Hr.Ms. Kortenaer, een Nederlandse torpedobootjager van de Admiralen-klasse, werd gebouwd in de jaren 1920 als onderdeel van een serie van acht nieuwe destroyers bedoeld voor inzet in Nederlands-Indië. Dit schip was genoemd naar Egbert Bartholomeusz Kortenaer, een 17e-eeuwse Nederlandse admiraal, en werd ontwikkeld om te voldoen aan de defensieve behoeften van de Koninklijke Marine in een tijdperk van toenemende spanningen in de regio.
Inhouds opgave
Ontwerp en constructie
In de jaren 1920 besloot de Nederlandse regering tot de bouw van een nieuwe klasse torpedobootjagers, de Admiralen-klasse, die dienden om de verouderde schepen van de vloot te vervangen. Deze beslissing werd genomen in het kader van een bredere modernisering van de Koninklijke Marine. De destroyers van de Admiralen-klasse waren gebaseerd op een ontwerp van de Britse Yarrow Shipbuilders, specifiek geïnspireerd door de HMS Ambuscade van de Britse Koninklijke Marine. Dit ontwerp was bedoeld om een balans te bieden tussen snelheid, wendbaarheid en vuurkracht, essentieel voor operaties in de uitgestrekte wateren van Nederlands-Indië.
Hr.Ms. Kortenaer werd gebouwd door Burgerhout’s Machinefabriek en Scheepswerf NV in Rotterdam. Het schip werd op 24 augustus 1925 te water gelaten en officieel in dienst genomen op 3 september 1928. De Kortenaer was ontworpen met een waterverplaatsing van 1.316 ton in standaardconfiguratie en kon tot 1.640 ton volgeladen worden. Met een lengte van 98 meter en een maximale snelheid van 36 knopen (ongeveer 67 km/u), bood de Kortenaer een indrukwekkende combinatie van snelheid en kracht voor een schip uit die tijd. De bewapening van het schip bestond uit vier 120 mm kanonnen, twee 76 mm luchtafweerkanonnen, vier .50 kaliber machinegeweren en zes torpedobuizen van 533 mm. Daarnaast kon het schip 24 zeemijnen vervoeren, wat het veelzijdig maakte in verschillende gevechtsscenario’s.
Sensoren
Hr.Ms. Kortenaer was uitgerust met ruispeilers, een vroeg detectiesysteem voor onderzeeboten. Ruispeilers, ook bekend als hydrofoons, waren apparaten die geluiden onder water konden detecteren, zoals die van vijandelijke onderzeeboten. Dit systeem was minder geavanceerd dan ASDIC (sonar), maar bood toch enige mogelijkheid om geluiden onder water op te vangen en te bepalen waar die geluiden vandaan kwamen.
Eerste missies en conflicten
Kort na haar indienststelling werd Hr.Ms. Kortenaer ingezet bij verschillende missies in de Nederlandse koloniën. In juni 1929 werd het schip met spoed naar Curaçao gestuurd na een aanval door de Venezolaanse opstandeling Rafael Simón Urbina op Fort Amsterdam in Willemstad. Deze overval had de Nederlandse regering ertoe aangezet om de defensieve capaciteit van de kolonie te versterken, vooral gezien de dreiging van de Venezolaanse dictator Juan Vicente Gómez die de Antillen wilde bezetten. De snelle reactie van de Kortenaer en haar bemanning hielp bij het stabiliseren van de situatie en liet de strategische flexibiliteit van de Nederlandse marine zien.
In de jaren voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog voerde Hr.Ms. Kortenaer verschillende patrouilles en escortemissies uit in de wateren rond Nederlands-Indië. Het schip speelde een cruciale rol bij het beschermen van handelsschepen tegen potentiële vijandelijke aanvallen en bij het handhaven van de Nederlandse maritieme dominantie in de regio.
Inzet begin Tweede Wereldoorlog
Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 werd Hr.Ms. Kortenaer opnieuw ingezet in de wateren van Nederlands-Indië. De strategische ligging van de Nederlandse koloniën in Zuidoost-Azië maakte het gebied een belangrijk doelwit voor de Japanse keizerlijke expansie. In 1940, kort na de val van Nederland voor de Duitse invasie, beschermde de Kortenaer samen met haar zusterschip Hr.Ms. Van Ghent vijf Duitse vrachtschepen. Dit werd gevolgd door patrouilles en escortetaken in een tijd van toenemende spanning en onzekerheid in de regio.
Toen de oorlog in Azië zich uitbreidde na de aanval op Pearl Harbor in december 1941, bevond Hr.Ms. Kortenaer zich in Surabaya, Nederlands-Indië. Hier maakte het schip deel uit van de geallieerde marine-inzet onder het ABDACOM (American-British-Dutch-Australian Command), dat was opgezet om de Japanse opmars in Zuidoost-Azië te weerstaan. De Kortenaer speelde een actieve rol in deze verdediging en nam deel aan verschillende operaties en confrontaties met de Japanse vloot.
De slag in de Javazee
Een van de meest significante betrokkenheden van Hr.Ms. Kortenaer tijdens de Tweede Wereldoorlog was de Slag in de Javazee op 27 februari 1942. Deze slag was een poging van de geallieerde vloot om de Japanse invasie van Java, een cruciale locatie in Nederlands-Indië, te verhinderen. Het geallieerde eskader bestond uit Nederlandse, Amerikaanse, Britse en Australische oorlogsschepen onder leiding van de Nederlandse schout-bij-nacht Karel Doorman.
De Slag in de Javazee begon om 16.00 uur toen de geallieerde vloot in contact kwam met de Japanse invasievloot, bestaande uit moderne oorlogsschepen, waaronder zware kruisers en torpedobootjagers. Hr.Ms. Kortenaer stoomde in open formatie, dicht bij de Nederlandse kruisers Hr.Ms. De Ruyter en Hr.Ms. Java, evenals de Amerikaanse kruiser USS Houston. De gevechten begonnen heftig, met uitwisselingen van zwaar geschut en torpedo’s tussen beide partijen.
Zinkend tijdens de slag
Hr.Ms. Kortenaer werd getroffen tijdens de gevechten, wat leidde tot haar ondergang in de Javazee. Om 17.13 uur, terwijl ze manoeuvreerde om vijandelijke aanvallen te ontwijken, werd de Kortenaer midscheeps geraakt door een torpedo (Type 93 torpedo, de Long Lance) afgevuurd door de Japanse zware kruiser Haguro. Deze torpedo-inslag, op een afstand van ongeveer 22.000 yards (20.100 meter), wordt beschouwd als een van de langst gedocumenteerde torpedo-hits in de geschiedenis.
Het effect van de torpedo was verwoestend. De Kortenaer brak in tweeën en zonk snel, waarbij veel van de bemanning in het water terechtkwam. De Britse torpedobootjager HMS Encounter, die in de buurt was, slaagde erin om 113 overlevenden van de bemanning van 153 op te pikken. Deze heldhaftige reddingsoperatie onder vijandelijk vuur was een zeldzaam lichtpuntje in wat verder een verwoestende nederlaag was voor de geallieerde vloot.
Wrak en herinnering aan Hr.Ms. Kortenaer
Na het zinken van Hr.Ms. Kortenaer in de Javazee, bleef het wrak onontdekt op de zeebodem liggen, samen met vele andere schepen die tijdens de oorlog verloren waren gegaan. De locatie van het wrak bleef een mysterie tot augustus 2004, toen gespecialiseerde wrakduikers het schip ontdekten. Dit team had eerder in december 2002 ook de wrakken van Hr.Ms. De Ruyter en Hr.Ms. Java gevonden, beide ook gezonken tijdens de Slag in de Javazee.
Het wrak van Hr.Ms. Kortenaer, zoals dat van haar zusterschip, werd aanvankelijk beschouwd als een oorlogsgraf, een eerbiedwaardige rustplaats voor de zeelieden die hun leven hadden gegeven in de strijd. Echter, in 2016, tijdens een nieuwe expeditie, werd ontdekt dat de wrakken van zowel De Ruyter als Java, en een groot deel van de Kortenaer, van de zeebodem waren verdwenen. Dit veroorzaakte verontwaardiging en verdriet in Nederland en bij de families van de omgekomen bemanningsleden.
Het Nederlandse Ministerie van Defensie suggereerde dat de wrakken mogelijk illegaal waren geborgen, een praktijk die vaak voorkomt in de wateren rond Indonesië vanwege de waardevolle metalen en andere materialen die deze oude schepen bevatten. Dit leidde tot internationale veroordelingen en riep vragen op over de bescherming van dergelijke maritieme oorlogsgraven.
Conclusie
Hr.Ms. Kortenaer, een torpedobootjager van de Admiralen-klasse, was een belangrijk onderdeel van de modernisering van de Koninklijke Marine in de jaren 1920, bedoeld om de defensieve capaciteit in Nederlands-Indië te versterken. Het schip nam deel aan diverse operaties en speelde een significante rol tijdens de Tweede Wereldoorlog, met name in de Slag in de Javazee. Hier ging de Kortenaer ten onder na een langeafstandstorpedo-inslag, wat leidde tot het verlies van veel bemanningsleden.
De ontdekking van het wrak in 2004 en de daaropvolgende verdwijning ervan in 2016 werpen een schaduw op de nagedachtenis van het schip en benadrukken het belang van het behoud van maritieme oorlogsgraven.
Bronnen en meer informatie
- Yarrow Shipbuilders. “Design Specifications of Admiralen-class Destroyers.” Koninklijke Marine Archieven.
- Burgerhout’s Machinefabriek en Scheepswerf NV. “Constructiedetails van Hr.Ms. Kortenaer.” Maritieme Geschiedenis Rotterdam.
- Sharp, Alexander. “USS John D. Edwards Logboek: Verslag van de Slag in de Javazee.” National Archives, Washington D.C.
- Ministerie van Defensie Nederland. “Rapport over de illegale berging van oorlogsschepen in de Javazee.” Februari 2017.
- Crommelin, Lt. Cdr. J. “Memoires van de Slag in de Javazee en de ondergang van Hr.Ms. Kortenaer.” Koninklijke Marine Bibliotheek.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding: Collectie Wereldmuseum (v/h Tropenmuseum), part of the National Museum of World Cultures, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
