Het Verdrag van Lausanne (Frans: Traité de Lausanne, Turks: Lozan Antlaşması) werd op 24 juli 1923 ondertekend in het Palais de Rumine in Lausanne, Zwitserland. Dit vredesverdrag was een belangrijk keerpunt in de geschiedenis, aangezien het een einde maakte aan de langdurige conflicten tussen het Ottomaanse Rijk en de geallieerden na de Eerste Wereldoorlog. De overeenkomst verving het Verdrag van Sèvres (1920), dat door de Turkse nationalisten was verworpen, en legde de basis voor de moderne Turkse Republiek.
Inhouds opgave
Historische Achtergrond
Het Ottomaanse Rijk in de Nasleep van de Eerste Wereldoorlog
Na de nederlaag van het Ottomaanse Rijk in de Eerste Wereldoorlog werden de bepalingen van het Verdrag van Sèvres in 1920 aan de Ottomanen opgelegd. Dit verdrag was uiterst nadelig voor het rijk, aangezien het voorzag in de opdeling van Ottomaanse gebieden door de geallieerden en de oprichting van nieuwe staten zoals Armenië en Koerdistan. Bovendien verloor het rijk grote delen van zijn grondgebied in de Levant, Anatolië en de Balkan.
De Turkse nationale beweging onder leiding van Mustafa Kemal Atatürk verwierp deze voorwaarden krachtig en begon een gewapende strijd tegen zowel buitenlandse troepen als de Ottomaanse regering in Constantinopel. Dit leidde tot de oprichting van een nieuwe regering in Ankara en de Turkse overwinning in de Grieks-Turkse oorlog (1919–1922), die de weg vrijmaakte voor nieuwe vredesonderhandelingen.
De Conferentie van Lausanne (1922–1923)
De onderhandelingen over het Verdrag van Lausanne begonnen op 20 november 1922 in Lausanne, Zwitserland. De conferentie bracht vertegenwoordigers van de geallieerde mogendheden (waaronder Groot-Brittannië, Frankrijk en Italië) en de nieuwe Turkse regering samen. İsmet İnönü, de afgevaardigde van Turkije, speelde een belangrijke rol tijdens de onderhandelingen.
Lord Curzon, de Britse minister van Buitenlandse Zaken, leidde de delegatie van de geallieerden, terwijl Eleftherios Venizelos namens Griekenland onderhandelde. Na maanden van intensieve gesprekken, inclusief periodes van terugtrekking door Turkije, werd het verdrag uiteindelijk op 24 juli 1923 ondertekend.
Het Verdrag van Lausanne: Belangrijkste Bepalingen
Soevereiniteit en Grenzen
Het verdrag bevestigde de soevereiniteit van de nieuwe Republiek Turkije en definieerde haar grenzen. Dit omvatte:
- Herziening van de Ottomaanse grenzen: Turkije erkende het verlies van gebieden zoals Egypte, Sudan, Syrië en Irak.
- Afstand van claims: Turkije deed afstand van aanspraken op Cyprus en de Dodekanesos-eilanden, evenals op het Arabische schiereiland.
- Terugkeer van gebieden: Griekenland stond de stad Karağaç af aan Turkije als onderdeel van de vredesvoorwaarden.
Minderheidsrechten
Het verdrag bevatte bepalingen voor de bescherming van religieuze en etnische minderheden in Turkije en Griekenland. Hoewel de meeste minderheden al waren gedeporteerd onder de Conventie betreffende de uitwisseling van Griekse en Turkse bevolkingen (1923), bleven enkele groepen, zoals de Griekse orthodoxe gemeenschap van Constantinopel, beschermd onder het verdrag.
Gevolgen voor Nationale Soevereiniteit
Einde van het Ottomaanse Tijdperk
Het Verdrag van Lausanne markeerde officieel het einde van het Ottomaanse Rijk en bevestigde de oprichting van de Republiek Turkije onder leiding van Mustafa Kemal Atatürk. Dit betekende niet alleen een nieuw tijdperk van soevereiniteit voor Turkije, maar ook een breuk met het verleden. Het verdrag dwong Turkije om Ottomaanse aanspraken op voormalige gebieden in Noord-Afrika, het Midden-Oosten en de Balkan op te geven.
Deze herstructurering van grenzen en macht bracht een fundamentele verandering teweeg in het geopolitieke landschap van het Midden-Oosten. Zo werden Syrië en Irak onder toezicht van de Volkenbond geplaatst, respectievelijk onder Frans en Brits mandaat.
Internationale Erkenning
Met de ondertekening van het verdrag verkreeg Turkije internationale erkenning als een onafhankelijke staat. De betrokken mogendheden, waaronder Groot-Brittannië, Frankrijk, Italië, Japan, Griekenland en Joegoslavië, erkenden de nieuwe grenzen en het gezag van de Turkse regering. Voor Turkije was dit cruciaal om te worden geïntegreerd in het internationale systeem van naties en diplomatie.
Verklaring van Amnesty en Controverses
Amnesty voor Oorlogsmisdaden
Een van de meest controversiële onderdelen van het verdrag was de “Verklaring van Amnesty”, waarin politieke immuniteit werd verleend voor misdaden begaan tussen 1914 en 1922. Dit omvatte de Armeense genocide, de Assyrische genocide en de Griekse genocide. Door deze amnestie werden vervolgingen van Ottomaanse functionarissen stopgezet, wat volgens sommige historici leidde tot een cultuur van straffeloosheid.
Historicus Hans-Lukas Kieser benadrukt dat het verdrag indirect instemde met de uitzetting en vernietiging van etnische en religieuze minderheden in Turkije. Dit heeft geleid tot kritiek op het verdrag als precedent voor onvrijwillige bevolkingsuitwisselingen en etnische zuiveringen in de 20e eeuw.
Bevolkingsuitwisseling tussen Turkije en Griekenland
Een ander belangrijk aspect van het verdrag was de bevolkingsuitwisseling tussen Turkije en Griekenland, vastgelegd in een aparte overeenkomst in 1923. Ongeveer 1,2 miljoen orthodoxe christenen werden gedwongen te verhuizen van Turkije naar Griekenland, terwijl 500.000 moslims werden overgebracht van Griekenland naar Turkije. Hoewel dit bedoeld was om conflicten te verminderen, leidde het tot langdurige spanningen en humanitaire crises.
Internationale Betekenis
Turkse Controle over de Straat van de Dardanellen
Het verdrag omvatte een aparte regeling voor de Straat van de Dardanellen, een strategische doorgang tussen Europa en Azië. Hoewel Turkije civiele vrije doorgang toestond, werd de militarisering van het gebied beperkt. Deze regeling bleef van kracht tot de Montreux-conventie van 1936, die Turkije meer controle gaf over deze strategische waterwegen.
Economische Autonomie
Het Verdrag van Lausanne schafte de zogenaamde “capitulaties” af, die buitenlandse mogendheden handelsprivileges en juridische immuniteit in Turkije gaven. Dit gaf Turkije meer controle over zijn economie en rechtssysteem, wat van vitaal belang was voor de modernisering van het land onder Atatürk.
Politieke en Sociale Invloed
Politieke Stabiliteit en Hervormingen in Turkije
Het Verdrag van Lausanne bood de nieuwe Turkse staat de kans om politieke stabiliteit te bevorderen en een reeks binnenlandse hervormingen door te voeren. Onder leiding van Mustafa Kemal Atatürk werd Turkije getransformeerd in een seculiere en moderne republiek. Het verdrag hielp bij het consolideren van de macht van de nieuwe regering in Ankara en bood een juridisch kader voor hervormingen in het rechtssysteem, onderwijs en bestuur.
De afschaffing van de “capitulaties” betekende dat Turkije meer autonomie kreeg over zijn handel en financiën. Dit was een grote stap in het streven naar economische onafhankelijkheid, waarmee buitenlandse invloed op binnenlandse zaken werd beperkt.
Internationale Gevolgen
Internationaal gezien had het Verdrag van Lausanne een brede impact. Het legde een precedent vast voor de gedwongen uitwisseling van bevolkingen als een oplossing voor etnische conflicten, een praktijk die later opnieuw werd toegepast in andere delen van Europa en Azië. Het verdrag bood een model voor vredesonderhandelingen in complexe post-conflictsituaties, maar kreeg ook kritiek vanwege de implicaties voor mensenrechten en de erkenning van genociden.
Effect op Griekenland
Voor Griekenland betekende het verdrag het einde van de ambitie van de Megali Idea, een visie op territoriale expansie die gebaseerd was op de heropleving van het Byzantijnse rijk. De gedwongen bevolkingsuitwisseling had echter een grote impact op de economie en samenleving van Griekenland, aangezien het land moeite had om de grote toestroom van vluchtelingen te integreren.
Griekenland verloor ook het gebied van Karağaç aan Turkije, wat een nederlaag betekende in diplomatieke en strategische termen. Desondanks zorgde het verdrag op lange termijn voor stabiele grenzen tussen de twee landen.
Het Erfgoed van het Verdrag
Langetermijneffecten op Minderheden
Het Verdrag van Lausanne heeft de positie van minderheden in zowel Turkije als Griekenland fundamenteel veranderd. Hoewel er afspraken waren over de bescherming van minderheden, leidde de bevolkingsuitwisseling tot het verdwijnen van eeuwenoude gemeenschappen uit hun oorspronkelijke gebieden. Minderheden die in Turkije bleven, zoals de Griekse orthodoxen in Istanbul, zagen hun rechten in de daaropvolgende decennia vaak beperkt worden.
Voortdurende Discussie en Interpretatie
In Turkije blijft het Verdrag van Lausanne een punt van discussie. Het wordt door sommigen gezien als een succes dat de onafhankelijkheid van Turkije waarborgde, terwijl anderen kritiek uiten op de concessies die zijn gedaan, zoals het verlies van de Dodekanesos-eilanden. Het verdrag wordt ook regelmatig aangehaald in samenzweringstheorieën over zogenaamde “geheime clausules” die zouden vervallen in 2023, hoewel hier geen historisch bewijs voor is.
Conclusie: Het Belang en de Erfenis van het Verdrag van Lausanne
Het Verdrag van Lausanne van 1923 was een cruciaal document dat niet alleen de grenzen van het moderne Turkije vastlegde, maar ook het einde markeerde van het Ottomaanse Rijk. Het verdrag bracht stabiliteit in een regio die was verscheurd door oorlogen en conflicten, maar het legde ook de basis voor controversiële bevolkingsuitwisselingen en de amnestie voor oorlogsmisdaden.
Voor Turkije betekende het verdrag een nieuw tijdperk van soevereiniteit en modernisering, terwijl het voor de geallieerden een strategische balans in het Midden-Oosten en de Balkan creëerde. Tegelijkertijd liet het verdrag diepe sociale en culturele littekens na, vooral voor de gemeenschappen die door gedwongen migratie werden getroffen.
Het Verdrag van Lausanne blijft vandaag de dag relevant, niet alleen als historisch document, maar ook als een casestudy in internationale diplomatie, soevereiniteit en mensenrechten. Het dient als een herinnering aan de complexe dynamiek van vrede, oorlog en rechtvaardigheid in de moderne geschiedenis.
Bronnen en meer informatie
- Afbeelding: Verdrag van Lausanne in 1923, Public Domain via Wiki Commens
Treaty of Peace with Turkey Signed at Lausanne, July 24, 1923
- Kieser, Hans-Lukas (2023). When Democracy Died: The Middle East’s Enduring Peace of Lausanne. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-316-51642-3.
- Tusan, Michelle (2023). The Last Treaty: Lausanne and the End of the First World War in the Middle East. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-009-37108-7.
- Conlin, Jonathan (2023). They All Made Peace – What is Peace?. London: Gingko. ISBN 978-1-914983-05-4.
- Mango, Andrew (2002). Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey. New York: Overlook Press. ISBN 978-1-58567-334-6.
- Zürcher, Erik Jan (2017). Turkey: A Modern History. 4th ed. London: I.B. Tauris. ISBN 978-1-78453-744-3.
- Findley, Carter V. (2010). Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity: A History, 1789–2007. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0-300-15260-9.
- Lattanzi, Flavia (2018). The Armenian Massacres as the Murder of a Nation?. Studies in the History of Law and Justice. Cham: Springer International Publishing. ISBN 978-3-319-78169-3.
- Jones, Adam (2016). Genocide: A Comprehensive Introduction. 3rd ed. London: Taylor & Francis. ISBN 978-1-317-53386-3.
- À Angora auprès de Mustafa Kemal by Alaeddine Haïdar
- Bronnen Mei1940
 vormde Turkije's grenzen, beëindigde conflicten en bracht internationale erkenning van de nieuwe republiek.){kind=link}
