The Manstein Plan: Revolutionaire Strategie in 1940

De evolutie van Plan Gelb: van een defensief georiënteerd concept naar een revolutionair aanvalsplan via de Ardennen in 1940.
Plan Gelb transformeerde van een traditioneel plan naar een gewaagd offensief door de Ardennen, met verrassende Duitse successen in 1940.

De Tweede Wereldoorlog was een periode van immense tactische innovaties en strategische verschuivingen. In Plan Gelb werd de Duitse operatie tegen het westen voorbereid. Dit plan kende een belangrijke aanpassing, het Sichelschnittplan of het Manstein Plan, ontworpen voor een snelle Duitse overwinning in West-Europa.

Ontstaan van het Manstein Plan

De Behoefte aan Innovatie

In de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog heroverwogen de Duitse militaire leiders hun aanvalsplannen tegen Frankrijk en de Lage Landen. De oorspronkelijke strategie, bekend als Fall Gelb, werd geacht te conventioneel en voorspelbaar te zijn, gezien de sterke defensieve houding van Frankrijk langs de Maginotlinie.

De noodzaak voor een gedurfd en onconventioneel plan werd duidelijk. Het Manstein-plan was een tegenhanger van het Franse Dyle-plan (Plan D) voor de Slag om Frankrijk.

Mechelse Incident

Op 10 januari 1940 vond het Mechelse Incident plaats, toen een Duits vliegtuig met documenten met delen van de operationele plannen van Fall Gelb in België neerstortte, wat leidde tot een nieuwe herziening van het invasieplan. Terwijl Fall Gelb werd herzien door Halder, niet fundamenteel veranderd in Aufmarschanweisung N°3, Fall Gelb, kon Manstein Hitler er in een vergadering op 17 februari van overtuigen dat de Wehrmachtstrategie een aanval door de Ardennen moest zijn, gevolgd door een opmars naar de kust.

Wat was Plan D (Plan Dyle)?

Het doel van Plan D was om Franse en Britse troepen naar België te verplaatsen om daar een verdedigingslinie te vormen langs de rivier de Dyle. Het Franse leger en de British Expeditionary Force (BEF) wilden door snel naar België op te rukken een defensieve linie vormen langs de Dyle. Dit zou de Duitsers stoppen voordat ze Frankrijk konden binnendringen. België en Nederland speelden een rol als buffergebieden in deze strategie.

Plan D ging ervan uit dat de hoofdaanval van de Duitsers via het noorden zou plaatsvinden, net als in 1914 tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dit maakte de geallieerden kwetsbaar voor onverwachte aanvallen elders, zoals door de Ardennen.

Generaal Manstein’s Visie

Manstein en andere Duitse strategen hadden geleerd van de Eerste Wereldoorlog en waren zich bewust van de Franse voorkeur voor methodische oorlogvoering, waaronder defensieve operaties gebaseerd op vastgelegde linies. De Franse defensie werd grotendeels bepaald door de doctrines van de Maginotlinie, aangevuld met het idee om Belgische en Nederlandse buffers te gebruiken bij een Duitse aanval.

Generalleutnant Erich von Manstein, die de beperkingen van Fall Gelb inzag, stelde een gedurfde nieuwe aanpak voor. In plaats van een directe aanval op de Franse verdedigingswerken, suggereerde Manstein een verrassingsaanval door de dichtbeboste en heuvelachtige Ardennen – een gebied dat door de geallieerden als ondoordringbaar werd beschouwd voor gepantserde eenheden.

Terwijl de geallieerden zich concentreerden op België, stelde Manstein voor de hoofdmacht van Legergroep A in om via de Ardennen onverwacht naar Sedan en de Maas te trekken. Dit gebied was zwak verdedigd omdat Plan D hierop geen nadruk legde.

Manstein-plan en doctrines

Het Manstein-plan werd sterk beïnvloed door Heinz Guderian’s doctrine in Achtung-Panzer! en de strategische principes van J.F.C. Fuller. Guderian’s focus op snelheid, mobiliteit en gecombineerde wapentactieken – tanks, infanterie en luchtsteun – gaf praktische vorm aan de doorbraakstrategie van het plan via de Ardennen.

Fullers nadruk op concentratie van kracht, verrassing en initiatief weerspiegelde zich in de strategische opzet van de aanval. Manstein combineerde deze elementen in een gedurfde strategie: een verrassingsaanval door zwak verdedigd terrein, gevolgd door een snelle omsingeling van de geallieerde troepen.

De Kern van het Plan

Het was een kernonderdeel van het Manstein-plan om de geallieerden te dwingen naar België op te rukken. Door een grootschalige inval in Nederland en België te simuleren, werd een gevoel van urgentie gecreëerd bij de Franse en Britse bevelhebbers. Deze urgentie was nodig, zodat de geallieerden overgingen tot de uitvoering van Plan Dyle. Dit Franse verdedigingsplan dat voorzag in het snel verplaatsen van geallieerde troepen naar de Dyle-rivier in België. (De Fransen dachten nog steeds in eerste wereldoorlog denken en doctrines, ze gingen uit van het  Von Schlieffenplan uit 1914.)

Als Nederland of België te snel zouden capituleren, zou dit effect echter teniet worden gedaan. De geallieerden zouden dan geen reden meer hebben om hun troepen naar het noorden te sturen. Dit zou het succes van Fall Gelb ondermijnen, omdat de echte Duitse aanval door de Ardennen dan niet de beoogde verrassing en impact zou hebben. Het plan was afhankelijk van het vasthouden van geallieerde aandacht in België, zodat de hoofdmacht van het Duitse leger ongehinderd naar het zuiden kon oprukken.

De Kern van het Plan: Door de Ardennen

De belangrijkste innovatie van het Manstein-plan was de concentratie van Duitse pantserdivisies in de moeilijk begaanbare Ardennen. Dit gebied werd door de Fransen beschouwd als een onwaarschijnlijk aanvalspunt vanwege het terrein en de logistieke uitdagingen. Manstein’s plan maakte optimaal gebruik van dit onderschatte gebied, met een verrassingsaanval die doorbrak bij Sedan en vervolgens naar het Franse hartland doordrong.

De Duitse pantserdivisies waren afhankelijk van snelheid en coördinatie. Een vertraagde geallieerde reactie door hun focus op België gaf de Duitsers het voordeel dat ze nodig hadden om de Maas over te steken en diep in Frankrijk door te dringen.

Het Tweefronten Offensief

Terwijl Legergroep A door de Ardennen trok, zorgde Legergroep B in België voor een grootschalige aanval om de geallieerde aandacht te behouden. Deze afleidingsmanoeuvre splitste de geallieerde legers en vertraagde hun reactie. De aanval door de Ardennen was hierdoor extra effectief, omdat de meeste Franse reserves al naar het noorden waren verplaatst om de aanval in België te pareren.

Uitvoering van de Strategie

Op 10 mei 1940 begon de uitvoering van het Manstein Plan. Duitse troepen overschreden de grenzen van Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk. De verrassingsaanval door de Ardennen verliep volgens plan, en de Duitse gepantserde divisies bereikten snel de Franse kust, waardoor het geallieerde leger werd ingesloten.

Het Effect van de Sichelschnittplan

Een Snelle Verovering

Het Sichelschnittplan resulteerde in een verpletterende Duitse overwinning en leidde tot de val van Frankrijk binnen enkele weken. Parijs werd op 14 juni 1940 ingenomen, kort na de succesvolle uitvoering van Fall Gelb. Nederland en België capituleerden snel, waarmee Duitsland strategisch belangrijke posities in West-Europa veroverde en een stevige basis legde voor verdere operaties.

De snelheid van de Duitse opmars was mede te danken aan het feit dat het Britse Expeditieleger (BEF) en de mobiele Franse troepen al ver naar het noorden waren opgerukt door de uitvoering van Plan D. Dit geallieerde plan had tot doel een verdedigingslinie te vormen langs de Dyle in België, maar maakte hen kwetsbaar voor de Duitse omsingelingsmanoeuvre via de Ardennen.

Beperkte Engelse Verliezen

Hoewel de geallieerden zich in de val bevonden, konden aanzienlijke aantallen troepen ontsnappen dankzij Operatie Dynamo. Deze evacuatie, eind mei 1940, stelde tienduizenden Britse en Franse soldaten in staat om via Duinkerken naar Engeland te ontsnappen. Ondanks de tactische nederlaag en de zware verliezen in materieel, behielden de geallieerden een kern van ervaren troepen.

De Duitse overwinning was strategisch overweldigend, maar het niet volledig uitschakelen van alle geallieerde strijdkrachten zou later gevolgen hebben, met name tijdens de Slag om Engeland en het latere geallieerde offensief in Europa.

Tactische Uitvoering en Onmiddellijke Gevolgen

De Blitz door de Ardennen

Het succes van het Manstein Plan hing af van de snelheid en verrassing. De Duitse Wehrmacht maakte gebruik van hun superioriteit in mobiliteit, commandovoering (Auftragstatik) en communicatie om de Ardennen, voorheen beschouwd als een natuurlijke barrière, in recordtijd te doorkruisen. Deze snelle doorbraak was mogelijk dankzij de gecoördineerde inzet van tanks, gemotoriseerde infanterie en luchtsteun, die de geallieerde verdediging in dit gebied volledig overrompelde.

Sedan: Het Doorslaggevende Punt

Het zwarte punt in de uitvoering van het plan was de slag om Sedan, een stad aan de Maas die als onneembaar werd beschouwd. De Duitse troepen wisten echter met een gecombineerde aanval van lucht en land de Franse verdediging te breken, waardoor een directe route naar het Franse binnenland werd geopend.

De Val van Frankrijk

Na de doorbraak bij Sedan was de weg naar Parijs vrijwel ongehinderd. De Duitse troepen maakten snel vorderingen en bereikten de Franse hoofdstad binnen enkele weken. De snelle ineenstorting van het Franse leger en de daaropvolgende capitulatie van Frankrijk waren een direct gevolg van het succes van het Manstein Plan.

De Evacuatie bij Duinkerken

Een belangrijk gevolg van de snelle Duitse opmars was de evacuatie van geallieerde troepen bij Duinkerken. Ondanks de omsingeling van het Britse Expeditionaire Leger en delen van het Franse leger, slaagden de geallieerden erin om meer dan 300.000 man via een evacuatie over het Kanaal terug te trekken. Deze operatie, bekend als Operatie Dynamo, behield een aanzienlijke geallieerde troepenmacht voor verdere deelname aan de oorlog.

Gevolgen voor België en Nederland

De snelle bezetting van België en Nederland had verstrekkende gevolgen voor deze landen. Hun snelle overgave betekende niet alleen een militaire nederlaag, maar ook het begin van een lange en moeilijke bezettingsperiode, met alle humanitaire en politieke gevolgen van dien.

Het Psychologisch Effect

Het onverwachte succes van het Manstein Plan had een aanzienlijke psychologische impact op zowel de geallieerde als de As-machten. Voor Duitsland was het een bevestiging van hun militaire superioriteit en tactische innovatie. Voor de geallieerden was het een harde les in de gevaren van onderschatting en de noodzaak van snelle aanpassing in oorlogsvoering.

Langetermijngevolgen van het Manstein Plan

Strategische Heroverwegingen

Het indrukwekkende succes van het Manstein-plan dwong de geallieerden hun strategische aanpak ingrijpend te herzien. De snelle val van Frankrijk en de Lage Landen benadrukte het belang van flexibiliteit in militaire planning en de cruciale rol van luchtoverwicht en gemechaniseerde troepen.

Bovendien toonde de Duitse toepassing van de doctrine van gecombineerde wapens – waarbij tanks, infanterie, artillerie en luchtsteun nauw werden gecoördineerd – de effectiviteit van geïntegreerde operaties in moderne oorlogsvoering. Deze ervaringen leidden tot herziening van geallieerde tactische doctrines en de opbouw van hun strijdkrachten, met meer nadruk op mobiliteit, coördinatie en innovatieve militaire technologieën.

De Impact op het Verenigd Koninkrijk

Voor het Verenigd Koninkrijk markeerde de operatie een cruciaal keerpunt. De succesvolle evacuatie van Duinkerken, ondanks de zware omstandigheden, diende als een symbolisch moment van vastberadenheid. Het isolement van het VK, nu geconfronteerd met de dreiging van een Duitse invasie zonder de directe steun van continentale bondgenoten, leidde tot een intensivering van de oorlogsinspanningen en legde de basis voor de latere geallieerde tegenaanvallen.

De Bezetting van West-Europa

De bezetting van Frankrijk, België en Nederland door Nazi-Duitsland had diepgaande en langdurige gevolgen voor deze landen. De repressieve Duitse bezettingspolitiek, de vervolging van Joden en andere minderheden, en de exploitatie van de economieën van deze landen lieten littekens achter die decennia na de oorlog nog voelbaar waren.

De Sovjet-Unie en de Twee frontenoorlog

Het succes in West-Europa stelde Nazi-Duitsland in staat om haar aandacht oostwaarts te richten naar de Sovjet-Unie, met de lancering van Operatie Barbarossa in juni 1941. Echter, de snelle overwinningen in het westen leidden tot overmoed bij de Duitse leiding, die de complexiteit en uitdagingen van een oorlog op twee fronten onderschatte.

Technologische en Tactische Ontwikkelingen

De uitvoering en het succes van het Manstein-plan gaven een sterke impuls aan de ontwikkeling van nieuwe militaire technologieën en tactieken. De focus op snelheid, verrassing en de geïntegreerde inzet van diverse wapensystemen inspireerde toekomstige innovaties in zowel conventionele als onconventionele oorlogsvoering. Deze benadering benadrukte de noodzaak van coördinatie tussen tanks, infanterie, artillerie en luchtsteun, wat een blijvende invloed had op moderne militaire strategieën.

Het Verzet

In bezette gebieden leidde de Duitse overheersing tot de opkomst van verzetsbewegingen, die een cruciale rol speelden in het ondermijnen van de Duitse oorlogsinspanningen en het ondersteunen van de geallieerde inlichtingenwerk. Deze bewegingen droegen bij aan het behoud van de nationale identiteit en de uiteindelijke bevrijding van hun landen.

Invloed op de Latere Fasen van de Tweede Wereldoorlog

De Geallieerde Reactie en Strategieaanpassingen

De schok van de snelle Duitse overwinningen in West-Europa leidde tot aanzienlijke aanpassingen in de geallieerde strategieën. De noodzaak voor een gecoördineerd en flexibel reactievermogen op de blitzkrieg-tactieken van Duitsland werd een centraal punt in de geallieerde militaire planning. Dit resulteerde in de ontwikkeling van nieuwe doctrines voor amfibische oorlogsvoering, luchtoverwicht, en gecombineerde wapensoperaties, die van cruciaal belang zouden zijn in latere campagnes zoals de invasie in Noord-Afrika, de landing in Normandië, en de bevrijding van West-Europa.

De Verenigde Staten en de Verandering in het Oorlogstoneel

De toetreding van de Verenigde Staten tot de oorlog in december 1941, na de Japanse aanval op Pearl Harbor, bracht een significante verschuiving teweeg in de machtsbalans. De industriële capaciteit en militaire middelen van de VS leverden een cruciale bijdrage aan de geallieerde oorlogsinspanningen, waardoor de dynamiek van de oorlog veranderde en de druk op Nazi-Duitsland toenam.

De Slag om Stalingrad en het Oostfront

De campagne in de Sovjet-Unie, hoewel aanvankelijk succesvol voor Duitsland, werd uiteindelijk een uitputtingsslag die de Wehrmacht aanzienlijk verzwakte. De Slag om Stalingrad, eind 1942 tot begin 1943, markeerde een keerpunt in de oorlog, met de vernietiging van het Duitse 6e Leger. Dit illustreerde de gevaren van overmoed en het risico van een uitgestrekte en overbelaste aanvoerlijn, lessen die indirect voortvloeiden uit de overmoed na de snelle successen in West-Europa.

De Bevrijding en het Einde van de Oorlog

Vanaf 1944 begonnen de geallieerden met een reeks beslissende offensieven die uiteindelijk zouden leiden tot de bevrijding van bezet Europa en de nederlaag van Nazi-Duitsland. De landingen in Normandië (D-Day), de bevrijding van Parijs, en de uiteindelijke oversteek van de Rijn benadrukten de effectiviteit van de aangepaste geallieerde strategieën en de belangrijke rol van luchtoverwicht en mechanisatie, een direct gevolg van de lessen geleerd uit de vroege jaren van de oorlog.

De Nasleep en Reflectie

Na de oorlog boden de successen en mislukkingen van het Manstein Plan stof tot nadenken in militaire kringen wereldwijd. De blitzkrieg-tactiek en het concept van operatieve omsingeling werden uitgebreid bestudeerd en dienden als inspiratie voor toekomstige militaire strategieën en doctrines. Tegelijkertijd herinnerde de uiteindelijke mislukking van Nazi-Duitsland aan de beperkingen van militaire macht en de noodzaak van politieke en ethische overwegingen in strategische planning.

Conclusie

Het Manstein-plan was een briljant strategisch concept dat voortbouwde op de doctrines van J.F.C. Fuller en Heinz Guderian. Fullers principes van snelheid, verrassing en geconcentreerde kracht werden gecombineerd met Guderian’s praktijkgerichte doctrine van gecombineerde wapens, waarbij tanks, infanterie, artillerie en luchtsteun naadloos samenwerkten. Deze synergie stelde de Wehrmacht in staat om door de Ardennen te breken, de geallieerden te omsingelen en Frankrijk binnen enkele weken op de knieën te dwingen.

Het plan slaagde erin om de geallieerden naar België te lokken, wat hen kwetsbaar maakte voor de verrassingsaanval bij Sedan. De uitvoering van deze aanval en de daaropvolgende opmars naar Het Kanaal illustreerden het potentieel van een geïntegreerde en flexibele oorlogsstrategie, zoals voorgesteld door Fuller en Guderian. Dit maakte het Manstein-plan tot een schoolvoorbeeld van moderne oorlogvoering.

Het feit dat de geallieerde troepen bij Duinkerken konden ontsnappen, was echter geen gevolg van beperkingen in het Manstein-plan, maar van politieke keuzes binnen de Duitse leiding. Deze beslissingen waren ingegeven door strategische overwegingen, waaronder het behoud van Duitse tanks voor de volgende fase van de oorlog en het symbolische prestige van luchtmachtoperaties. Hoewel deze ontsnapping later van cruciaal belang bleek voor de geallieerde oorlogsinspanningen, doet het niets af aan de effectiviteit van het oorspronkelijke plan.

Bronnen

  1. Afbeelding: See page for author, Public domain, via Wikimedia Commons
  2. Fuller, J.F.C. The Foundations of the Science of War. Londen (1926) ISBN 978-0-89875-772-8
  3. NAVO Militaire Doctrine (www.nato.int).
  4. Doughty, R. A. (2014) [1990]. The Breaking Point: Sedan and the Fall of France, 1940. Stackpole Military History (Stackpole, Mechanicsburg, PA ed.). Hamden, CN: Archon Books. ISBN 978-0-8117-1459-4.
  5. Frieser, K-H. (2005). The Blitzkrieg Legend. Translated by Greenwood, J. T. (trans. Naval Institute Press, Annapolis, MD ed.). Potsdam: Militärgeschichtliches Forschungsamt. ISBN 978-1-59114-294-2.
  6. Guderian, H. (1976) [1952]. Panzer Leader. London: Michael Joseph. ISBN 978-0-86007-088-7.
  7. Jackson, Julian. (2003). The Fall of France: The Nazi Invasion of 1940. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280300-9.
  8. Tooze, Adam. (2006). The Wages of Destruction: The Making and Breaking of the Nazi Economy. London: Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9566-4.
  9. Cooper, M. (1978). The German Army 1933–1945, Its Political and Military Failure. Briarcliff Manor, NY: Stein and Day. ISBN 978-0-8128-2468-1.
  10. Doughty, R. A. (2014) [1985]. The Seeds of Disaster: The Development of French Army Doctrine, 1919–39. Hamden, CT: Archon Books. ISBN 978-0-8117-1460-0.
  11. May, Ernest R. (2000). Strange Victory: Hitler’s Conquest of France. London: I.B.Tauris. ISBN 978-1-85043-329-3.
  12. Vaïsse, Maurice. (2000). Mai–juin 1940: défaite française, victoire allemande, sous l’oeil des historiens étrangers. Paris: Éd. Autrement. ISBN 978-2-86260-991-1.
  13. Achtung-Panzer!  Heinz Guderian P. Harris ISBN 9780304352852
  14. Bronnen Mei1940