Hr.Ms. Java was een kruiser van de Koninklijke Marine uit de Java-klasse. Het schip werd gebouwd door de Koninklijke Maatschappij De Schelde in Vlissingen en speelde een rol tijdens verschillende militaire operaties in de eerste helft van de 20e eeuw, waaronder de Tweede Wereldoorlog.
Inhouds opgave
Bouw en eerste jaren
De bouw van Hr.Ms. Java begon op 31 mei 1916 en het schip werd te water gelaten op 6 augustus 1921. De kruiser werd officieel in dienst genomen op 1 mei 1925. Toen het schip in dienst werd gesteld, was het al hopeloos verouderd. Kort na de indienststelling vertrok het schip op 14 oktober 1925 vanuit Nederland naar Nederlands-Indië, waar het op 7 december aankwam in Tandjong Priok.
In de jaren daarna was Java betrokken bij verschillende maritieme operaties en diplomatieke missies. Zo vertrok het schip op 29 juli 1929 samen met andere Nederlandse marineschepen, waaronder de torpedobootjagers De Ruyter en Evertsen, voor een rondreis langs eilanden in de Indische Archipel.
Ten tijde van het ontwerp (Eerste Wereldoorlog) waren er nog geen katapulten beschikbaar die in het ontwerp konden worden toegepast. Het ontwerp werd daarom aangepast om twee watervliegtuigen mee te kunnen nemen. Er werd een kraan toegevoegd om de vliegtuigen aan boord te hijsen. Het opstijgen was alleen mogelijk bij niet te hoge golven.
Specificaties
Hr.Ms. Java was een kruiser van de Java-klasse met de volgende specificaties:
- Type: Java-klasse kruiser
- Waterverplaatsing: 6.670 ton standaard, 8.087 ton bij volle lading
- Lengte: 155,3 meter
- Breedte: 16 meter
- Diepgang: 6,22 meter
- Aandrijving: 73.000 shp (54.000 kW), drie schroefassen
- Snelheid: 31 knopen
- Bereik: 4.340 nautische mijlen bij 11-12 knopen
- Bemanning: 526
- Bewapening:
- 10 × 150 mm kanonnen
- 8 × 40 mm Bofors luchtafweerkanonnen
- 8 × Browning .50 machinegeweren
- Pantsering:
- Gordelpantser: 7,5 cm
- Dekpantser: 2,5 tot 5 cm
- Commandotoren: 12,5 cm
- Geschutskoepels: 10 cm
- Vliegtuigen: Optie voor 2 Fokker C.XI-W watervliegtuigen. Deze werden met een kraan overboord gezet, beperkte onderhoudsmogelijkheden.
Bewapening, sensoren en operationele veroudering
Hr.Ms. Java was uitgerust met een bewapening bestaande uit tien 150 mm kanonnen, acht 40 mm Bofors luchtafweerkanonnen, en acht Browning .50 machinegeweren. De tien 150 mm kanonnen waren individueel gemonteerd, wat beperkte bescherming bood aangezien de achterkant open was. Slechts zeven van deze kanonnen konden tegelijkertijd op één doelwit worden gericht. Deze bewapening was ontworpen tijdens de Eerste Wereldoorlog en was al verouderd toen het schip in gebruik werd genomen.
Modificatie in 1937 werden tien 40 mm Bofors luchtafweerkanonnen gemonteerd op Hazemeyer tri-axiaal gestabiliseerde affuiten, een toen geavanceerd systeem dat de nauwkeurigheid van de wapens aanzienlijk verbeterde. Echter, deze bewapening was alleen effectief voor nabijverdediging. Java had geen zware luchtafweer zoals 10,5 cm luchtdoelgeschut, wat haar verdedigingscapaciteiten tegen vijandelijke vliegtuigen beperkte.
Het schip zelf was hopeloos operationeel verouderd, vooral vanwege het ontbreken van moderne detectietechnologieën zoals ASDIC of hydrofoons. Dit gebrek aan sensoren maakte het schip kwetsbaar voor vijandelijke onderzeeboten en torpedo’s, omdat het niet in staat was om deze bedreigingen tijdig te detecteren en erop te reageren. Ondanks deze tekortkomingen ontving de Java geen significante technologische updates om haar detectiemogelijkheden te verbeteren.
Spaanse Burgeroorlog en modernisering
Tijdens de Spaanse Burgeroorlog voerde Java tussen 1 april en 5 mei 1937 konvooidiensten uit in de Straat van Gibraltar om de veiligheid van de scheepvaart te waarborgen. Na deze inzet keerde Java terug naar Nederland voor een periode van onderhoud en modernisering, die zeven maanden duurde. Op 4 mei 1938 vertrok de kruiser opnieuw naar Nederlands-Indië, waar het op 25 juni aankwam.
Op 13 oktober 1938 kwam Java in aanvaring met de torpedobootjager Piet Hein in de Straat Soenda, wat leidde tot reparaties in Soerabaja, die duurden tot 26 december 1938.
Tweede Wereldoorlog en de slag in de Javazee
Met de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog werd Java ingezet in de verdediging van Nederlands-Indië. Vanaf 10 mei 1940 voerde de Java konvooidiensten uit in Nederlands-Indië. Op 13 februari 1942 werd het schip, onder bevel van kapitein-ter-zee P.B.M. van Straelen, opgenomen in de ABDA-vloot. Op 15 februari nam de Java deel aan een actie bij de Gasparstraten, gevolgd door haar inzet op 19 februari tijdens de slag in de Straat Badoeng. Op 27 februari 1942 was de Java betrokken bij de Slag in de Javazee tegen de Japanse strijdkrachten.
Tijdens deze slag werd het schip getroffen door een torpedo van de Japanse kruiser Nachi, die een explosie veroorzaakte in het achterste munitiecompartiment. De Java zonk binnen vijftien minuten na de inslag, waarbij 512 van de 526 bemanningsleden omkwamen.
Verdwijning van het wrak
In 2002 werd het wrak van Hr.Ms. Java ontdekt door amateurduikers in de buurt van het Indonesische eiland Bawean. Op 15 november 2016 maakte de Nederlandse overheid echter bekend dat het wrak van de oorspronkelijke locatie was verdwenen. Onderzoek suggereerde dat het wrak was geborgen zonder toestemming van de Nederlandse autoriteiten.
Conclusie
Hr.Ms. Java was een belangrijke eenheid in de Koninklijke Marine en speelde een rol in verschillende militaire conflicten in de 20e eeuw. Het schip, dat ten onder ging tijdens de Slag in de Javazee in 1942, blijft een belangrijk onderdeel van het Nederlandse maritieme erfgoed.
