De Stahlhelm-organisatie (genoemd naar de Stahlhelm) is in december 1918 door Hauptmann der Reserve en Schnappsfabrikant Franz Seldte opgericht. De bedoeling was een overkoepelende organisatie voor Duitse oorlogsveteranen te creëren, die intern als klankbord zou fungeren en die bovendien naar buiten actief opkwam voor de rechten van ex-militairen. De bond nam officieel geen politieke standpunten in. Toch wilde Der Stahlhelm meer zijn dan een traditionele Kriegerverein, meer dan één van de vele oud-strijdersverenigingen, zoals die na elke oorlog en overal ter wereld opgericht worden: Der Stahlhelm groeide uit tot de belangrijkste pressiegroep binnen de Republiek van Weimar, met onder andere een eigen periodiek en een eigen uitgeverij – beiden uiteraard “Der Stahlhelm” geheten. De organisatie gaf in feite gestalte aan één van de grootste nationaal-conservatieve en anti-republikeinse bewegingen in het Duitsland van de jaren twintig.
Binnen de Stahlhelmorganisatie werd dan ook hartstochtelijk de Dolkstootlegende gekoesterd, de overtuiging dat het Duitse leger in de Wereldoorlog niet was verslagen en dat het Keizerrijk tijdens de Novemberrevolutie in de Heimat verraden was door elementen van links. De Stahlhelmers traden bij voorkeur in militair uniform naar buiten met parades e.d., als uitdrukking van hun opvatting dat de strijd ook na 1918 doorging. De Stahlhelm was dus niets meer of niets minder dan een paramilitaire beweging, die in 1928 zelfs een soort dienstplicht verplicht stelde voor zijn leden. De Stahlhelm trok ook juist veel veteranen die niet konden aarden in het burgerbestaan, teleurgesteld waren in de gebeurtenissen van november 1918, en vaak fel antirepublikeins, nationalistisch en monarchistisch waren. Stahlhelm werd vaak als alternatief voor de Freikorpsen (bewapende vrijwilligerseenheden die reguliere regeringstroepen bijstonden in de strijd tegen o.a. Spartakisten) gezien, die de regering van de geallieerden had moeten ontmantelen. Veel Stahlhelmers waren ex-Freikorpslid. Stahlhelm had op zijn hoogtepunt 500.000 leden en was ondanks de (officiële) politieke onpartijdigheid sterk antirepublikeins en nationalistisch, aangezien de meeste leden dit immers ook waren. Veel nazi’s blijken lid geweest te zijn van Stahlhelm.
Na Hitlers Machtübernahme op 30 januari 1933 is het snel gebeurd met Der Stahlhelm. De nazi’s zien zichzelf als de maatgevende factor bij uitstek in het Reich en daarom moeten andere politieke en semi-politieke partijen het veld ruimen of ‘gleichgeschaltet’ worden. In maart 1933 wordt Seldte benoemd tot Reichsarbeitsminister, maar dit blijkt een klassiek geval van wegpromoveren te zijn. Zijn opvolger Duesterberg is al snel onschadelijk gemaakt door het gegeven dat hij een joodse grootvader heeft en hij ziet zich gedwongen ontslag te nemen als Bundesführer van Der Stahlhelm. In april kondigt Hitlers Stellvertreter Rudolf Hess aan dat lidmaatschap van Der Stahlhelm én van de NSDAP met elkaar onverenigbaar zijn.
Seldte probeert Der Stahlhelm te redden door op 21 juni 1933 publiekelijk te verklaren dat de organisatie loyaal is aan het nieuwe régime, en die leden die geen deel uitmaken van de Kern-Stahlhelm, dat wil zeggen degenen die geen aanspraak kunnen maken op het predicaat ‘oorlogsveteraan’, onder te brengen bij Hitlerjugend en SA. Maar het mag niet baten: een maand later bepaalt Hitler dat de gehele Stahlhelm voortaan onder auspiciën van de SA valt en dat de Bund grondig gereorganiseerd zal gaan worden. Op 29 maart 1934 wordt de gelijkgeschakelde Stahlhelm, of ten minste wat er van over is, omgedoopt tot Nationalsozialistischer Deutscher Frontkämpferbund. De stemming bij de NSDFB is echter uitgesproken nazi-vijandig – de leden voelen zich ingepakt, gemuilkorfd en verraden. Op 7 november 1935 wordt de organisatie ontbonden; de sociale dienstverlening voor oud-strijders is dan al door de Wehrmacht overgenomen.
Foto:
Aufmarsch des von den Nazis gleichgeschalteten „Stahlhelms, Bund der Frontsoldaten“. Bei den abgebildeten Personen handelt es sich um Veteranen des Ersten Weltkriegs. Ausschnitt aus einem von meiner Mutter erstellten Foto, um 1934. Ergänzende Beschreibung der Uniform von Et Mikkel: Uniform des „Wehrstahlhelm“. (Die abgebildeten Personen) tragen die Uniform der kaiserlichen Armee mit dem kleinen Marschgepäck (Tornister und Decke), die mit nationalsozialistischen Emblemen ergänzt wurden: Zwischen den Kokarden befindet sich der NS-Parteiadler und am linken Oberarm die Armbinde der NSDAP. Darüber wurde normalerweise das Provinz- oder Landesabzeichen der jeweiligen Einheit getragen. Auf dem rechten Oberarm wird dagegen das Abzeichen des Reichskriegerbundes getragen. Daneben wird hier auch die Reichskriegsflagge (1903–1918) geführt.
By Margret Berken (1911-1995) – von meiner Mutter erstelltes Foto, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3747890
