Der Angriff (in het Nederlands “De Aanval”) was de officiële krant van de Berlijnse Gau (district) van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP). Opgericht in 1927, diende deze krant als een krachtig propagandawapen voor de Nazi-partij tijdens een cruciale periode in de Duitse geschiedenis. Het laatste nummer werd gepubliceerd op 24 april 1945, slechts enkele dagen voor het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa. De oprichting en de geschiedenis van Der Angriff weerspiegelen de opkomst en de strategieën van de Nazi-partij in hun greep naar macht en controle.
Inhouds opgave
De oprichting en doelen van Der Angriff
Der Angriff werd in 1927 opgericht door Joseph Goebbels, die in 1926 Gauleiter (regionaal partijleider) van de Nazi-partij in Berlijn was geworden. Goebbels zag de krant als een essentieel instrument om de nazi-ideologie te verspreiden en om de partijleden te mobiliseren, vooral tijdens de bijna tweejarige periode waarin de NSDAP verboden was in Berlijn. Het doel van de krant was duidelijk: het zou dienen als een massamedium om de gehate Weimarrepubliek, die door de nazi’s als een verwerpelijk systeem werd beschouwd, aan te vallen en de kernwaarden van het nationaalsocialisme te promoten, waaronder een fel antiparlementarisme en antisemitisme.
Joseph Goebbels: de architect achter Der Angriff
Joseph Goebbels speelde een centrale rol in de oprichting en de vroege ontwikkeling van Der Angriff. Als de belangrijkste propagandist van de Nazi-partij, gebruikte Goebbels zijn positie om de toon en inhoud van de krant te bepalen. Hij schreef zelf veel van de hoofdartikelen, vaak ondertekend met “Dr. G.”, en gebruikte de krant om zijn felle retoriek tegen de Weimarrepubliek en de Joodse bevolking in Duitsland te verspreiden. Der Angriff was in de beginjaren meer dan een krant; het was een verlengstuk van Goebbels’ politieke strategie, ontworpen om een gevoel van urgentie en strijdlust onder de aanhangers van de NSDAP te cultiveren.
Eerste jaren: publicatie en inhoud
Der Angriff verscheen voor het eerst op 4 juli 1927, uitgegeven door de Angriff Pers. De krant begon als een wekelijkse uitgave, maar werd al snel twee keer per week gepubliceerd vanaf 1 oktober 1929. De inhoud van de krant was uitgesproken en agressief. De artikelen richtten zich voornamelijk op partijpropaganda, met scherpe aanvallen op de politieke tegenstanders van de NSDAP en een constante stroom antisemitische retoriek. Het motto van de krant, “Für die Unterdrückten gegen die Ausbeuter” (Voor de onderdrukten tegen de uitbuiters), weerspiegelde de retorische positie van de nazi’s als de kampioenen van de ‘onderdrukte’ Duitse bevolking.
De uitbreiding en invloed van Der Angriff in de jaren ’30
Met de groei van de NSDAP in de late jaren ’20 en vroege jaren ’30, nam ook de invloed van Der Angriff toe. Vanaf 1 november 1930 werd de krant een dagblad, met de subtitel “Die Deutsche Abendzeitung in Berlin” (De Duitse Avondkrant in Berlijn). Dit was een strategische zet om de zichtbaarheid van de krant te vergroten en om een groter publiek te bereiken tijdens een cruciale periode waarin de nazi’s hun greep op de macht in Duitsland versterkten.
Oplagegroei en propagandistische strategieën
De oplage van Der Angriff nam in de eerste jaren gestaag toe, maar kende een explosieve groei na de Reichstagverkiezingen van september 1930. Waar de krant in 1930 nog slechts ongeveer 60.000 lezers had, steeg dit aantal in maart 1931 tot 80.000 en verder tot 110.600 tegen de tijd van de Reichstagverkiezingen in juli 1932. Deze groei in oplage was geen toeval, maar het resultaat van een bewuste strategie om de krant te gebruiken als een instrument van massale politieke mobilisatie.
Der Angriff diende niet alleen om de nazi-ideologie te verspreiden, maar ook om angst en haat te zaaien tegen de politieke vijanden van de NSDAP. Een belangrijk doelwit van de krant was Bernhard Weiss, de Joodse plaatsvervangende hoofdcommissaris van de Berlijnse politie. Weiss werd regelmatig aangevallen in de artikelen van Der Angriff, wat leidde tot een tijdelijke ban van de krant op 4 november 1931 door Albert Grzesinski, de toenmalige politiechef van Berlijn.
Verandering van redacteurs en inhoudelijke aanpassingen
In de loop der jaren onderging de redactionele leiding van Der Angriff verschillende veranderingen. De eerste hoofdredacteur was Willi Krause, die schreef onder het pseudoniem Peter Hagen. Hij werd opgevolgd door Julius Lippert, en vanaf 1933 nam Karoly Kampmann het roer over. In 1935 werd Hans Schwarz van Berk, een vertrouwde vriend van Goebbels, hoofdredacteur. Onder hun leiding evolueerde de inhoud van de krant, hoewel de kern van de boodschap — het promoten van antisemitisme en antiparlementarisme — altijd centraal bleef staan.
Een belangrijk kenmerk van Der Angriff waren de politieke karikaturen, vaak gemaakt door Hans Schweitzer. Deze karikaturen versterkten de schriftelijke boodschappen van de krant en werden een krachtig visueel instrument in de propagandacampagne van de nazi’s. De combinatie van scherpe artikelen en spottende illustraties maakte de krant een effectief middel om de publieke opinie te beïnvloeden.
De transformatie naar een dagelijks propaganda-instrument
Op 1 februari 1933, kort na de machtsovername door de nazi’s, onderging Der Angriff een transformatie. De krant verscheen vanaf dat moment onder de naam “Die Tageszeitung der Deutschen Arbeitsfront” (Het Dagblad van het Duitse Arbeidsfront) en werd gepubliceerd door de Eher-Verlag, het officiële uitgevershuis van de NSDAP. De krant breidde haar frequentie uit, en werd een onmisbaar onderdeel van het dagelijkse leven van veel Duitsers, vooral in Berlijn. Deze periode markeerde het hoogtepunt van de propagandistische kracht van Der Angriff, met artikelen die zich steeds meer richtten op het aanmoedigen van nationale eenheid en het ondersteunen van de oorlogsinspanningen van het Derde Rijk.
De rol van Der Angriff tijdens de oorlogsjaren
Met de nazi’s stevig aan de macht en de escalatie naar de Tweede Wereldoorlog, veranderde de rol van Der Angriff opnieuw. De krant bleef een cruciaal propagandainstrument, maar begon zich nu meer te richten op het ondersteunen van de oorlogsinspanningen en het versterken van de moraal onder de Duitse bevolking, vooral in Berlijn.
Propaganda tijdens de Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde Der Angriff een belangrijke rol in het verspreiden van oorlogspropaganda. De krant rapporteerde over de militaire successen van het Duitse leger en schilderde de vijanden van het Derde Rijk af als barbaars en inferieur. Dit was in lijn met de bredere nazi-propagandacampagne, die erop gericht was het Duitse volk te mobiliseren en te verenigen in hun steun voor de oorlog.
Een belangrijk aspect van de berichtgeving in Der Angriff tijdens de oorlogsjaren was de nadruk op het creëren van vijandbeelden. De geallieerden, en met name de Sovjet-Unie en het Verenigd Koninkrijk, werden systematisch gedemoniseerd. De krantenartikelen bevatten vaak overdreven en vervormde weergaven van geallieerde acties, bedoeld om angst en haat aan te wakkeren onder de Duitse bevolking.
Het interview met Georg Kareski
Een van de meest opvallende publicaties in Der Angriff tijdens deze periode was een interview met Georg Kareski, een Duits-Joodse bankier, dat op 23 december 1935 werd gepubliceerd. In dit interview verdedigde Kareski publiekelijk de antisemitische Neurenbergse Wetten, die waren ontworpen om de zogenaamde integriteit van het Joodse ras te behouden. Dit interview was opmerkelijk, niet alleen vanwege de controversiële inhoud, maar ook omdat het in een door de nazi’s gecontroleerde krant werd gepubliceerd.
Het interview met Kareski diende meerdere doelen. Ten eerste versterkte het de nazi-propaganda door een Joodse stem te presenteren die de racistische wetten van het regime leek te ondersteunen. Dit werd gebruikt om de antisemitische maatregelen van de nazi’s te legitimeren en om verdeeldheid te zaaien onder de Joodse gemeenschap. Bovendien was het interview een onderdeel van een bredere strategie om de Joodse bevolking in Duitsland te isoleren en te onderdrukken.
De fusie en het einde van Der Angriff
Naarmate de oorlog vorderde en de situatie voor Duitsland verslechterde, onderging Der Angriff verdere veranderingen. Op 19 februari 1945, toen de geallieerde bombardementen op Berlijn steeds heviger werden, werd Der Angriff samengevoegd met de Berliner Illustrierte Nachtausgabe (Berlijnse Geïllustreerde Nachteditie). Deze fusie was een poging om de beschikbare middelen te concentreren en om een groter publiek te bereiken tijdens de laatste, wanhopige maanden van de oorlog.
Het laatste nummer van Der Angriff werd gepubliceerd op 24 april 1945, slechts enkele dagen voor de val van Berlijn en het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa. De krant had in de loop van haar bestaan een cruciale rol gespeeld in de propaganda van de Nazi-partij, maar tegen het einde van de oorlog was haar invloed, net als die van het regime dat zij diende, vrijwel uitgeput.
Verhouding Der Angriff met andere nazi-publicaties
Der Angriff was een van de vele propagandapublicaties die door de nazi-partij werden gebruikt om hun ideologie te verspreiden, maar het onderscheidde zich door zijn agressieve toon en sterke focus op antisemitisme en antiparlementarisme. In tegenstelling tot bredere nazi-publicaties zoals Völkischer Beobachter, die als het officiële dagblad van de NSDAP diende en een breder publiek bediende, richtte Der Angriff zich specifiek op het mobiliseren van de Berlijnse bevolking en het aanvallen van lokale tegenstanders, zoals de Joodse plaatsvervangend politiechef Bernhard Weiss.
Het publiek reageerde gemengd op Der Angriff. Aanvankelijk was de oplage laag, wat suggereert dat het aanvankelijk vooral de harde kern van nazi-aanhangers aansprak. Na de verkiezingen van 1930 steeg de oplage echter snel, wat wijst op een groeiende invloed. De krant werd door nazi-sympathisanten geprezen om haar felle retoriek, terwijl tegenstanders het zagen als een symbool van haat en verdeeldheid. Tegen het einde van de oorlog, toen de propaganda haar effectiviteit begon te verliezen, nam de invloed van Der Angriff af, parallel aan de neergang van het Derde Rijk zelf.
Conclusie: de nalatenschap van Der Angriff
Der Angriff was meer dan een gewone krant; het was een strategisch instrument van de Nazi-partij, ontworpen om de politieke en ideologische doelen van het regime te bevorderen. Vanaf haar oprichting in 1927 tot haar laatste uitgave in 1945, weerspiegelde Der Angriff de opkomst, bloei en uiteindelijke ondergang van het Derde Rijk.
De krant was een krachtig middel voor Joseph Goebbels om de nazi-ideologie te verspreiden en de politieke oppositie te ondermijnen. Door middel van scherpe retoriek, vijandbeelden en antisemitische propaganda speelde Der Angriff een cruciale rol in het manipuleren van de publieke opinie en het versterken van de nazi-greep op Duitsland. De verschuiving van de focus van de krant, van binnenlandse politieke strijd naar oorlogspropaganda, illustreert de veranderende prioriteiten van het nazi-regime naarmate het zijn doelen nastreefde door middel van geweld en oorlog.
De fusie met de Berliner Illustrierte Nachtausgabe en de uiteindelijke stopzetting van de krant in april 1945 markeerden het einde van een tijdperk. Der Angriff ging ten onder samen met het regime dat het had gediend, maar de erfenis ervan blijft een donkere herinnering aan de kracht van propaganda in de handen van totalitaire regimes.
Bronnen
- Kershaw, Ian. Hitler, 1889-1936: Hubris. Penguin Books, 1998.
- Longerich, Peter. Goebbels: A Biography. Random House, 2015.
- Herf, Jeffrey. The Jewish Enemy: Nazi Propaganda during World War II and the Holocaust. Harvard University Press, 2006.
- Frei, Norbert. Der Führerstaat: Nationalsozialistische Herrschaft 1933 bis 1945. Deutscher Taschenbuch Verlag, 1987.
- Lewy, Guenter. Himmler’s Auxiliaries: The Volksdeutsche Mittelstelle and the German National Minorities of Europe, 1933-1945. Oxford University Press, 1971.
