsk in het noordpoolgebied worden verscheept, en vervolgens per trein naar de luchtmachtbases in Oekraïne worden vervoerd. Extra voorraden en sleutelpersoneel werden ingevlogen door het Air Transport Command vanaf de ATC-basis op Mehrabad Airport in Iran. Omdat er geen trans-Kaukasische spoorlijn bestond, moesten aanvullende leveringen via de Kaspische Zee naar Bakoe worden getransporteerd.
De bases in Oekraïne, Poltava, Myrhorod en Pyriatyn, lagen allemaal langs de Charkov-Kiev spoorlijn en waren ver achter het front gelegen. Poltava en Myrhorod werden gebruikt door zware bommenwerpers zoals de B-24 Liberators en B-17 Flying Fortresses, terwijl Pyriatyn werd gebruikt voor langeafstandsjagers zoals de P-51 Mustangs en P-38 Lightnings. De basisinfrastructuur was echter ver onder de westerse standaarden, en de lente veranderde alles in een modderzee. Daarnaast hadden de terugtrekkende Duitsers zoveel mogelijk vernietigd.
Operaties en Duitse tegenmaatregelen
De eerste missies van Operation Frantic begonnen in juni 1944. De Amerikaanse bommenwerpers vlogen vanaf hun basis in Groot-Brittannië en Zuid-Italië, vielen doelen aan in Duitsland en bezet Oost-Europa, en landden vervolgens op de Sovjet-bases in Oekraïne. Na herbewapening en bijtanken voerden ze nog een bombardement uit op hun terugvluchten naar hun thuisbasis.
Ondanks enkele vroege successen werd de operatie echter al snel geplaagd door problemen. Op 21 juni 1944 voerden de Duitsers een grote luchtmachtoperatie uit, waarbij ze een verwoestende aanval op de basis in Poltava uitvoerden en aanzienlijke schade aanrichtten. De aanval toonde de kwetsbaarheid van de bases en de ontoereikende bescherming door de Sovjets aan.
Het einde van Operation Frantic en historische betekenis
Door de combinatie van logistieke uitdagingen, operationele problemen en politieke spanningen, werd Operation Frantic in september 1944 beëindigd. De relaties tussen de VS en de USSR verslechterden toen de Sovjets weigerden toestemming te geven voor het gebruik van de bases ter ondersteuning van de Opstand van Warschau of voor de repatriëring van Amerikaanse krijgsgevangenen uit Sovjet-gebied. Sovjet-veto’s op sommige doelen verhinderden een effectievere benutting van de bases.
Hoewel Operation Frantic geen beslissende impact had op de uitkomst van de Tweede Wereldoorlog, heeft het wel belangrijke inzichten opgeleverd in de complexiteit van de samenwerking tussen de Westerse Geallieerden en de Sovjet-Unie. De operatie onderstreepte de technologische en organisatorische verschillen tussen de twee mogendheden en voorspelde de spanningen die zouden uitmonden in de Koude Oorlog. De ervaring en kennis die tijdens deze missie werden opgedaan, bleken van onschatbare waarde voor de toekomstige militaire en diplomatieke strategieën van beide naties.
Conclusie
De uitvoering van Operation Frantic was een complexe onderneming die de grenzen van logistieke, operationele en diplomatieke samenwerking tussen de Geallieerden en de Sovjet-Unie testte. De lessen die tijdens deze operatie werden geleerd, hadden verstrekkende gevolgen voor de naoorlogse relaties en militaire strategieën. Operation Frantic illustreerde de mogelijkheden en beperkingen van geallieerde samenwerking en legde de basis voor de dynamiek die de Koude Oorlog zou definiëren.
Bronnen en meer informatie
- “Air Power and Warfare: The Proceedings of the 8th Military History Symposium United States Air Force Academy, 18–20 October 1978”. Office of Air Force History, United States Air Force, 1979.
- Werrell, Kenneth P. “The Evolution of the Cruise Missile”. Air University Press, 1985.
- D’Este, Carlo. “Decision in Normandy”. Konecky & Konecky, 1994.
- Glantz, David M. “The Soviet‐German War 1941–1945: Myths and Realities: A Survey Essay”. The Electronic Journal of Military History, 2001.
- Bronnen Mei1940
