Franz Seldte (29 juni 1882 – 1 april 1947) was een Duitse politicus die diende als Reichsminister voor Arbeid in nazi-Duitsland. Seldte speelde een belangrijke rol in de oprichting van de veteranenorganisatie Der Stahlhelm en was betrokken bij de politiek van de Weimarrepubliek, de opkomst van het nationaalsocialisme en de nazi-dictatuur. Zijn carrière illustreert hoe een nationalistische beweging een spilfunctie kreeg in het nazibewind, ondanks interne conflicten en rivaliteiten.
Inhouds opgave
Vroege leven en opleiding
Franz Seldte werd geboren in Magdeburg, in de Pruisische provincie Saksen. Zijn vader bezat een fabriek die chemische producten en sodawater produceerde. Seldte volgde zijn middelbare schoolopleiding aan het Wilhelm-Raabe-Gymnasium in Magdeburg en begon daarna een leertraject als koopman. Hij vervolgde zijn studie in de chemie aan de universiteiten van Braunschweig en Greifswald. Toen zijn vader vroegtijdig overleed in 1908, nam Seldte het familiebedrijf over .
Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende Seldte als officier in het Duitse leger, waar hij gewond raakte en zijn linkerarm verloor. Deze ervaring versterkte zijn verbondenheid met de frontsoldaten en hij werd later een oorlogscorrespondent. Voor zijn militaire diensten werd hij onderscheiden met het IJzeren Kruis 2e en 1e klasse .
Der Stahlhelm: een reactie op de Duitse revolutie
Na de Duitse Revolutie van 1918-1919 richtte Seldte op 25 december 1918 de organisatie Der Stahlhelm, Bund der Frontsoldaten op. Deze groepering bestond voornamelijk uit oud-strijders van de Eerste Wereldoorlog en had als doel de belangen van veteranen te behartigen en zich te verzetten tegen de Vrede van Versailles. Seldte beschouwde de organisatie als een antwoord op de “varkensrevolutie” die volgens hem door de Weimarrepubliek werd veroorzaakt .
Hoewel Seldte sinds 1923 de leiding had over Der Stahlhelm, moest hij constant de strijd aangaan met zijn adjunct, de meer militante Theodor Duesterberg. De organisatie keerde zich steeds meer tegen de democratie en de Weimarrepubliek. Seldte hoopte dat Der Stahlhelm een vooraanstaande rol kon spelen in een verenigde rechtse beweging .
Politieke betrokkenheid: samenwerking met de DNVP en de nazi’s
In de jaren 1920 werd Seldte lid van de nationalistisch-conservatieve Duitse Nationale Volkspartij (DNVP). Hij diende ook als lid van de gemeenteraad van Magdeburg. In 1929 sloot Der Stahlhelm zich aan bij een coalitie van rechtse partijen, waaronder de DNVP en de NSDAP, om een referendum te houden tegen het Young-plan, dat bedoeld was om de herstelbetalingen na de Eerste Wereldoorlog te regelen. Hoewel het referendum uiteindelijk mislukte, vormde het een belangrijke stap in de toenadering van rechtse partijen .
In 1931 was Seldte betrokken bij de oprichting van het Harzburg Front, een kortstondige alliantie van rechts tegen het centrum-linkse kabinet van Heinrich Brüning . Deze samenwerking met de nazi’s zou cruciaal blijken voor Seldtes verdere carrière.
Minister van Arbeid in nazi-Duitsland
In januari 1933, tijdens de onderhandelingen over de kanselarij tussen Franz von Papen en Adolf Hitler, sloot Seldte zich aan bij Hitlers kamp, wat van doorslaggevend belang was voor de machtsovername van de nazi’s. Op 30 januari 1933, de dag van de Machtergreifung (Hitlers machtsovername), werd Seldte benoemd tot Reichsminister voor Arbeid in Hitlers kabinet .
Ondanks zijn positie als minister bleef Seldte in de schaduw van invloedrijkere nazi-figuren. In april 1933 trad hij officieel toe tot de NSDAP en fuseerde Der Stahlhelm met de SA (Sturmabteilung) van Ernst Röhm, waarmee hij de veteranenorganisatie effectief onder het bevel van Hitler plaatste. In augustus van dat jaar werd hij gepromoveerd tot SA-Obergruppenführer .
In 1934 werd Seldte aangesteld als hoofd van de Nationale Socialistische Duitse Frontkämpfer Bond (NSDFBSt), een opvolger van Der Stahlhelm, maar deze organisatie werd in november 1935 opgeheven . Daarnaast was hij lid van de Pruisische deelstaatregering en werkte hij onder Hermann Göring als minister van Arbeid in Pruisen .
Beperkte invloed en marginalisatie
Ondanks zijn titel als minister had Seldte weinig daadwerkelijke invloed op het arbeidsbeleid. Hitler had nooit veel vertrouwen in hem en belangrijke nazi-leiders zoals Göring begonnen al snel in te grijpen in zijn verantwoordelijkheidsgebied. Zo ondermijnde Göring vanaf 1936 Seldtes ministerie met de invoering van het Vierjarenplan, dat gericht was op het versnellen van de militaire herbewapening .
Seldte bleef echter formeel aan als minister van Arbeid tot het einde van de Tweede Wereldoorlog, zowel in het Rijk als in Pruisen. Zelfs na de dood van Hitler en de benoeming van admiraal Karl Dönitz als zijn opvolger behield Seldte zijn positie in de Flensburg-regering, hoewel deze slechts korte tijd aan de macht was .
Een van de meest invloedrijke daden van Seldte als minister was zijn ondertekening van de Arbeidsorde-wet van 1934. Deze wet introduceerde het Führerprincipe op de werkvloer, waardoor de macht van bedrijfsleiders sterk werd vergroot en de rechten van werknemers ernstig werden ingeperkt .
Einde van de oorlog en dood
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd Seldte gevangengenomen door de geallieerden en geïnterneerd in Camp Ashcan in Mondorf-les-Bains, Luxemburg. Tijdens de Neurenbergse processen probeerde Seldte zichzelf vrij te pleiten door te beweren dat hij tegen de dictatuur van Hitler was en dat hij een tweekamersysteem voorstond. Deze beweringen werden echter niet serieus genomen .
Franz Seldte stierf op 1 april 1947 in een Amerikaans militair ziekenhuis in Fürth, voordat hij formeel kon worden berecht door het Neurenberg Tribunaal .
Conclusie
Franz Seldte vertegenwoordigt een complexe figuur binnen het nazi-regime. Hij begon als een nationalistische veteraan die streefde naar het versterken van de rechten van oud-strijders, maar belandde uiteindelijk in een marginaalere rol binnen de nazi-hiërarchie. Zijn poging om politieke invloed te verkrijgen door Der Stahlhelm te verenigen met het nationaalsocialisme leidde tot zijn opkomst in de nazi-politiek, maar zijn beperkte vaardigheden en Hitlers wantrouwen zorgden ervoor dat hij nooit een prominente machtspositie verwierf. Ondanks zijn relatieve onbekendheid speelde Seldte een rol in het implementeren van enkele belangrijke arbeidswetten van het Derde Rijk.
Bronnen
- Stackelberg, R., & Winkle, S. (2014). The Nazi Germany Sourcebook: An Anthology of Texts. Routledge.
- Bracher, K. D. (1970). Die Auflösung der Weimarer Republik: Eine Studie zum Problem des Machtverfalls in der Demokratie. Villingen: Ring.
- Shirer, W. (1960). The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany. Simon & Schuster.
- Hoffmann, P. (1977). History of the German Resistance, 1933-1945. McGill-Queen’s Press.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding:Robert Sennecke , Public domain, via Wikimedia Commons
