Operatie Anton: Duitse bezetting van Vichy-Frankrijk 1942

Duitse Panzer IV van het II. SS-Panzerkorps bij de haven van Toulon met een brandend Frans oorlogsschip tijdens Unternehmen Lila.
Een Duitse Panzer IV van het II. SS-Panzerkorps staat opgesteld bij de haven van Toulon, met een brandend Frans oorlogsschip op de achtergrond, november 1942.

In november 1942 vond de militaire bezetting van Vichy-Frankrijk plaats door Duitsland en Italië, bekend als Operatie Anton (Duits: Unternehmen Anton). Dit markeerde het einde van Vichy-Frankrijk als een nominaal onafhankelijk regime en leidde tot de ontbinding van zijn beperkte wapenstilstandsleger. Hoewel de regering van Vichy bleef bestaan, werd zij feitelijk een marionettenregering onder Duitse controle in bezet Frankrijk.

De oorsprong van Case Anton: Van Attila naar Anton

De plannen voor de bezetting van Vichy-Frankrijk werden voor het eerst ontwikkeld in december 1940 onder de naam Operatie Attila. Dit plan werd ontworpen om strategische controle te krijgen over het zuidelijke deel van Frankrijk en de Middellandse Zeehavens, met inbegrip van Corsica. Later werd Operatie Attila geactualiseerd naar Operatie Anton, waarbij verschillende Duitse eenheden werden aangewezen en Italiaanse betrokkenheid werd toegevoegd.

Het Vichy-regime werd oorspronkelijk gedoogd door Adolf Hitler, omdat het de Duitse strategische belangen diende. Zonder maritieme dominantie kon Duitsland via Vichy voorkomen dat de Franse koloniale gebieden in handen van de geallieerden vielen. De situatie veranderde echter drastisch na de geallieerde landingen in Frans Noord-Afrika op 8 november 1942. Het Vichy-bestuur bleek niet in staat om het Franse koloniale verzet tegen de geallieerden effectief te onderdrukken, waardoor Hitler besloot in te grijpen.

Op 10 november 1942 gaf Hitler bevel tot de bezetting van Corsica en Vichy-Frankrijk. De Italiaanse 4e Leger kreeg de opdracht om de Franse Rivièra te bezetten, terwijl Duitse troepen richting Vichy en Toulon oprukten.

Uitvoering van Operatie Anton

In de nacht van 10 op 11 november 1942 startte de gezamenlijke aanval van Duitse en Italiaanse troepen op Vichy-Frankrijk. De operatie verliep snel en efficiënt, grotendeels vanwege het gebrek aan georganiseerde tegenstand van de Vichy-troepen. Verschillende militaire eenheden rukten tegelijkertijd op naar strategische locaties.

De Duitse opmars: van Atlantische kust naar Middellandse Zee

De Duitse opmars werd geleid door het 1e en 7e Leger, met generaal Johannes Blaskowitz aan het hoofd. Het 1e Leger rukte op vanuit het zuidwesten, langs de Atlantische kust en parallel aan de Spaanse grens. Het 7e Leger rukte op vanuit centraal Frankrijk in de richting van Toulon en de kustlijn van de Middellandse Zee. Tegen de avond van 11 november hadden Duitse tanks de kust bereikt, waarmee ze een strategische controle verkregen over belangrijke havensteden.

De Italiaanse opmars en de bezetting van Corsica

De Italiaanse troepen waren vooral actief in het zuidoosten van Frankrijk. De 4e Italiaanse Leger bezette de Franse Rivièra en stelde controleposten in langs de kuststrook. Tegelijkertijd landde een Italiaanse divisie op Corsica, een belangrijke strategische locatie in de Middellandse Zee. Dit eiland, dat tot dat moment onder Vichy-bestuur stond, werd zonder noemenswaardige tegenstand ingenomen.

De strijd om de Franse vloot in Toulon

Een belangrijk doel van Case Anton was de overname van de Franse marinebasis in Toulon, waar een aanzienlijk deel van de Franse vloot lag aangemeerd. De Duitse marine had Operatie Lila gepland om de Franse oorlogsschepen intact te veroveren. Het plan behelsde een snelle inval, voordat de Fransen hun schepen konden vernietigen of evacueren.

De Franse marinecommandanten in Toulon speelden echter een cruciale rol in het frustreren van deze Duitse plannen. Door onderhandelingen en vertragingstactieken wisten zij tijd te winnen. Op 27 november 1942, vlak voordat de Duitsers de haven bereikten, gaven de Franse marinecommandanten het bevel om de schepen tot zinken te brengen.

Luchtfoto van de gezonken Franse vloot in Toulon, 28 november 1942, met nog brandende kruisers en vernietigde oorlogsschepen.
Gezonken en beschadigde Franse oorlogsschepen in de haven van Toulon, 28 november 1942, zichtbaar door rook en schaduwen.

De gevolgen van het scuttlen van de Franse vloot

Het scuttlen van de vloot was een grote tegenslag voor de Duitsers. Drie slagschepen, zeven kruisers, 28 torpedobootjagers en 20 onderzeeërs werden door hun bemanningen tot zinken gebracht. Deze actie voorkwam dat de Duitse marine de controle kreeg over de Franse schepen, die anders mogelijk tegen de geallieerden ingezet konden worden.

Hoewel de Duitse zeemacht teleurgesteld was over het verlies van de schepen, beschouwde Hitler de vernietiging van de Franse vloot alsnog als een succes. Dit betekende namelijk dat de vloot ook niet door Charles de Gaulle en de Vrije Franse Marine kon worden ingezet, wat een strategische overwinning voor de asmogendheden betekende.

De Vichy-reactie en de gevolgen van Case Anton

De Vichy-regering bood geen militaire tegenstand tegen de Duitse opmars. In plaats daarvan beperkte zij zich tot diplomatieke protesten en een publieke verklaring via de radio waarin zij de Duitse schending van de wapenstilstand van 1940 afkeurde. De Duitse regering rechtvaardigde de inval echter door te stellen dat het Vichy-regime zelf als eerste de voorwaarden van de wapenstilstand had geschonden door geen verzet te bieden tegen de geallieerde invasie van Noord-Afrika.

De rol van het Vichy-leger

Het Vichy-leger, dat sinds de Franse capitulatie in 1940 aanzienlijk was gereduceerd tot ongeveer 50.000 manschappen, nam verdedigingsposities in rond Toulon. Deze troepen waren echter slecht bewapend en niet voorbereid op langdurig verzet tegen de Duitsers. Toen de Duitse bevelhebbers eisten dat het Vichy-leger zich zou overgeven en ontbinden, gaf het leger daaraan gehoor. De ontbinding van het Vichy-leger betekende het einde van de laatste officiële militaire kracht van Vichy-Frankrijk.

De nasleep: Vichy als marionettenregime

Na de bezetting bleef de Vichy-regering formeel bestaan, maar zij had nauwelijks nog echte macht. De administratie bleef grotendeels in stand om civiele taken te vervullen, maar belangrijke beslissingen werden voortaan door de Duitse bezetter genomen. Dit maakte van Vichy-Frankrijk een marionettenstaat die afhankelijk was van Berlijn.

De Italiaanse bezettingszone, die zich uitstrekte langs de zuidoostelijke kust van Frankrijk, bleef bestaan tot september 1943. Nadat Mussolini van de macht was verdreven en Italië een wapenstilstand met de geallieerden had gesloten, trokken de Italiaanse troepen zich terug. Hierdoor werd het gebied overgedragen aan de Duitse controle.

De strategische gevolgen voor de geallieerden

De geallieerden hadden gemengde gevoelens over de uitkomst van Case Anton. Enerzijds hadden de Duitsers met de bezetting van heel Frankrijk hun grip op West-Europa versterkt. Anderzijds was de vernietiging van de Franse vloot in Toulon een belangrijke prestatie, omdat dit verhinderde dat de schepen door de asmogendheden konden worden gebruikt tegen de geallieerden..

De gevolgen op lange termijn en de bevrijding van Frankrijk

Na de voltooiing van Case Anton in november 1942 veranderde de situatie in Frankrijk ingrijpend. De volledige Duitse bezetting van Vichy-Frankrijk zorgde voor een verscherping van de onderdrukking van de bevolking, met meer arrestaties, dwangarbeid en deportaties. Tegelijkertijd groeide het Franse verzet, dat werd gecoördineerd door de Vrije Fransen onder leiding van Charles de Gaulle, aanzienlijk. De Duitse controle bleef echter strak tot de geallieerde invasie van Normandië op 6 juni 1944.

De invloed op de Franse weerstand

De militaire nederlaag en de ontbinding van het Vichy-leger betekenden dat gewapend verzet zich voornamelijk beperkte tot guerrilla-acties van het Maquis (ondergrondse verzetsgroepen). Zij speelden een belangrijke rol in het verstoren van Duitse bevoorradingslijnen en het uitvoeren van sabotageacties, met steun van de geallieerden.

Naarmate de oorlog vorderde en de Duitse nederlagen zich opstapelden, werd de invloed van de Vrije Fransen steeds groter. Na de bevrijding van Parijs in augustus 1944 werd de Vichy-regering definitief ontbonden, en de voorlopige regering onder leiding van Charles de Gaulle herstelde de controle over Frankrijk.

Conclusie

Case Anton was een belangrijke operatie die het einde inluidde van Vichy-Frankrijk als een onafhankelijke entiteit. De Duitse bezetting versterkte de controle van de asmogendheden over West-Europa, maar leidde ook tot het verlies van de Franse vloot, wat de geallieerden strategisch in de kaart speelde. Het gebrek aan georganiseerd militair verzet van Vichy illustreerde de beperkte macht van het regime en versterkte de afhankelijkheid van Berlijn.

Met de val van de Italiaanse bezettingszone in 1943 en de groeiende druk van het Franse verzet en de geallieerde troepen, markeerde Case Anton het begin van het einde voor de Duitse controle over Frankrijk. Uiteindelijk leidde de operatie, ondanks haar initiële succes, tot versterking van de geallieerde positie die zou bijdragen aan de bevrijding van Frankrijk in 1944.

Bronnen en meer informatie

  1. Afbeelding 1: Bundesarchiv, Bild 101I-027-1451-10 / Vennemann, Wolfgang / CC-BY-SA 3.0CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons
  2. Afbeelding 2: Royal Air Force, Public domain, via Wikimedia Commons
  3. L’Herminier, Captain Jean (1953). Casabianca: The Secret Missions of a Famous Submarine. London: Frederick Muller. ISBN 978-2-7048-0704-8.
  4. Schreiber, Gerhard; Stegemann, Bernd; Vogel, Detlef (1990). Der Mittelmeerraum und Südosteuropa 1940–1941: Von der “non belligeranza” Italiens bis zum Kriegseintritt der Vereinigten Staaten. Germany and the Second World War. Vol. III. trans. Dean S. McMurry, Ewald Osers, Louise Willmot, P. S. Falla. London: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-822884-4.
  5. Bronnen Mei1940