Mustafa Kemal Atatürk (1881–10 november 1938) wordt beschouwd als de grondlegger van de Republiek Turkije en een sleutelfiguur in de overgang van het Ottomaanse Rijk naar een moderne natiestaat. Als militair strateeg, revolutionair staatsman en hervormer heeft hij Turkije omgevormd tot een seculiere, industriële samenleving. Zijn ideologie, bekend als Kemalisme, heeft diepe sporen nagelaten in de Turkse geschiedenis.
Atatürk’s leven en werk worden gekenmerkt door militaire successen, waaronder de Slag om Gallipoli (1915), en zijn leiderschap tijdens de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog (1919-1923). Hij voerde radicale hervormingen door op het gebied van politiek, economie en cultuur, gericht op modernisering en secularisering.
Inhouds opgave
Vroege Jaren
Geboorte en Opleiding
Mustafa Kemal werd geboren in 1881 in Saloniki (nu Thessaloniki, Griekenland), destijds een deel van het Ottomaanse Rijk. Zijn vader, Ali Rıza Efendi, was een handelaar, terwijl zijn moeder, Zübeyde Hanım, bekendstond om haar religieuze toewijding. Mustafa Kemal volgde onderwijs aan de militaire academies van Monastir (Bitola) en Constantinopel (Istanbul), waar zijn uitzonderlijke talent voor wiskunde en strategie opviel. Zijn bijnaam “Kemal”, wat “volmaaktheid” betekent, werd hem gegeven door een leraar.
Militaire Carrière
Na zijn afstuderen begon Mustafa Kemal zijn militaire loopbaan in Damascus, waar hij zich aansloot bij de reformistische beweging Vatan ve Hürriyet (“Moederland en Vrijheid”). Hij maakte naam tijdens de Balkanoorlogen (1912-1913) en onderscheidde zich later door zijn rol in de Slag om Gallipoli tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zijn succesvolle verdediging van het schiereiland tegen geallieerde troepen versterkte zijn reputatie als een briljante militaire strateeg.
Opkomst als Politiek Leider
Turkse Onafhankelijkheidsoorlog
Na de nederlaag van het Ottomaanse Rijk in de Eerste Wereldoorlog stond Turkije onder dreiging van opdeling door de geallieerden. Atatürk leidde de Turkse Nationale Beweging vanuit Ankara en organiseerde een verzetsleger tegen buitenlandse bezetting en de Ottomaanse sultan. In 1922 werd de sultan afgezet, en in 1923 werd de Republiek Turkije officieel uitgeroepen, met Atatürk als eerste president.
Hervormingen en Secularisatie
Atatürk initieerde een reeks hervormingen om van Turkije een moderne, seculiere staat te maken. Hij schafte het kalifaat af in 1924, waardoor de scheiding van religie en staat werd geïntroduceerd. Andere hervormingen omvatten de invoering van het Latijnse alfabet ter vervanging van het Ottomaanse schrift en de hervorming van het onderwijsstelsel om wetenschap en technologie te bevorderen.
Hervormingen in Politiek, Economie en Samenleving
Politieke Hervormingen
Een van Atatürks belangrijkste prestaties was de afschaffing van het Ottomaanse kalifaat in 1924, waarmee een eeuwenoude religieuze autoriteit werd beëindigd. Deze stap maakte de weg vrij voor een seculiere staat waarin religie gescheiden werd van bestuur. De grondwet van 1924 verving de Ottomaanse wetgeving en introduceerde een parlementair systeem waarin het volk via volksvertegenwoordigers inspraak kreeg in het bestuur.
Atatürk was een groot voorstander van gelijke rechten, wat tot uiting kwam in de introductie van vrouwenkiesrecht in 1934. Turkse vrouwen kregen stemrecht en konden zich verkiesbaar stellen, iets wat destijds vooruitstrevend was in vergelijking met veel andere landen.
Om een nationale eenheid te creëren, voerde hij de achternaamwet van 1934 in, waarbij elke Turkse burger verplicht werd een familienaam aan te nemen. Het parlement kende Mustafa Kemal de achternaam “Atatürk” toe, wat “Vader van de Turken” betekent.
Economische Hervormingen
Na de verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog en de Onafhankelijkheidsoorlog verkeerde de Turkse economie in een precaire toestand. Atatürk introduceerde een economisch model gebaseerd op staatsgeleide industrialisatie.
De overheid richtte staatsbedrijven op in sectoren zoals textiel, mijnbouw en staalproductie. Sümerbank, opgericht in 1933, speelde een sleutelrol in de ontwikkeling van de textielindustrie. De aanleg van spoorwegen en andere infrastructuurprojecten zorgde voor betere verbindingen binnen het land, wat de handel en mobiliteit stimuleerde.
Hoewel de focus op staatsgeleide groei aanvankelijk succesvol was, promootte Atatürk vanaf de jaren 1930 ook samenwerking tussen de publieke en private sector om de economische groei te versnellen.
Sociaal-Culturele Hervormingen
Atatürk voerde rigoureuze sociale hervormingen door om Turkije om te vormen tot een moderne natiestaat. Een van de meest zichtbare veranderingen was de invoering van westerse kleding. De traditionele fez werd vervangen door hoeden en westerse kledingstijlen, wat symbool stond voor de culturele modernisering van het land.
Het onderwijs speelde een centrale rol in Atatürks visie. In 1928 introduceerde hij het Latijnse alfabet, wat de geletterdheid onder de bevolking drastisch verhoogde. Daarnaast maakte hij primair onderwijs gratis en verplicht voor alle kinderen, ongeacht geslacht.
Ook de positie van vrouwen veranderde onder Atatürk. Naast politieke rechten kregen vrouwen meer mogelijkheden in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Dit versterkte hun rol in de samenleving en droeg bij aan de modernisering van het land.
Internationale Relaties en Buitenlands Beleid
“Vrede in het Binnenland, Vrede in de Wereld”
Atatürk’s buitenlands beleid werd samengevat in zijn beroemde motto: “Vrede in het binnenland, vrede in de wereld.” Zijn diplomatieke aanpak was gericht op het waarborgen van de soevereiniteit van Turkije en het vermijden van buitenlandse conflicten.
De ondertekening van het Verdrag van Lausanne in 1923 betekende een belangrijk diplomatiek succes. Hiermee werden de grenzen van de nieuwe Turkse Republiek internationaal erkend en werden buitenlandse bezetters uit Turkije verwijderd.
Atatürk werkte ook actief aan regionale samenwerking. Hij initieerde de oprichting van het Balkanpact (1934), een alliantie met Griekenland, Joegoslavië en Roemenië, om stabiliteit in Zuidoost-Europa te bevorderen.
Relaties met Buren en Grote Mogendheden
Atatürk onderhield nauwe banden met buurlanden zoals Iran en Afghanistan. Hij werkte samen met Reza Shah van Iran om de veiligheid en modernisering in de regio te bevorderen. Met Afghanistan werden overeenkomsten gesloten over wederzijdse steun en onderwijsprogramma’s, waarbij Turkije een mentorrol op zich nam.
Tegelijkertijd had Atatürk een pragmatische houding ten opzichte van de Sovjet-Unie. Hoewel hij de communistische ideologie verwierp, onderhield hij goede betrekkingen met Moskou vanwege hun gedeelde belangen in het tegengaan van westerse imperialistische invloed.
In 1936 slaagde Atatürk erin de volledige controle over de strategische Turkse Straits te herstellen via het Verdrag van Montreux. Hiermee verzekerde Turkije zich van militaire en economische controle over deze belangrijke waterweg.
Interne Stabiliteit en Internationale Erkenning
Atatürk’s leiderschap gaf Turkije niet alleen interne stabiliteit, maar ook internationale erkenning. In 1934 werd hij genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede door Eleftherios Venizelos, de toenmalige premier van Griekenland, vanwege zijn inspanningen om vrede en samenwerking in de regio te bevorderen.
De diplomatieke successen van Atatürk zorgden ervoor dat Turkije een gerespecteerde plaats verwierf in de internationale gemeenschap. In 1937 speelde Turkije een sleutelrol in de oprichting van het Verdrag van Saadabad, een regionaal defensiepact met Iran, Irak en Afghanistan.
Cultureel Erfgoed en Latere Jaren
Nalatenschap in Turkije
Atatürk overleed op 10 november 1938 in het Dolmabahçe Paleis in Istanbul. Zijn overlijden markeerde het einde van een tijdperk, maar zijn nalatenschap blijft sterk aanwezig. Zijn ideeën over secularisme, modernisering en nationale eenheid blijven de ruggengraat van de Turkse Republiek.
Elk jaar wordt op 10 november een moment van stilte in acht genomen om zijn nagedachtenis te eren. Anıtkabir, zijn mausoleum in Ankara, is een van de meest bezochte monumenten in Turkije en staat symbool voor zijn blijvende invloed.
Internationale Invloed
De hervormingen van Atatürk en zijn rol als staatsman inspireerden veel leiders in de ontwikkelingslanden. Figuren zoals Reza Shah van Iran, Jawaharlal Nehru van India en Anwar Sadat van Egypte beschouwden hem als een voorbeeld van hoe een natie zich kan moderniseren en bevrijden van koloniale invloed.
In 1981, ter gelegenheid van zijn 100e geboortedag, eerde UNESCO Atatürk door het jaar uit te roepen tot “Het Jaar van Atatürk”. Hij werd geprezen als “een leider van de strijd tegen kolonialisme en imperialisme” en als “een opmerkelijke promotor van begrip en duurzame vrede tussen volkeren.”
Conclusie
Mustafa Kemal Atatürk transformeerde Turkije van een door oorlog verscheurde staat in een moderne republiek. Zijn hervormingen op het gebied van politiek, economie, en samenleving vormen de basis van het hedendaagse Turkije. Zijn streven naar vrede, zowel intern als extern, en zijn toewijding aan modernisering en secularisme maken hem tot een van de belangrijkste politieke leiders van de 20e eeuw.
Bronnen en meer informatie
- À Angora auprès de Mustafa Kemal by Alaeddine Haïdar
- Afbeelding: See page for author, Public domain, via Wikimedia Commons
- Ekinci, Ekrem Buğra (2014). Osmanlı’nın Çöküşü: İmparatorluk İttihatçıların Elinde. İstanbul: Timaş Yayınları. ISBN 978-605-08-1626-6.
- Gawrych, George W. (2013). The Young Atatürk: From Ottoman Soldier to Statesman of Turkey. Londra: I. B. Tauris. ISBN 978-1-78076-322-4.
- Mango, Andrew (1999). Atatürk. Doruker, Füsun (vert.), Nisan 2000 basım. İstanbul: Sabah Kitapları. ISBN 978-975-579-085-3.
- Ortaylı, İlber (2018). Gazi Mustafa Kemal Atatürk (1. basım). İstanbul: Kronik Kitap. ISBN 978-975-2430-33-4.
- Ortaylı, İlber (2014). İmparatorluğun Son Nefesi: Osmanlı’nın Yaşayan Mirası Cumhuriyet (3. basım). İstanbul: Timaş Yayınları. ISBN 978-605-08-1508-5.
- Roux, Jean-Paul (2017). Histoire des Turcs [Türklerin Tarihi]. Kazancıgil, Aykut (vert.). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. ISBN 978-605-9872-44-7.
- Zürcher, Erik J. (2010). The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk’s Turkey. Londra: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84885-271-6.
- Soyak, Hasan Rıza (2006). Atatürk’ten Hatıralar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 978-975-0808-827.
- Bronnen Mei1940
