De Brigade Ehrhardt, een van de meest beruchte Freikorps-eenheden uit het begin van de Weimarrepubliek, speelde een cruciale rol in het onderdrukken van revolutionaire bewegingen en het behouden van orde in het post-WO I Duitsland. Deze paramilitaire organisatie, geleid door Hermann Ehrhardt, een voormalige marine-officier, bestond voornamelijk uit veteranen van de Keizerlijke Duitse Marine. In dit artikel onderzoeken we de oprichting, het functioneren en de uiteindelijke ondergang van deze brigade, evenals de blijvende impact ervan op de Duitse geschiedenis.
Inhouds opgave
Ontstaan van de Brigade Ehrhardt
De ontstaansgeschiedenis van de Brigade Ehrhardt is nauw verbonden met de tumultueuze periode na de Duitse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog. Duitsland, verscheurd door interne conflicten en externe druk, zag de oprichting van verschillende Freikorpsen, waaronder de Brigade Ehrhardt. Deze eenheden werden voornamelijk opgericht om het vacuüm op te vullen dat was ontstaan door de ontbinding van het reguliere leger, en om de bedreiging van communistische opstanden af te weren.
De Brigade Ehrhardt werd officieel gevormd op 17 februari 1919 in Wilhelmshaven, een voormalige marinebasis. Het was een direct gevolg van de oproep van de Duitse regering om vrijwilligers te werven voor het Grenzschutz Ost, de grensbescherming aan de oostelijke grenzen van het land. Onder leiding van Ehrhardt bestond de brigade in eerste instantie uit ongeveer 367 man, maar dit aantal groeide al snel naarmate meer voormalige marinepersoneel zich aansloot.
Vroege missies en strijd tegen communistische opstanden
De eerste opdrachten van de Brigade Ehrhardt bestonden voornamelijk uit het onderdrukken van communistische opstanden, zoals de Sovjetrepubliek in Beieren en de Eerste Silezische Opstand. Deze campagnes maakten de brigade berucht om haar wreedheid en militaire efficiëntie. De soldaten van de brigade, vaak uitgerust met machinegeweren en mortieren, gingen met ongekende hardheid te werk, wat hun reputatie als onverschrokken en meedogenloze strijders bevestigde.
In april 1919 werd de brigade ingezet in München om deel te nemen aan de onderdrukking van de Beierse Sovjetrepubliek. Dit was een van de bloedigste confrontaties waarbij de brigade betrokken was, met straatgevechten die resulteerden in zware verliezen aan beide zijden. De harde repressie door de Freikorps-eenheden, waaronder de Brigade Ehrhardt, illustreerde de vastberadenheid van de Duitse regering om revolutionaire bewegingen met brute kracht de kop in te drukken.
Kapp-Putsch: een mislukte staatsgreep
Het bekendste optreden van de Brigade Ehrhardt vond plaats in maart 1920 tijdens de Kapp-Putsch, een poging tot staatsgreep tegen de democratische regering van de Weimarrepubliek. De regering had besloten om de brigade te ontbinden, wat een directe aanleiding vormde voor de putsch. Ehrhardt en zijn mannen weigerden de orders van de regering op te volgen en marcheerden, onder leiding van de monarchistische generaal Walther von Lüttwitz, Berlijn binnen. De bezetting van de hoofdstad door de Brigade Ehrhardt en andere Freikorps-eenheden leidde tot een tijdelijke vlucht van de regering.
De putsch mislukte echter door de massale stakingen die door de Duitse vakbonden werden uitgeroepen. De stakingen legden het land lam en dwongen de coupplegers zich terug te trekken. Hoewel de putsch faalde, had deze gebeurtenis verstrekkende gevolgen voor de stabiliteit van de Weimarrepubliek en benadrukte het de kwetsbaarheid van de jonge democratie.
Nasleep van de Kapp-Putsch en ontbinding van de Brigade Ehrhardt
Na de mislukte Kapp-Putsch kwam de Brigade Ehrhardt onder enorme druk te staan. De publieke opinie en de Duitse regering eisten dat de brigade zou worden ontbonden, gezien haar rol in de poging om de democratisch gekozen regering omver te werpen. Ondanks hun militaire discipline en effectieve organisatie, kon de brigade niet langer openlijk opereren binnen de wettige structuren van de Weimarrepubliek.
Op 31 mei 1920 werd de Brigade Ehrhardt officieel ontbonden. Veel van de voormalige leden werden opgenomen in de Reichsmarine, de Duitse marine, waar ze als “betrouwbare kaders” werden beschouwd. Dit gold echter niet voor alle leden. Een aanzienlijk deel van de voormalige brigadeleden verdween in de illegaliteit en sloot zich aan bij verschillende clandestiene organisaties die vastbesloten waren de Weimarrepubliek omver te werpen.
De vorming van de Organisation Consul
Direct na de ontbinding van de Brigade Ehrhardt werd de Organisation Consul (OC) opgericht, geleid door Hermann Ehrhardt. Deze organisatie, die zich profileerde als een ultranationalistische en monarchistische groepering, werd een van de meest beruchte geheime genootschappen in het interbellum Duitsland. De OC gebruikte terreur en moord als instrumenten om politieke tegenstanders uit de weg te ruimen en probeerde hiermee de Weimarrepubliek te destabiliseren.
Onder de acties van de OC vallen enkele van de meest beruchte politieke moorden in de geschiedenis van de Weimarrepubliek. De organisatie was onder andere verantwoordelijk voor de moord op Walther Rathenau, de minister van Buitenlandse Zaken, en Matthias Erzberger, een prominente politicus die werd gehaat door de extreemrechtse beweging vanwege zijn rol in het tekenen van de wapenstilstand van 1918. Deze moorden veroorzaakten grote opschudding en droegen bij aan de steeds onstabielere politieke situatie in Duitsland.
De Organisation Consul opereerde met een sterke militaire hiërarchie en discipline, wat te danken was aan de ervaring van haar leden binnen de Freikorps-beweging. De OC was een van de vele organisaties die voortkwamen uit de ontbinding van Freikorps-eenheden, en speelde een sleutelrol in het voortzetten van de strijd tegen de Weimarrepubliek, vaak in samenwerking met andere extreemrechtse groeperingen.
Invloed van de Brigade Ehrhardt op het nazisme
Een groot aantal voormalige leden van de Brigade Ehrhardt vond na de ontbinding hun weg naar de opkomende Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP). Hun militaire ervaring, diepgewortelde nationalisme, en haat tegen het communisme en de Weimarrepubliek sloten naadloos aan bij de ideologie van de nazi’s. Velen van hen namen later sleutelposities in binnen de SS, de SA, en andere paramilitaire organisaties van de nazi’s.
De banden tussen de Brigade Ehrhardt en de NSDAP zijn een voorbeeld van hoe de Freikorps-beweging bijdroeg aan de militarisering en radicalisering van de Duitse samenleving in de jaren twintig en dertig. De hardheid en wreedheid waarmee de brigade optrad, werd een blauwdruk voor de terreur die later door de nazi’s werd uitgevoerd. Het is niet overdreven om te stellen dat de Brigade Ehrhardt, en de bredere Freikorps-beweging, de weg heeft geplaveid voor de gewelddadige methoden die de nazi’s zouden toepassen in hun streven naar absolute macht.
Ondergronds verzet en latere activiteiten
Hoewel de Organisation Consul in 1922 werd verboden, hield dit de activiteiten van voormalige leden van de Brigade Ehrhardt niet tegen. Velen van hen bleven actief in verschillende rechtsextremistische bewegingen, zowel openlijk als in het geheim. Deze groepen bleven samenwerken om de Weimarrepubliek te ondermijnen, vaak met financiële en logistieke steun van monarchistische en conservatieve kringen binnen Duitsland.
Hermann Ehrhardt zelf werd een symbool van het verzet tegen de Weimarrepubliek en later tegen de nazi’s. Hoewel hij aanvankelijk samenwerkte met de nazi’s, werd hij in 1934, tijdens de Nacht van de Lange Messen, bijna vermoord vanwege zijn monarchistische overtuigingen en zijn invloed binnen rechtse kringen. Ehrhardt ontvluchtte Duitsland en bracht de rest van zijn leven door in ballingschap, waarbij hij afstand hield van verdere politieke activiteiten.
De leden van de voormalige Brigade Ehrhardt verspreidden zich na het verbod op de Organisation Consul over verschillende nazi-organisaties, waar zij hun militaristische en extremistische ideeën verder konden ontwikkelen en toepassen. Dit benadrukt het langdurige en diepgaande effect van de Brigade Ehrhardt op de politieke en militaire cultuur in Duitsland, lang nadat de eenheid officieel was opgeheven.
Erfenis en invloed op de Duitse politiek
De invloed van de Brigade Ehrhardt reikte verder dan haar actieve jaren tijdens en na de Eerste Wereldoorlog. De erfenis van de brigade, en in bredere zin die van de Freikorps-beweging, heeft diepe sporen nagelaten in de Duitse politieke cultuur. De militarisering van de samenleving, het normaliseren van extreem geweld als politiek instrument, en het ondermijnen van democratische structuren zijn enkele van de meest blijvende gevolgen van deze periode.
Militarisering van de Duitse samenleving
Een van de meest significante bijdragen van de Brigade Ehrhardt aan de Duitse politieke cultuur was de militarisering van de samenleving. In een tijd van economische ontberingen en politieke instabiliteit bood de brigade een gevoel van orde en discipline dat aantrekkelijk was voor veel voormalige soldaten en jongeren die de chaos van het naoorlogse Duitsland wilden vermijden. De militaire structuren en de hiërarchische discipline die de brigade kenmerkten, werden overgenomen door latere paramilitaire organisaties, waaronder de SA (Sturmabteilung) en SS (Schutzstaffel) van de nazi’s.
Deze militarisering had een langdurig effect op de Duitse samenleving, waarbij het idee van militair leiderschap en het gebruik van geweld om politieke doelen te bereiken, diep geworteld raakte. Dit droeg bij aan de acceptatie van het nazi-regime en zijn agressieve expansionistische politiek, wat uiteindelijk leidde tot de Tweede Wereldoorlog.
Normalisering van politiek geweld
De Brigade Ehrhardt speelde een sleutelrol in het normaliseren van politiek geweld in het naoorlogse Duitsland. De brute onderdrukking van communistische opstanden en de moorden uitgevoerd door de Organisation Consul na de ontbinding van de brigade, droegen bij aan een cultuur waarin geweld als legitiem middel werd gezien om politieke tegenstanders uit de weg te ruimen.
Deze normalisering van geweld had verregaande gevolgen voor de politieke stabiliteit van de Weimarrepubliek. De voortdurende dreiging van gewapende coups, politieke moorden en straatgevechten creëerde een sfeer van angst en wantrouwen. Het ondermijnen van het vertrouwen in de democratische instituties van de Weimarrepubliek door organisaties zoals de Brigade Ehrhardt droeg uiteindelijk bij aan de val van de republiek en de opkomst van het totalitaire nazi-regime.
Ondersteuning van rechts-extremistische bewegingen
Veel voormalige leden van de Brigade Ehrhardt vonden na de ontbinding van de brigade hun weg naar andere rechts-extremistische bewegingen. Deze bewegingen, die vaak voortkwamen uit de Freikorps-traditie, waren gericht op het omverwerpen van de Weimarrepubliek en het vestigen van een autoritair of monarchistisch regime.
De banden tussen deze bewegingen en de latere nazi-partij waren duidelijk en significant. De ideologische basis van de Brigade Ehrhardt, met haar extreemrechtse, nationalistische en antisemitische overtuigingen, werd een fundamenteel onderdeel van de nazi-ideologie. De methoden van intimidatie en geweld die door de brigade werden toegepast, werden later op grotere schaal door de nazi’s gebruikt in hun greep naar de macht.
De lange schaduw van de Brigade Ehrhardt
Hoewel de Brigade Ehrhardt formeel werd ontbonden in 1920, bleef haar invloed voelbaar in de decennia die volgden. De leden van de brigade, met hun ervaring en connecties, bleven een belangrijke rol spelen in de rechtse politiek in Duitsland. Velen van hen bekleedden prominente posities binnen het nazi-regime en waren direct betrokken bij enkele van de gruwelijkste misdaden van de Tweede Wereldoorlog.
Daarnaast had de Brigade Ehrhardt een langdurige invloed op de manier waarop politieke conflicten in Duitsland werden aangepakt. De erfenis van geweld en militarisme bleef de Duitse politieke cultuur beïnvloeden, zelfs na de val van het nazi-regime. Het duurde vele decennia voordat Duitsland begon af te rekenen met deze duistere periode in zijn geschiedenis en stappen ondernam om de democratie te versterken en het geweld uit de politiek te bannen.
Conclusie
De Brigade Ehrhardt was meer dan een paramilitaire eenheid; het was een symbool van de chaos, het geweld en de ideologische strijd die Duitsland teisterden in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog. Onder leiding van Hermann Ehrhardt groeide de brigade uit tot een van de meest beruchte Freikorps-eenheden, bekend om haar wreedheid en extreme opvattingen. Hoewel de brigade slechts enkele jaren actief was, had zij een blijvende impact op de Duitse politieke cultuur, en haar invloed strekte zich uit tot in de nazi-periode en de daaropvolgende wereldoorlog.
De rol van de Brigade Ehrhardt in het onderdrukken van revolutionaire bewegingen, het normaliseren van politiek geweld, en het ondersteunen van rechts-extremistische bewegingen heeft diepe sporen nagelaten in de geschiedenis van Duitsland. De methoden en ideologieën die binnen de brigade werden gecultiveerd, werden later door de nazi’s overgenomen en op nog grotere schaal toegepast, met verwoestende gevolgen.
Het is belangrijk om de lessen van de Brigade Ehrhardt te blijven bestuderen en te begrijpen hoe dergelijke extremistische bewegingen kunnen ontstaan en floreren in tijden van politieke en economische instabiliteit. Het verhaal van de brigade dient als een waarschuwing voor de gevaren van militarisering, de normalisering van geweld in de politiek, en de ondermijning van democratische instituties. Door deze geschiedenis te kennen, kan worden voorkomen dat dergelijke destructieve krachten opnieuw de overhand krijgen.
Bronnen en meer informatie
- Wette, W. (2008). The Wehrmacht: History, Myth, Reality. Harvard University Press.
- Jones, L. (2017). Hitler’s Army: Soldiers, Nazis, and War in the Third Reich. Oxford University Press.
- Evans, R. J. (2005). The Third Reich in Power, 1933-1939. Penguin Books.
- Fischer, K. P. (1995). Nazi Germany: A New History. Constable & Robinson.
- Weitz, E. D. (2007). Weimar Germany: Promise and Tragedy. Princeton University Press.
- Winkler, H. A. (2015). Germany: The Long Road West. Oxford University Press.
- Snyder, T. (2010). Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin. Basic Books.
- Afbeelding: Bundesarchiv, Bild 119-1983-0007 / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons
- Bronnen Mei1940
