Meinoud Marinus Rost van Tonningen werd geboren op 19 februari 1894 in Soerabaja, destijds onderdeel van Nederlands-Indië. Hij groeide op in een gezin dat tot het Nederlandse patriciaat behoorde, wat zijn vroege maatschappelijke en professionele leven zou beïnvloeden. Zijn opvoeding binnen deze invloedrijke kring legde de basis voor zijn toekomstige ambities en overtuigingen.
Inhouds opgave
Jeugd en opleiding
Rost van Tonningen’s jeugd in Nederlands-Indië bood hem een kosmopolitische opvoeding. Hij verhuisde op jonge leeftijd naar Nederland, waar hij zijn middelbare school en universiteitsopleiding voltooide. Hij studeerde aan de Technische Hogeschool in Delft, waar hij afstudeerde in de ingenieurswetenschappen. Deze opleiding rustte hem uit met de technische kennis die later van pas zou komen in zijn internationale carrière.
Internationale carrière bij de Volkenbond
Rost van Tonningen’s carrière nam een internationale wending toen hij tussen 1923 en 1928, en opnieuw van 1931 tot 1936, werkte voor de Volkenbond in Wenen. Tijdens deze periode had hij de leiding over het toezicht op het financiële beleid van Oostenrijk, wat cruciaal was gezien de economische instabiliteit van het land na de Eerste Wereldoorlog. Zijn werk bij de Volkenbond gaf hem niet alleen aanzien, maar ook inzicht in de complexe economische en politieke dynamieken van Europa.
Politieke ontwikkeling en antisemitisme
Invloeden in Wenen
Het was in Wenen waar Rost van Tonningen blootgesteld werd aan en beïnvloed door sterke antisemitische en anticommunistische stromingen. Zijn interacties met lokale en internationale politieke figuren, waaronder de vermoorde kanselier Engelbert Dollfuss, verscherpten zijn ideologische perspectieven. Deze ontmoetingen versterkten zijn afkeer van het communisme en zijn groeiende antisemitische opvattingen.
Steun voor de Anschluss
Ondanks zijn professionele rol, begon Rost van Tonningen openlijk de annexatie van Oostenrijk bij Duitsland, de Anschluss, te steunen—aanzienlijk verschillend van het officiële standpunt van Dollfuss en de Oostenrijkse regering. Zijn steun voor de Anschluss toont een vroege neiging naar de nationaalsocialistische ideologie die later zijn politieke carrière zou domineren.
Overgang naar het nationaalsocialisme
Terugkeer naar Nederland en politieke transformatie
Na zijn terugkeer naar Nederland in 1936 onderging Rost van Tonningen een significante persoonlijke en politieke transformatie. Hij scheidde van zijn eerste vrouw, Mary Gordon Hasselbach, en voegde zich bij de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Zijn lidmaatschap markeerde het begin van een diepe betrokkenheid bij de nationaalsocialistische agenda in Nederland, die zou uitmonden in een volledige collaboratie met de Duitse bezettingsmacht tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Sleutelrol binnen de NSB
Eenmaal actief binnen de NSB, klom Rost van Tonningen snel op binnen de partij. Zijn rol als hoofdredacteur van ‘Het Nationale Dagblad’, het officiële partijorgaan van de NSB, stelde hem in staat om het blad te gebruiken als een spreekbuis voor zijn eigen radicale ideeën. In tegenstelling tot NSB-leider Anton Mussert, die meer affiniteit had met het Italiaanse fascisme van Mussolini, was Rost van Tonningen sterker gericht op Duitsland en de groot-Duitse gedachte. Deze ideologische divergentie binnen de NSB versterkte zijn positie als een fervent aanhanger van het Duitse nationaalsocialisme.
Huwelijk en persoonlijk leven
Op 21 december 1940 trouwde Meinoud Marinus Rost van Tonningen voor de tweede maal. Zijn bruid was Florrie Heubel, die na zijn dood bekend zou worden als de zwarte weduwe vanwege haar controversiële uitspraken en betrokkenheid bij nationaalsocialistische activiteiten. Dit huwelijk illustreert de persoonlijke en ideologische banden die zijn leven en carrière doordrongen.
Rol in de antisemitische politiek van de NSB
Rost van Tonningen’s invloed binnen de NSB was cruciaal in de verschuiving van de partij naar openlijk antisemitisme. Zijn overtuigingen en beleid hielpen de NSB zich meer in lijn te stellen met de NSDAP, de Duitse zusterpartij. Dit leidde tot meer radicale maatregelen tegen Joodse burgers en andere gemarginaliseerde groepen in Nederland, in overeenstemming met het beleid van de Duitse bezetter.
Militaire en administratieve rollen
Naast zijn politieke carrière nam Rost van Tonningen ook actieve militaire en administratieve rollen op zich. Hij richtte de Mussert-garde op, een paramilitaire organisatie die bedoeld was om naast de Jeugdstorm te functioneren. Hoewel minder succesvol, illustreert dit zijn pogingen om een directe militaire invloed uit te oefenen binnen de NSB en daarbuiten. Zijn aanvankelijke afwijzing en latere acceptatie binnen de Nederlandse SS-afdeling ‘Westland’ onderstrepen de complexiteit van zijn positie binnen de nationaalsocialistische hiërarchie in Nederland.
Onderdrukking van socialistische en marxistische organisaties
Rost van Tonningen speelde een prominente rol in de onderdrukking van socialistische en marxistische organisaties na de Duitse invasie van Nederland in 1940. Als liquidatie-commissaris had hij de taak om invloedrijke groepen zoals de SDAP en bijbehorende vakbonden te elimineren of gelijk te schakelen. Zijn pogingen om deze organisaties te nazificeren waren gedeeltelijk succesvol, hoewel veel groepen weerstand boden of zichzelf ontbonden om aan controle te ontsnappen.
Secretaris-generaal van het ministerie van Financiën
Als secretaris-generaal van het Ministerie van Financiën speelde Rost van Tonningen een cruciale rol in het economische beleid tijdens de Duitse bezetting. Zijn verantwoordelijkheid omvatte niet alleen het beheren van de Nederlandse staatsfinanciën maar ook het faciliteren van de economische eisen van de Duitse bezetters. Dit betekende vaak het maken van beslissingen die nadelig waren voor de Nederlandse economie en bevolking.
President van De Nederlandsche Bank
Rost van Tonningen’s benoeming tot president van De Nederlandsche Bank in 1941 versterkte zijn invloed op de Nederlandse financiële instellingen. Onder zijn leiding werden substantiële hoeveelheden geld gedrukt om de kosten van de Duitse bezetting te dekken. Deze strategie leidde tot inflatie en economische ontwrichting, wat de algehele armoede en ellende in Nederland verergerde.
Economische collaboratie en gevolgen
Rost van Tonningen’s beleid was direct gericht op het ondersteunen van de Duitse oorlogsinspanningen. Door middel van financiële steun en economische collaboratie droeg hij bij aan de uitbuiting van Nederlandse middelen en arbeid. De gedwongen bijdrage aan de Duitse oorlogsindustrie en de daaruit voortvloeiende economische schade zorgden voor langdurige negatieve gevolgen voor de Nederlandse economie.
Dolle Dinsdag en latere jaren
De gebeurtenissen van Dolle Dinsdag op 5 september 1944 markeerden een keerpunt in de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Het gerucht dat de geallieerden Nederland snel zouden bevrijden, leidde tot massale paniek en chaos. Rost van Tonningen, geconfronteerd met de dreigende ineenstorting van het naziregime, vluchtte tijdelijk uit Den Haag. Deze gebeurtenis symboliseerde het begin van het einde van zijn politieke en militaire carrière.
Latere activiteiten en ondergang
Na zijn terugkeer uit ballingschap probeerde Rost van Tonningen zijn positie binnen de NSB te herwinnen, maar zijn invloed was aanzienlijk afgenomen. Hij werd uiteindelijk ontslagen als plaatsvervangend leider van de NSB en nam een rol op zich binnen Landstorm Nederland, een noodleger dat bestond uit oudere mannen en jongeren. Ondanks zijn dalende invloed, bleef hij tot het laatste moment loyaal aan de nationaalsocialistische zaak.
Arrestatie en dood
Na de bevrijding van Nederland in mei 1945 werd Rost van Tonningen gearresteerd door de Nederlandse autoriteiten. Hij werd geïnterneerd in een kamp waar hij op 6 juni 1945 onder mysterieuze omstandigheden stierf. Officieel werd zijn dood geregistreerd als zelfmoord, maar er circuleren theorieën dat hij mogelijk tot zelfmoord werd gedreven door mishandeling of wanhoop. Zijn dood blijft een onderwerp van speculatie en controverse.
Controversiële nalatenschap
Rost van Tonningen’s nalatenschap is diepgaand controversieel. Zijn acties tijdens de Tweede Wereldoorlog, met name zijn betrokkenheid bij de economische collaboratie en antisemitische beleid, hebben een blijvende negatieve impact gehad op de Nederlandse samenleving. Zijn naam is synoniem geworden met verraad en collaboratie.
De zwarte weduwe
Florrie Heubel, zijn tweede vrouw, werd na zijn dood bekend als de zwarte weduwe. Ze bleef nationaalsocialistische idealen propageren en verdedigde het handelen van haar man tot haar dood in 2007. Haar publieke uitspraken en activiteiten hielden de herinnering aan Rost van Tonningen’s omstreden leven levend in de Nederlandse samenleving.
Historische interpretaties
Historici blijven verdeeld over de exacte impact en motivatie van Rost van Tonningen. Terwijl sommigen hem beschouwen als een opportunistische collaborateur, zien anderen hem als een ideologische fanaticus die tot het uiterste ging om zijn overtuigingen te verwezenlijken. Zijn complexe karakter en de controverse rondom zijn dood maken hem tot een blijvend onderwerp van studie en debat.
Conclusie
Meinoud Marinus Rost van Tonningen is een figuur die controverse en discussie oproept. Zijn betrokkenheid bij de NSB en zijn acties tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben een blijvende indruk achtergelaten op de Nederlandse geschiedenis. Zijn verhaal is een krachtige herinnering aan de complexiteit van menselijk gedrag, vooral in tijden van nationale crisis en morele uitdaging. Rost van Tonningen’s leven en nalatenschap blijven relevante onderwerpen voor historici, politiek wetenschappers, en het bredere publiek, als een voorbeeld van de invloed van ideologie en macht op individueel gedrag en nationale politiek.
Bronnen en meer informatie
- NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies: Biedt uitgebreide archieven en onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog in Nederland, inclusief de rol van figuren zoals Rost van Tonningen.
- Het Nationaal Archief: Bevat overheidsdocumenten die inzicht geven in de politieke en sociale geschiedenis van Nederland tijdens de bezettingsjaren.
- VARA’s “Het Zwarte Schaap”: Een programma dat kritische discussies en interviews bevat over controversiële figuren in de Nederlandse geschiedenis, waaronder Rost van Tonningen.
- Bronnen Mei1940
