Brigade Ehrhardt: Freikorps en hun invloed op Nazi Duitsland

Inname van Berlijn door de Marinebrigade Ehrhardt tijdens de Kapp-Putsch, maart 1920, met militairen en voertuigen in de straten.
De Marinebrigade Ehrhardt marcheert Berlijn binnen tijdens de Kapp-Putsch, maart 1920, een poging tot staatsgreep tegen de Weimarrepubliek.

De Brigade Ehrhardt was een Freikorps-eenheid die werd opgericht in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog. Onder leiding van Hermann Ehrhardt speelde de eenheid een rol in het bestrijden van communistische opstanden en beïnvloedde zij de politieke instabiliteit van de vroege Weimarrepubliek.

Oprichting en Formatie

Na de Duitse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) stond het land voor enorme uitdagingen. Met de ondertekening van het Verdrag van Versailles in juni 1919 werd het Duitse leger sterk gereduceerd tot slechts 100.000 man. Tegelijkertijd zorgden interne politieke conflicten en economische chaos voor een vacuüm in de nationale veiligheid.

De oprichting van paramilitaire eenheden, bekend als Freikorpsen, bood een oplossing. Deze groepen bestonden uit voormalige soldaten, vaak zonder werk, die zich verenigden om zowel hun status als de nationale veiligheid te beschermen.

De Brigade Ehrhardt werd officieel opgericht op 17 februari 1919 in Wilhelmshaven, een voormalige marinebasis. Het oorspronkelijke doel was het beschermen van de oostelijke grenzen van Duitsland tegen potentiële invallen en het onderdrukken van interne revoluties. Hermann Ehrhardt, een voormalige marineofficier, nam het bevel op zich. De eerste groep bestond uit 367 man, voornamelijk veteranen van de Keizerlijke Duitse Marine, maar breidde zich snel uit door de instroom van meer vrijwilligers.

Ideologie en Organisatie

De brigade was diepgeworteld in een ultranationalistische ideologie. De leden zagen zichzelf als de verdedigers van het traditionele Duitse rijk en keerden zich fel tegen de opkomst van communistische bewegingen en de democratische Weimarrepubliek.

De eenheid stond bekend om haar strikte hiërarchie en militaire discipline. Deze structuur maakte de brigade zeer effectief in het uitvoeren van militaire operaties. Met zware bewapening, waaronder machinegeweren en mortieren, was de brigade goed voorbereid op de intensieve gevechten die volgden.

Eerste Missies: Onderdrukking van Revolutionaire Bewegingen

Sovjetrepubliek in Beieren (1919)

De eerste grote missie van de Brigade Ehrhardt vond plaats in april 1919. De eenheid werd ingezet in München om de Beierse Sovjetrepubliek te onderdrukken, een socialistische beweging die had geprobeerd een radenregering op te zetten naar het voorbeeld van de Russische Revolutie.

De gevechten waren intens en bloederig. De brigade gebruikte haar superieure bewapening en militaire ervaring om de revolutionairen te verslaan. Deze confrontatie leidde tot zware verliezen aan beide zijden, maar resulteerde uiteindelijk in het herstel van de controle door de centrale regering.

Eerste Silezische Opstand (1919)

Kort na de onderdrukking van de Beierse Sovjetrepubliek werd de brigade naar Silezië gestuurd om een opstand van Poolse nationalisten te bestrijden. Deze opstandelingen streefden naar de annexatie van Silezisch grondgebied door Polen. De Brigade Ehrhardt voerde haar opdrachten uit met dezelfde meedogenloze efficiëntie en speelde een belangrijke rol in het behouden van Duitse controle over de regio.

De Kapp-Putsch: De Brigade Ehrhardt in Berlijn

In maart 1920 speelde de Brigade Ehrhardt een belangrijke rol in een poging om de democratische Weimarrepubliek omver te werpen. Deze gebeurtenis, bekend als de Kapp-Putsch, illustreerde de politieke instabiliteit en de rol van paramilitaire groepen in de vroege jaren van de republiek.

De Aanleiding voor de Kapp-Putsch

De Duitse regering had in 1920 besloten om Freikorps-eenheden, waaronder de Brigade Ehrhardt, te ontbinden. Deze beslissing werd genomen onder druk van de geallieerden, die volgens de bepalingen van het Verdrag van Versailles de ontmanteling van gewapende formaties eisten.

De aankondiging van de ontbinding leidde tot verzet binnen de Brigade Ehrhardt en andere paramilitaire groepen. De brigade weigerde zich te onderwerpen aan de orders van de regering. Onder leiding van Hermann Ehrhardt en gesteund door generaal Walther von Lüttwitz, een monarchistische legerleider, besloot de brigade op te trekken naar Berlijn.

De Bezetting van Berlijn

Op 13 maart 1920 marcheerde de Brigade Ehrhardt Berlijn binnen. De leden van de brigade droegen hun kenmerkende marine-uniformen en werden ondersteund door gepantserde voertuigen en artillerie. Bij aankomst in de hoofdstad namen zij strategische punten in, waaronder overheidsgebouwen en communicatiecentra.

De Duitse regering, onder leiding van president Friedrich Ebert en kanselier Gustav Bauer, vluchtte naar Stuttgart. Wolfgang Kapp, een conservatieve politicus, riep zichzelf uit tot kanselier en verklaarde dat de democratische regering was afgezet.

De Mislukking van de Putsch

Hoewel de putsch aanvankelijk succesvol leek, stuitte deze op brede maatschappelijke tegenstand. De Duitse vakbonden riepen een algemene staking uit, die het openbare leven in Duitsland volledig lamlegde. De staking verstoorde het transport, de communicatie en de levering van essentiële goederen.

Zonder steun van het leger en met een land dat tot stilstand was gekomen, moesten de coupplegers zich na slechts vijf dagen terugtrekken. Op 17 maart 1920 trok de Brigade Ehrhardt zich terug uit Berlijn. Wolfgang Kapp vluchtte naar Zweden, terwijl Hermann Ehrhardt en zijn mannen tijdelijk onderdoken.

Nasleep en Ontbinding van de Brigade Ehrhardt

Na de mislukte putsch stond de Brigade Ehrhardt onder grote druk. De Duitse regering, vastbesloten om verdere staatsgrepen te voorkomen, eiste de ontbinding van de brigade. Op 31 mei 1920 werd de brigade officieel opgeheven.

Een groot deel van de voormalige leden van de brigade vond werk in de Reichsmarine, de nieuwe Duitse marine, waar zij werden gezien als loyale en ervaren militairen. Echter, niet alle leden keerden terug naar een regulier leven. Velen bleven betrokken bij extremistische organisaties en zouden een belangrijke rol spelen in de politieke instabiliteit van het interbellum.

De Organisation Consul: Een nieuwe fase van verzet

Na de ontbinding van de Brigade Ehrhardt gingen veel voormalige leden verder in clandestiene organisaties. Een van de meest invloedrijke daarvan was de Organisation Consul (OC), opgericht in 1920 door Hermann Ehrhardt.

De Oprichting en Doelstellingen van de Organisation Consul

De Organisation Consul werd gevormd direct na de mislukte Kapp-Putsch en de officiële ontbinding van de Brigade Ehrhardt. De OC was een geheim genootschap met een strikt militaire structuur en een ultranationalistische ideologie. Het belangrijkste doel van de organisatie was het omverwerpen van de Weimarrepubliek en het herstellen van een autoritair regime, idealiter onder leiding van een monarch.

De OC bestond voornamelijk uit voormalige Freikorps-leden, waaronder veel veteranen van de Brigade Ehrhardt. Het netwerk was goed gefinancierd en beschikte over wapens en middelen die waren achtergehouden na de ontbinding van de brigade.

Tactieken en Acties

De Organisation Consul gebruikte terreur en geweld om haar doelen te bereiken. Politieke moorden waren een centraal onderdeel van haar strategie, gericht op het elimineren van figuren die als bedreigingen werden gezien voor de doelen van de organisatie.

Moord op Matthias Erzberger (1921)

Een van de bekendste acties van de Organisation Consul was de moord op Matthias Erzberger, voormalig minister van Financiën en een van de ondertekenaars van de wapenstilstand van 1918. Erzberger werd gehaat door extreemrechtse groeperingen vanwege zijn rol in het beëindigen van de Eerste Wereldoorlog en werd op 26 augustus 1921 vermoord in de buurt van Bad Griesbach.

Moord op Walther Rathenau (1922)

De OC was ook verantwoordelijk voor de moord op Walther Rathenau, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, op 24 juni 1922. Rathenau, een prominente joodse politicus, werd vermoord omdat hij werd gezien als een symbool van de democratische Weimarrepubliek en de vermeende “joodse invloed” op de Duitse politiek.

Deze politieke moorden veroorzaakten grote opschudding in Duitsland en leidden tot strengere wetgeving tegen extremistische organisaties.

Het Verbod op de Organisation Consul

Na de moord op Rathenau werd de Organisation Consul verboden door de Duitse regering in 1922. Dit dwong de leden om zich verder te verspreiden over andere clandestiene groepen of openlijk deel te nemen aan rechts-extremistische politieke partijen, zoals de NSDAP.

De tactieken en ideologieën van de Organisation Consul werden later overgenomen door de nazi-partij, met name in haar paramilitaire takken, de Sturmabteilung (SA) en Schutzstaffel (SS). De invloed van voormalige OC-leden op de vroege nazi-organisatie was aanzienlijk.

De Invloed van de Brigade Ehrhardt op het Nazisme

Veel voormalige leden van de Brigade Ehrhardt en de Organisation Consul speelden een directe rol in de opkomst van de NSDAP. Hun militaire ervaring, ultranationalistische overtuigingen, en vermogen om geweld strategisch in te zetten, sloten aan bij de doelstellingen van de nazi-partij.

Overgang naar de NSDAP

De vroege nazi-beweging profiteerde van het netwerk en de middelen die waren ontwikkeld door voormalige Freikorps-leden. Deze paramilitaire traditie werd voortgezet in de SA, die de straatgevechten domineerde in het Duitsland van de jaren twintig. De discipline en tactieken van de Brigade Ehrhardt dienden als model voor deze organisatie.

Militarisering van de Politieke Cultuur

De erfenis van de Brigade Ehrhardt ging verder dan de individuele leden. De militarisering en normalisering van geweld in de politiek, geïntroduceerd door Freikorpsen zoals de Brigade Ehrhardt, bereidden de Duitse samenleving voor op het accepteren van de gewelddadige methoden van de nazi’s.

De Erfenis van de Brigade Ehrhardt

De Brigade Ehrhardt en de bredere Freikorps-beweging hebben een blijvende invloed gehad op de Duitse geschiedenis. Hoewel de brigade formeel slechts enkele jaren actief was, reikten de gevolgen van haar acties ver voorbij haar ontbinding.

Normalisering van Politiek Geweld

Een van de meest blijvende gevolgen van de Brigade Ehrhardt was de normalisering van politiek geweld als instrument in de Duitse samenleving. De onderdrukking van revolutionaire bewegingen, de deelname aan de Kapp-Putsch en de betrokkenheid bij de Organisation Consul droegen allemaal bij aan een cultuur waarin geweld werd gezien als een legitiem middel om politieke doelen te bereiken.

Deze trend had verregaande gevolgen voor de Weimarrepubliek, die werd gekenmerkt door voortdurende onrust en gewelddadige confrontaties tussen rivaliserende politieke groepen. Het gebruik van geweld door de Brigade Ehrhardt en soortgelijke eenheden diende als precedent voor de nazi-partij, die deze methoden op grote schaal toepaste.

Militarisering van de Duitse Samenleving

De militaristische traditie van de Brigade Ehrhardt beïnvloedde niet alleen de nazi-partij, maar ook bredere lagen van de Duitse samenleving. Het idee dat politieke stabiliteit en nationale eenheid konden worden bereikt door middel van militaire discipline en geweld, werd diep verankerd in het Duitse politieke denken van de jaren twintig en dertig.

De structuur, discipline en ideologieën van de brigade dienden als blauwdruk voor latere paramilitaire organisaties zoals de SA en SS. Dit legde de basis voor het geweld en de onderdrukking die kenmerkend waren voor het nazi-regime.

Invloed op Rechts-Extremistische Organisaties

Veel voormalige leden van de Brigade Ehrhardt bleven actief in rechts-extremistische bewegingen, zelfs na de opkomst van de nazi’s. Deze individuen speelden vaak sleutelrollen in de planning en uitvoering van gewelddadige acties tegen politieke tegenstanders en minderheidsgroepen.

Hoewel sommige leden, zoals Hermann Ehrhardt zelf, later afstand namen van het nazi-regime, bleef de invloed van de brigade voelbaar in de methoden en ideologieën van deze bewegingen.

Conclusie

De Brigade Ehrhardt vertegenwoordigde een tijdperk van politieke instabiliteit en gewelddadige confrontaties in Duitsland na de Eerste Wereldoorlog. Als Freikorps-eenheid speelde de brigade een rol in het onderdrukken van revolutionaire bewegingen, maar ook in het ondermijnen van de democratische Weimarrepubliek.

De acties van de brigade, waaronder haar betrokkenheid bij de Kapp-Putsch en de moorden gepleegd door de Organisation Consul, illustreerden de diepe verdeeldheid en radicalisering die Duitsland in deze periode kenmerkten. De militaristische tradities en het gebruik van geweld als politiek instrument, geïntroduceerd door de Brigade Ehrhardt, droegen bij aan de opkomst van het nazi-regime en het latere verloop van de Duitse geschiedenis.

Het is belangrijk om deze geschiedenis te blijven bestuderen, niet alleen om de gebeurtenissen te begrijpen, maar ook om lessen te trekken over de gevaren van extremisme, militarisering en de normalisering van geweld in de politiek.

Bronnen en meer informatie

  1. Afbeelding: Bundesarchiv, Bild 119-1983-0007 / CC-BY-SA 3.0CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons
  2. Krüger, Gabriele (1971). Die Brigade Ehrhardt (in German). Hamburg: Leibniz-Verlag. ISBN 3-87473-003-4.
  3. Woolley, Charles (2002). German Uniforms, Insignia & Equipment 1918–1923. Freikorps, Reichswehr, Vehicles, Weapons. Atglen, PA: Schiffer Military. ISBN 978-0764316630.
  4. Krüger, Gabriele (1971). Die Brigade Ehrhardt. Hamburg: Leibniz-Verlag. ISBN 3-87473-003-4. (Hamburger Beiträge zur Zeitgeschichte, Band VII)
  5. Woolley, Charles (2002). German Uniforms, Insignia & Equipment 1918–1923. Freikorps, Reichswehr, Vehicles, Weapons. Atglen, PA: Schiffer Military. ISBN 978-0764316630.
  6. Bronnen Mei1940