Verdrag van Sèvres: Impact op het Ottomaanse Rijk

Het Verdrag van Sèvres, ondertekend op 10 augustus 1920, was een vredesverdrag dat werd gesloten tussen de geallieerden van de Eerste Wereldoorlog en het Ottomaanse Rijk. Dit verdrag markeerde een belangrijke fase in de verdeling van het Ottomaanse rijk, maar werd uiteindelijk nooit geratificeerd. De bepalingen van het verdrag, die onder meer aanzienlijke territoriale concessies aan geallieerde machten omvatten, zorgden voor politieke instabiliteit en leidden tot de oprichting van de Turkse Republiek in 1923.

Achtergrond en Context

Het Ottomaanse Rijk had tijdens de Eerste Wereldoorlog gevochten aan de zijde van de Centrale Mogendheden, waaronder Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. De nederlaag van deze coalitie leidde tot een reeks vredesverdragen met de geallieerde mogendheden. Voor het Ottomaanse Rijk begon het einde van de oorlog met de Wapenstilstand van Mudros, die op 30 oktober 1918 werd ondertekend en een einde maakte aan de vijandelijkheden in het Midden-Oosten.

De geallieerden waren vastbesloten om het Ottomaanse grondgebied te herverdelen en tegelijkertijd hun economische en strategische belangen in de regio te waarborgen. Deze intenties werden duidelijk tijdens de Vredesconferentie van Parijs in 1919 en de Conferentie van San Remo in 1920, waar het kader voor het Verdrag van Sèvres werd opgesteld.

Ondertekening van het Verdrag

Het Verdrag van Sèvres werd ondertekend in een tentoonstellingsruimte van de Manufacture nationale de Sèvres, een porseleinfabriek in Sèvres, nabij Parijs. De belangrijkste geallieerde ondertekenaars waren het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië. Namens het Ottomaanse Rijk waren drie afgevaardigden aanwezig:

• Hadi Pasha, voormalig ambassadeur.
• Rıza Tevfik Bölükbaşı, voormalig minister van Onderwijs.
• Reşat Halis, tweede secretaris van de Ottomaanse ambassade in Bern.

De grote vizier, Damat Ferit Pasha, nam deel aan de onderhandelingen, maar ondertekende het verdrag zelf niet. Een opmerkelijke afwezige bij de onderhandelingen was de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek, die eerder een apart vredesverdrag met het Ottomaanse Rijk had gesloten, het Verdrag van Brest-Litovsk.

Belangrijkste Bepalingen van het Verdrag

Het verdrag dwong het Ottomaanse Rijk om grote delen van zijn grondgebied af te staan:

• Griekenland kreeg delen van Oost-Thracië en Smyrna (het huidige Izmir), met een toekomstig referendum gepland over de definitieve status van Smyrna.
• Italië kreeg invloed in Zuid-Anatolië, met plannen om het gebied te koloniseren.
• Frankrijk verkreeg gebieden in Syrië en het zuidoosten van Anatolië, waaronder de steden Antep en Mardin.
• Armenië werd erkend als een onafhankelijk land, met territoriale claims op Oost-Anatolië.

Daarnaast werd een zone van de zeestraten (Bosphorus en Dardanellen) geïnternationaliseerd om vrije doorgang te waarborgen voor alle schepen, ongeacht de vlag waaronder zij voeren.

Reactie van het Ottomaanse Rijk

De bepalingen van het Verdrag van Sèvres stuitten op felle tegenstand binnen het Ottomaanse Rijk, zowel van het publiek als van nationalistische bewegingen. Mustafa Kemal Pasha, later bekend als Atatürk, leidde het verzet tegen het verdrag en vormde de Turkse Nationale Beweging, die een alternatieve regering oprichtte in Ankara.

De officiële Ottomaanse regering in Istanbul, geleid door Sultan Mehmed VI, stemde aanvankelijk in met de voorwaarden van het verdrag. Echter, de ondertekenaars van het verdrag werden later door de Turkse Nationale Vergadering als verraders bestempeld, wat leidde tot hun verlies van staatsburgerschap.

Het Verdrag van Sèvres: Verzet en Gevolgen

Opkomst van de Turkse Nationale Beweging

De zware bepalingen van het Verdrag van Sèvres, waaronder de inperking van het Ottomaanse grondgebied en de verlies van soevereiniteit, veroorzaakten een nationale crisis in Turkije. Mustafa Kemal Pasha organiseerde het verzet vanuit Ankara, waar hij een alternatieve regering oprichtte, bekend als de Turkse Grote Nationale Vergadering (TGNA). Deze beweging verwierp het Verdrag van Sèvres en begon met de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog (1920-1923).

De TGNA verklaarde het Verdrag ongeldig en veroordeelde de Ottomaanse regering in Istanbul voor het accepteren van de voorwaarden. Op 7 juni 1920 nam de vergadering een wet aan waarin alle verdragen die na 16 maart 1920 door de Ottomaanse regering waren ondertekend, ongeldig werden verklaard.

Reacties van de Geallieerden

De geallieerden stonden voor een dilemma. Enerzijds wilden ze de bepalingen van het Verdrag van Sèvres afdwingen, maar anderzijds werden ze geconfronteerd met het groeiende verzet van de Turkse nationale beweging. Tegelijkertijd worstelden de geallieerden met interne verdeeldheid. Zo was Italië tegen verdere Franse expansie in Anatolië en ontstond er spanning tussen Griekenland en Groot-Brittannië over de militaire strategie in de regio.

Het Begin van de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog

Belangrijke Fronten

De Turkse Onafhankelijkheidsoorlog speelde zich af op meerdere fronten:

• Het Griekse Front: Griekse troepen probeerden Anatolië verder binnen te dringen, met als hoogtepunt de slag om Sakarya in 1921. De Turkse troepen, onder leiding van Mustafa Kemal, wisten de Grieken te verslaan en hen uiteindelijk terug te dringen naar Izmir.
• Het Armeense Front: In het oosten vochten Turkse troepen tegen Armenië om de grenzen van Turkije veilig te stellen. Dit leidde tot het Verdrag van Alexandropol in 1920, waarmee de oorlog in het oosten werd beëindigd.
• Het Franse Front: In het zuiden kwamen Turkse troepen en Franse legers tot een wapenstilstand met de ondertekening van het Akkoord van Ankara in 1921.

Diplomatieke Doorbraken

Naast militaire successen behaalde de Turkse nationale beweging ook diplomatieke overwinningen. Het Verdrag van Moskou (1921) met de Sovjet-Unie verzekerde Turkije van steun en veilige grenzen in het oosten. Frankrijk trok zich terug uit Anatolië na het Akkoord van Ankara, en Italië beëindigde zijn militaire aanwezigheid in Zuid-Anatolië.

Afwijzing van het Verdrag van Sèvres

De Chanak Crisis

Een kritieke confrontatie tussen Turkse en Britse troepen vond plaats in september 1922 nabij de neutraliteitszone van de Straat van Çanakkale (Chanak). De Turkse troepen eisten het recht op om het gebied te controleren, wat Groot-Brittannië zag als een bedreiging voor de internationale status van de zeestraat. De crisis werd opgelost door diplomatieke onderhandelingen, zonder directe militaire conflicten.

Wapenstilstand van Mudanya

De Wapenstilstand van Mudanya, ondertekend op 11 oktober 1922, markeerde het einde van de gevechten tussen Turkije en de geallieerde troepen. Dit leidde tot een hernieuwde onderhandeling over de voorwaarden van vrede, waarbij de geallieerden instemden om het Verdrag van Sèvres te herzien.

Naar een Nieuw Vredesverdrag

De Turkse successen, zowel militair als diplomatiek, dwongen de geallieerden om terug te keren naar de onderhandelingstafel. Dit leidde tot de Vredesconferentie van Lausanne in 1923, waar een nieuw vredesverdrag werd opgesteld dat de grenzen en soevereiniteit van de moderne Turkse staat erkende.

De Weg naar het Verdrag van Lausanne

Oprichting van de Republiek Turkije

De onderhandelingen die in november 1922 in Lausanne begonnen, resulteerden in een nieuw vredesverdrag dat het Verdrag van Sèvres verving. Het Verdrag van Lausanne, ondertekend op 24 juli 1923, markeerde de internationale erkenning van de soevereiniteit van de nieuwe Turkse Republiek. Mustafa Kemal, die aan het hoofd stond van de Turkse nationale beweging, was de architect van deze diplomatieke overwinning.

Het Verdrag van Lausanne zorgde voor:

• Herstel van Turkse grenzen: Anatolië en Oost-Thracië bleven onderdeel van Turkije.
• Afschaffing van buitenlandse invloed: De geïnternationaliseerde zone van de Bosporus en Dardanellen werd opgeheven, hoewel deze open bleef voor internationale scheepvaart.
• Erkenning van de Republiek Turkije: Dit bevestigde de onafhankelijkheid van Turkije en het einde van het Ottomaanse Rijk.

Belangrijke Wijzigingen ten opzichte van het Verdrag van Sèvres

Territoriale Concessies

Het Verdrag van Lausanne herstelde veel van de territoriale verliezen die waren opgelegd in het Verdrag van Sèvres:

• Griekenland moest gebieden zoals Oost-Thracië en de stad Smyrna teruggeven aan Turkije.
• Armenië verloor zijn erkenning als onafhankelijke staat binnen de grenzen van Anatolië.
• De Koerdische onafhankelijkheidsbepalingen werden volledig geschrapt, wat leidde tot blijvende spanningen in de regio.

Minderheden en Bevolkingsuitwisselingen

Het verdrag regelde ook complexe kwesties met betrekking tot etnische minderheden:

• Grieks-Turkse bevolkingsuitwisseling: Honderdduizenden Grieken in Turkije en Turken in Griekenland werden gedwongen te verhuizen. Dit veroorzaakte grote menselijke ontwrichting maar verminderde etnische conflicten.
• Bescherming van minderheden: Hoewel het verdrag beloofde minderheden te beschermen, zoals Armeniërs en Grieken in Turkije, bleef de naleving hiervan in de praktijk beperkt.

Economische Onafhankelijkheid

In tegenstelling tot het Verdrag van Sèvres, dat buitenlandse controle over de Ottomaanse financiën had opgelegd, gaf Lausanne Turkije de vrijheid om zijn eigen economie te beheren. Dit maakte een einde aan de financiële inmenging van de geallieerden en legde de basis voor de modernisering van het land.

De Geopolitieke Implicaties

Het Einde van het Ottomaanse Tijdperk

Met het Verdrag van Lausanne werd het Ottomaanse Rijk formeel ontbonden. Het Ottomaanse sultanaat was al in 1922 afgeschaft, en met de oprichting van de Turkse Republiek in oktober 1923 kwam een einde aan een rijk dat meer dan 600 jaar had bestaan.

Stabiliteit in de Regio

Het nieuwe verdrag bracht een tijdelijke stabiliteit in het Midden-Oosten en de Balkan. Hoewel veel van de territoriale en etnische conflicten die voortkwamen uit het Verdrag van Sèvres bleven bestaan, stelde Lausanne Turkije in staat om een nieuw hoofdstuk te beginnen als een soevereine natiestaat.

Conclusie

Het Verdrag van Sèvres was een poging om het Ottomaanse Rijk op te delen en de regio te herstructureren in het voordeel van de geallieerden na de Eerste Wereldoorlog. Echter, de voorwaarden van het verdrag waren zo streng dat het nooit volledig werd geïmplementeerd. Het verzet tegen dit verdrag leidde tot de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog en de opkomst van Mustafa Kemal Atatürk als de leider van een nieuwe Turkse staat.

Het Verdrag van Lausanne corrigeerde de fouten van Sèvres door een evenwichtiger benadering van de territoriale en politieke kwesties in de regio te bieden. Het zorgde voor internationale erkenning van de Turkse Republiek en stelde Turkije in staat om zijn soevereiniteit te herstellen. Tegelijkertijd creëerde het verdrag een nieuwe geopolitieke dynamiek in het Midden-Oosten, de Kaukasus en de Balkan, waarvan de effecten nog steeds merkbaar zijn.

Bronnen en meer informatie

1. Darwin, John, en Beverley Nielsen (1981). Britain, Egypt and the Middle East: Imperial Policy in the Aftermath of War 1918–1922. Springer. ISBN 978-1349165315.
2. Fromkin, David (1989). A Peace to End All Peace: Creating the Modern Middle East, 1914–1922. New York: H. Holt. ISBN 0-8050-0857-8.
3. Afbeelding: Asbarez Armenian News, Public domain, via Wikimedia Commons
4. Mandelbaum, Michael (1988). The Fate of Nations: The Search for National Security in the Nineteenth and Twentieth Centuries. Cambridge University Press. ISBN 978-0521357906.
5. Morris, Benny, en Ze’evi, Dror (2019). The Thirty-Year Genocide: Turkey’s Destruction of Its Christian Minorities, 1894–1924. Harvard University Press. ISBN 978-0674916456.
6. Toynbee, Arnold Joseph (2009). The Western Question in Greece and Turkey. Martino Fine Books. ISBN 978-1-57898-747-4.
7. Tusan, Michelle Elizabeth (2023). The Last Treaty. Cambridge University Press. ISBN 978-1-009-37106-3. DOI:10.1017/9781009371063.
8. Montgomery, A. E. (1972). “The Making of the Treaty of Sèvres of 10 August 1920.” Historical Journal, 15(4): 775–787. JSTOR 2638042.
9. Macfie, A. L. (1975). “The British Decision Regarding the Future of Constantinople, November 1918–January 1920.” Historical Journal, 18(2): 391–400. JSTOR 2638494.
10. Karčić, Hamza (2020). “Sèvres at 100: The Peace Treaty that Partitioned the Ottoman Empire.” Journal of Muslim Minority Affairs, 40(3): 470–479. DOI:10.1080/13602004.2020.1813988.
11. À Angora auprès de Mustafa Kemal by Alaeddine Haïdar
12. The Turks and Europe by Gaston Gaillard
13. Bronnen Mei1940