De Grieks-Turkse Oorlog van 1919-1922, ook bekend als de Grieks-Anatolische oorlog, was een militair conflict tussen Griekenland en de Turkse Nationale Beweging. Dit conflict vond plaats in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog, toen de geallieerde mogendheden de Ottomaanse Rijk verdeelden. Het conflict begon op 15 mei 1919 met de Griekse landing in Smyrna (nu İzmir) en eindigde op 14 oktober 1922 met de Turkse herovering van Smyrna. Deze oorlog was een onderdeel van de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog, die leidde tot het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk en de oprichting van de Republiek Turkije.
Inhouds opgave
Geopolitieke Achtergrond
De Val van het Ottomaanse Rijk
De Eerste Wereldoorlog had een verwoestend effect op het Ottomaanse Rijk. Als onderdeel van de centrale mogendheden leed het rijk zware verliezen en werd het grondgebied verdeeld onder de geallieerden volgens geheime afspraken zoals het Verdrag van Sèvres (1920). Dit verdrag gaf Griekenland de controle over Oost-Thracië en Smyrna, gebieden met aanzienlijke Griekse bevolkingen. Deze herverdeling leidde tot wrijving tussen verschillende grootmachten, zoals Italië, Frankrijk en Groot-Brittannië, en creëerde spanningen in Anatolië, het hart van het Ottomaanse Rijk.
Griekse Aspiraties en de Megali Idea
Een van de drijvende krachten achter de Grieks-Turkse Oorlog was de Megali Idea, een Grieks irredentistisch ideaal dat streefde naar een Groot-Griekenland. Dit idee omvatte gebieden met historische en culturele banden met de Grieken, waaronder West-Anatolië, Thracië, en Constantinopel. Premier Eleftherios Venizelos was een groot voorstander van deze visie en wist Britse steun te verwerven door te beloven aan de kant van de geallieerden te vechten in ruil voor territoriale expansie.
Invloed van het Verdrag van Versailles op het Ontstaan van de Grieks-Turkse Oorlog
Het Verdrag van Versailles (1919) speelde een indirecte, maar belangrijke rol bij het ontstaan van de Grieks-Turkse Oorlog (1919-1922). Het verdrag maakte deel uit van een bredere herverdeling van het Ottomaanse Rijk en droeg bij aan de spanningen in de regio, die uiteindelijk uitmondden in een gewapend conflict tussen Griekenland en de Turkse Nationale Beweging. Hieronder volgt een overzicht van hoe het verdrag bijdroeg aan de omstandigheden die deze oorlog veroorzaakten.
Herverdeling van het Ottomaanse Rijk
De Gevolgen van de Eerste Wereldoorlog
Het Verdrag van Versailles was onderdeel van een reeks vredesverdragen die de Eerste Wereldoorlog afsloten en een einde maakten aan de macht van de centrale mogendheden, waaronder het Ottomaanse Rijk. De voorwaarden van het verdrag riepen vragen op over de toekomstige verdeling van het Ottomaanse grondgebied. Hoewel het Verdrag van Sèvres (1920) expliciet de verdeling van het Ottomaanse Rijk regelde, was de geopolitieke context die door het Verdrag van Versailles werd gecreëerd cruciaal voor het ontstaan van deze afspraken.
Griekse Territoriale Aspiraties
De Grieken, onder leiding van premier Eleftherios Venizelos, hoopten aanzienlijke territoriale winsten te behalen, gebaseerd op het idee van de Megali Idea. Dit nationalistische concept streefde naar een uitbreiding van Griekenland naar gebieden met een historische of etnische band, zoals West-Anatolië. De geallieerde steun voor deze claims werd versterkt door de herverdeling van Ottomaanse gebieden na de oorlog, waarbij Groot-Brittannië een grote rol speelde.
De Rol van Groot-Brittannië en de Geallieerden
Belofte van Grondgebied
Tijdens de Eerste Wereldoorlog steunde Groot-Brittannië Griekenland door territoriale beloningen in het vooruitzicht te stellen als het land de zijde van de geallieerden zou kiezen. Deze beloftes, samen met de herverdelingsplannen die voortkwamen uit het Verdrag van Versailles, moedigden Griekenland aan om een offensieve rol te spelen in Anatolië.
Conflict met Italië
Het Verdrag van Versailles creëerde spanningen tussen de geallieerden over de toewijzing van Ottomaanse gebieden. Italië claimde delen van West-Anatolië op basis van de geheime Overeenkomst van St.-Jean-de-Maurienne (1917), maar Groot-Brittannië en Frankrijk steunden Griekse aanspraken. Deze rivaliteit leidde tot de landing van Griekse troepen in Smyrna (Izmir) in 1919, wat het begin van de Grieks-Turkse Oorlog markeerde.
Het Ontstaan van de Turkse Nationale Beweging
Reactie op Geallieerde Ingrijpen
De bepalingen van het Verdrag van Versailles en de daaropvolgende bezetting van Ottomaans grondgebied door geallieerde en Griekse troepen veroorzaakten een sterke reactie in Turkije. Mustafa Kemal Atatürk leidde een nationale beweging die zich verzette tegen de ontmanteling van het Ottomaanse grondgebied en de voorwaarden van het Verdrag van Sèvres. Deze beweging zag de Griekse bezetting van Smyrna en West-Anatolië als een directe bedreiging voor de Turkse soevereiniteit, wat het conflict verscherpte.
Hoewel het Verdrag van Versailles niet direct betrokken was bij de Grieks-Turkse Oorlog, creëerde het de geopolitieke context waarin de spanningen tussen Griekenland en Turkije escaleren. Door de herverdeling van het Ottomaanse Rijk, de versterking van Griekse territoriale aspiraties en de ondersteuning van geallieerde grootmachten, ontstond een situatie die uiteindelijk leidde tot de uitbarsting van een gewapend conflict. Het Verdrag van Sèvres zou deze spanningen verder intensiveren, maar de basis werd gelegd door de afspraken die in Versailles werden gemaakt.
De Griekse Landingscampagne
Landing in Smyrna
Op 15 mei 1919 landden 20.000 Griekse soldaten in Smyrna onder dekking van de Britse en Franse vloten. Deze actie werd gerechtvaardigd door artikel 7 van de Wapenstilstand van Mudros, dat de geallieerden toestond strategische punten te bezetten. De bezetting leidde tot aanvallen op de Turkse moslimbevolking, wat hevige spanningen veroorzaakte.
Expansie in West-Anatolië
Na de landing breidde de Griekse controle zich snel uit naar West-Anatolië. Steden als Manisa, Balıkesir, Bursa en Eskişehir vielen in Griekse handen. Deze gebieden werden bezet om een bufferzone te creëren rond Smyrna en Griekse claims op West-Anatolië te versterken.
Het Ontstaan van de Turkse Nationale Beweging
De Griekse expansie wekte hevige weerstand op onder de Turkse bevolking en droeg bij aan de opkomst van de Turkse Nationale Beweging onder leiding van Mustafa Kemal Atatürk. Deze beweging had als doel de Turkse soevereiniteit in Anatolië te herstellen en de dreiging van buitenlandse overheersing af te weren.
Griekse Offensieven en Turkse Tegenstand
Griekse Vooruitgang in Anatolië
Tussen 1919 en 1921 ondernam het Griekse leger meerdere offensieven in Anatolië, gesteund door de Britten. Deze aanvallen hadden als doel om de Turkse Nationale Beweging te neutraliseren en het gebied te veroveren dat door het Verdrag van Sèvres was beloofd. Tijdens de zomer van 1920 slaagden de Grieken erin hun invloedssfeer uit te breiden tot de Meander- en Gediz-valleien. Het Griekse leger bezette steden als Kütahya, Bursa en Alaşehir en drong diep Anatolië binnen.
Het Verdrag van Sèvres
Op 10 augustus 1920 werd het Verdrag van Sèvres ondertekend, dat grote delen van het Ottomaanse grondgebied toekende aan Griekenland en andere geallieerden. Hoewel dit verdrag officieel de Eerste Wereldoorlog beëindigde, werd het nooit volledig geïmplementeerd. Het leidde tot verdere weerstand van de Turkse Nationale Beweging, die het verdrag als een schending van de Turkse soevereiniteit beschouwde.
De Slagen bij İnönü
De Turkse troepen, geleid door İsmet İnönü, slaagden erin de Griekse opmars te stoppen tijdens de Eerste (6-11 januari 1921) en Tweede Slag bij İnönü (23-31 maart 1921). Deze veldslagen markeerden een keerpunt in de oorlog, omdat de Turkse troepen hun vermogen om weerstand te bieden bewezen en hun verdediging langs strategische lijnen versterkten.
Griekse Mislukkingen en Strategische Vergissingen
De Slag om de Sakarya
In augustus 1921 lanceerde het Griekse leger een groot offensief richting de Sakarya-rivier, op minder dan 100 kilometer van Ankara, het hoofdkwartier van de Turkse Nationale Beweging. Hoewel de Grieken aanvankelijk vooruitgang boekten, werden ze tegengehouden na weken van hevige gevechten. De slag, die van 23 augustus tot 13 september duurde, putte beide partijen uit. De Grieken trokken zich uiteindelijk terug naar hun eerdere verdedigingslinies.
De Griekse nederlaag bij de Sakarya had grote strategische gevolgen. Het demoraliseerde de Griekse troepen en liet zien dat het Turkse leger in staat was hun laatste verdedigingslinie met succes te verdedigen.
Politieke Onrust in Griekenland
Tijdens de oorlog ontstonden in Griekenland interne conflicten tussen de aanhangers van premier Eleftherios Venizelos en koning Constantijn. Na een reeks politieke omwentelingen en de verkiezingsoverwinning van de royalisten in 1920 verloor de Griekse militaire campagne aan samenhang. Koning Constantijn verving ervaren officieren door loyalisten, wat de effectiviteit van het leger verzwakte.
Turkse Tegenoffensieven
Het Grote Offensief
Op 26 augustus 1922 lanceerden de Turkse troepen een beslissend tegenoffensief, bekend als het Grote Offensief (Büyük Taarruz). Binnen enkele dagen braken de Turken door de Griekse linies bij Dumlupınar, wat leidde tot de volledige ineenstorting van de Griekse verdediging. Op 9 september heroverde het Turkse leger Smyrna, waarmee een einde kwam aan de Griekse aanwezigheid in Anatolië.
De Grote Brand van Smyrna
Tijdens de herovering van Smyrna in september 1922 brak een grote brand uit in de stad, die de Griekse en Armeense wijken verwoestte. Tienduizenden burgers kwamen om, terwijl honderdduizenden Grieken en Armeniërs op de vlucht sloegen. De brand en de gewelddadigheden markeerden een tragisch einde van de oorlog en versterkten de etnische spanningen in de regio.
Nasleep van de Oorlog en het Verdrag van Lausanne
De Politieke en Sociale Gevolgen
Terugtrekking van de Grieken
Na de herovering van Smyrna door de Turken op 9 september 1922 begon het Griekse leger zich terug te trekken uit Anatolië. Deze terugtocht ging gepaard met een scorched-earth-beleid, waarbij steden, dorpen en landbouwgronden werden vernietigd om de Turkse opmars te vertragen. Steden als Manisa, Alaşehir en Uşak werden grotendeels in as gelegd. Tegelijkertijd trokken honderdduizenden Griekse burgers zich terug, uit angst voor represailles.
De Vluchtelingencrisis
De oorlog leidde tot een enorme humanitaire crisis. Tussen 1,2 en 1,5 miljoen Griekse orthodoxe christenen vluchtten naar Griekenland, terwijl ongeveer 500.000 Turkse en Griekse moslims uit Griekenland werden verdreven. Deze volksverhuizing creëerde een zware last voor de ontvangende landen en veranderde de etnische samenstelling van zowel Griekenland als Turkije.
Het Verdrag van Lausanne
Onderhandelingen
De oorlog eindigde officieel met de ondertekening van het Verdrag van Lausanne op 24 juli 1923. Dit verdrag verving het Verdrag van Sèvres en bevestigde de onafhankelijkheid en territoriale integriteit van de Republiek Turkije.
Grensbepalingen
Het Verdrag erkende Turkije’s soevereiniteit over Anatolië, Oost-Thracië, Istanbul en de eilanden Imbros (Gökçeada) en Tenedos (Bozcaada). Griekenland moest deze gebieden opgeven en zich terugtrekken naar de grenzen die bestonden vóór de oorlog.
Bevolkingsuitwisseling
Een belangrijke clausule in het verdrag was de verplichte bevolkingsuitwisseling tussen Griekenland en Turkije. Deze regeling had een enorm effect op de demografie van beide landen. Orthodoxe christenen uit Anatolië werden overgebracht naar Griekenland, terwijl moslims uit Griekenland naar Turkije verhuisden. Hoewel dit bedoeld was om etnische spanningen te verminderen, veroorzaakte het veel leed en langdurige spanningen.
Internationale Reacties
De afloop van de Grieks-Turkse Oorlog werd door de geallieerde mogendheden met gemengde gevoelens ontvangen. Terwijl Groot-Brittannië aanvankelijk Griekenland steunde, veranderden Frankrijk en Italië van koers en onderhandelden zij met de Turkse Nationale Beweging. De Sovjet-Unie bood materiële en financiële steun aan Turkije, omdat zij een sterke bufferstaat wilden tegen de westerse invloed.
De vredesonderhandelingen van Lausanne kregen lof voor het bereiken van stabiliteit in de regio, maar werden ook bekritiseerd vanwege de gedwongen bevolkingsuitwisselingen en de aanhoudende spanningen tussen Griekenland en Turkije.
Conclusies
De Grieks-Turkse Oorlog van 1919-1922 markeerde een cruciaal keerpunt in de geschiedenis van het oostelijke Middellandse Zeegebied. Het conflict leidde tot het definitieve einde van het Ottomaanse Rijk en de opkomst van de Republiek Turkije onder leiding van Mustafa Kemal Atatürk. Voor Griekenland betekende de oorlog een pijnlijke nederlaag en een zware humanitaire crisis, terwijl Turkije erin slaagde zijn nationale soevereiniteit te herstellen.
De bevolkingsuitwisseling tussen Griekenland en Turkije was bedoeld om langdurige conflicten te voorkomen, maar veroorzaakte in de praktijk een van de grootste gedwongen migraties in de moderne geschiedenis. Het verlies van culturele en etnische diversiteit in de regio blijft een belangrijk thema in historische analyses van dit conflict.
Blijvende Gevolgen
Voor Turkije
De overwinning in de Grieks-Turkse Oorlog versterkte de positie van de Turkse Nationale Beweging en maakte de weg vrij voor de oprichting van een moderne, seculiere natiestaat. De Turkse samenleving onderging een snelle transformatie onder de hervormingen van Atatürk, die gericht waren op modernisering en westers georiënteerd beleid.
Voor Griekenland
Griekenland werd geconfronteerd met een nationale crisis door het verlies van levens, grondgebied en prestige. De aankomst van meer dan een miljoen vluchtelingen uit Anatolië leidde tot grote economische en sociale uitdagingen, maar droeg ook bij aan de modernisering van de Griekse economie door de introductie van nieuwe vaardigheden en arbeidskrachten.
Voor de Internationale Gemeenschap
Het Verdrag van Lausanne vormde een belangrijk precedent voor het oplossen van territoriale en etnische conflicten in de 20e eeuw. Toch werden de spanningen tussen Griekenland en Turkije niet volledig opgelost. Etnische spanningen, territoriale geschillen en culturele verschillen blijven tot op de dag van vandaag de betrekkingen tussen de twee landen beïnvloeden.
Bronnen en meer informatie
- Jelavich, Barbara (1983). History of the Balkans: Twentieth century. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-27459-3.
- Afbeelding: Published by The New York Times Company, New York City, N.Y. 1919, Public domain, via Wikimedia Commons
- Andican, A. Ahat (2007). Turkestan Struggle Abroad From Jadidism to Independence. SOTA Publications. ISBN 978-908-0-740-365.
- Smith, Michael (1999). Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08569-9.
- Ζολώτα, Αναστασίου Π. (1995). Η Εθνική Τραγωδία. Πανεπιστήμιο Αθηνών. ISBN 978-9600510119.
- Briton Cooper Busch (1976). Mudros to Lausanne: Britain’s Frontier in West Asia, 1918–1923. SUNY Press. ISBN 0-87395-265-0.
- The Place of the Turkish Independence War in the American Press (1918–1923) by Bülent Bilmez. No ISBN available.
- David Lloyd George, The Truth about the Peace Treaties, v. 2 (1938). Gollancz, London. ISBN 978-0-7619-5262-2.
- Michael Smith, Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922, University of Michigan Press, 1999. ISBN 978-0-472-08569-9.
- The Minor Asia Campaign. Greek Army General Staff. ISBN 978-960-476-207-1.
- Türk İstiklal Harbi Serisi, Volume 6, İstiklal Harbinde Ayaklanmalar. ISBN 978-975-16-1524-4.
- Kinross, Lord (1960). Atatürk: The Rebirth of a Nation. Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-82036-9.
- Morris, Benny; Ze’evi, Dror (2019). The Thirty-Year Genocide: Turkey’s Destruction of Its Christian Minorities, 1894–1924. Harvard University Press. ISBN 978-0674240087.
- Naimark, Norman M (2002). Fires of Hatred: Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe. Harvard University Press. ISBN 978-0674009266.
- Akçam, Taner (2006). A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility. New York: Metropolitan Books. ISBN 978-0-8050-8050-0.
- Jowett, Philip (2015). Armies of the Greek-Turkish War 1919–22. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1472806864.
- Shaw, Stanford Jay; Shaw, Ezel Kural (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29503-5.
- The Western Front in the Turkish War of Independence. Turkish General Staff, 1999. ISBN 978-975-409-0598.
- Bronnen Mei1940
 was een belangrijk conflict in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog, met grote gevolgen.){kind=link}
