Friedrich Wilhelm Ernst Paulus (23 september 1890 – 1 februari 1957) was een Duitse Generalfeldmarschall (veldmaarschalk) tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij staat vooral bekend om zijn overgave van het Duitse 6e Leger tijdens de Slag om Stalingrad, een keerpunt in de oorlog dat leidde tot een verpletterende nederlaag voor de Wehrmacht. Paulus’ militaire carrière, zijn rol in Stalingrad, en zijn latere leven in Sovjetgevangenschap bieden een fascinerend inzicht in de complexiteit van de oorlog en de zware beslissingen die daarbij betrokken waren.
Inhouds opgave
Vroege Leven en Militaire Carrière
Friedrich Paulus werd geboren op 23 september 1890 in Guxhagen, een klein dorp in Hessen, Duitsland. Hij groeide op in een bescheiden gezin; zijn vader was penningmeester. Na zijn middelbare school probeerde Paulus tevergeefs een cadettenopleiding te krijgen bij de Keizerlijke Duitse Marine en studeerde kortstondig rechten aan de Universiteit van Marburg. In 1910 trad hij als officier-cadet toe tot het 111e Infanterieregiment van het Duitse leger, waarmee zijn militaire loopbaan begon.
Eerste Wereldoorlog: De Eerste Ervaringen aan het Front
Paulus’ carrière nam een serieuze wending met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914. Hij diende met zijn regiment in Frankrijk en zag actie in de Vogezen en bij Arras. Tijdens de oorlog klom Paulus op tot de rang van kapitein en diende hij als stafofficier bij het Alpenkorps, waar hij deelnam aan campagnes in Frankrijk, Roemenië en Servië. Deze ervaringen legden de basis voor zijn latere rol als een gedisciplineerde en detailgerichte militair.
Interbellum: Opkomst in de Reichswehr
Na de wapenstilstand van 1918 bleef Paulus in het leger, ondanks de drastische inkrimping die de Duitse strijdkrachten onder het Verdrag van Versailles moesten ondergaan. Hij werd aangesteld als brigadeadjudant bij de Freikorps en werd later gekozen als een van de 4000 officieren die mochten blijven dienen in de Reichswehr, de sterk gereduceerde Duitse landmacht. Gedurende de jaren 1920 en 1930 bekleedde Paulus verschillende staffuncties en droeg hij bij aan de ontwikkeling van de Duitse Panzerwaffe, de gepantserde eenheden die een cruciale rol zouden spelen in de Tweede Wereldoorlog.
Tweede Wereldoorlog: Vroege Successen en Fouten in Stalingrad
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 was Paulus opgeklommen tot de rang van generaal-majoor. Hij diende als chef-staf van het 10e Leger tijdens de invasie van Polen en later bij het 6e Leger tijdens de veldtochten in Nederland en België. Paulus werd geprezen om zijn strategisch inzicht en toewijding, wat leidde tot zijn benoeming als plaatsvervangend chef van de Duitse Generale Staf in september 1940. In deze rol hielp hij bij het plannen van Operatie Barbarossa, de invasie van de Sovjet-Unie.
De Weg naar Stalingrad
In januari 1942, na het onverwachte overlijden van veldmaarschalk Walter von Reichenau, werd Paulus benoemd tot commandant van het 6e Leger, ondanks zijn gebrek aan ervaring in het leiden van grote veldslagen. Zijn benoeming viel samen met de Duitse opmars naar de stad Stalingrad, die al snel uitmondde in een van de meest gruwelijke en beslissende veldslagen van de Tweede Wereldoorlog. Paulus leidde zijn troepen tijdens de bloedige strijd om Stalingrad, waarbij de Duitsers vastbesloten waren om de stad koste wat het kost in te nemen.
De Slag om Stalingrad: Een Catastrofe voor de Wehrmacht
De Slag om Stalingrad begon in de zomer van 1942 en ontwikkelde zich tot een uitputtingsslag. De Duitse troepen vochten maandenlang tegen de Sovjetverdediging in de stad, waarbij de gevechten zich vaak beperkten tot straatgevechten van huis tot huis. In november 1942 lanceerden de Sovjets Operatie Uranus, een omvangrijke tegenaanval die het 6e Leger van Paulus volledig omsingelde.
Ondanks de uitzichtloze situatie volgde Paulus strikt de bevelen van Adolf Hitler om Stalingrad tot de laatste man te verdedigen. Pogingen om het leger te ontzetten, zoals Operatie Winterstorm onder veldmaarschalk Erich von Manstein, mislukten door de overweldigende Sovjetovermacht en de harde winteromstandigheden. Paulus’ dilemma werd steeds nijpender naarmate zijn troepen leden onder voedseltekorten, gebrek aan munitie en de bittere kou.
De Overgave van het 6e Leger: Een Historisch Keerpunt
Op 31 januari 1943, na maanden van onbeschrijflijk lijden en aanhoudende aanvallen door de Sovjetlegers, gaf Paulus zich over. De dag ervoor was hij door Hitler gepromoveerd tot veldmaarschalk, een symbolische zet aangezien geen enkele Duitse veldmaarschalk ooit levend gevangen was genomen. Het was Hitlers impliciete verwachting dat Paulus zichzelf van het leven zou beroven om deze schande te voorkomen. Paulus weigerde echter deze stap te nemen en koos ervoor zijn manschappen niet in de steek te laten. Zijn overgave markeerde het definitieve keerpunt aan het oostfront en luidde het begin van de Duitse terugtrekking in de Sovjet-Unie in.
Gevangenschap en Collaboratie met de Sovjets
Na zijn overgave werd Paulus gevangen genomen door de Sovjets en afgevoerd naar een krijgsgevangenenkamp. In eerste instantie weigerde hij samen te werken met de Sovjetautoriteiten, maar na de mislukte aanslag op Hitler op 20 juli 1944 veranderde Paulus van houding. Hij werd een uitgesproken criticus van het nazi-regime en sloot zich aan bij het door de Sovjets gesponsorde Nationaal Comité voor een Vrij Duitsland, dat Duitse soldaten opriep om zich over te geven.
Tijdens de Neurenbergse Processen trad Paulus op als getuige voor de aanklager, waarbij hij zijn voormalige nazi-collega’s beschuldigde van hun oorlogsmisdaden. In 1953 mocht Paulus zich vestigen in de Duitse Democratische Republiek, waar hij zich toelegde op militaire geschiedschrijving.
Het Latere Leven en Nalatenschap
Friedrich Paulus bracht zijn laatste jaren door in Dresden, waar hij werkte voor het Oost-Duitse Militaire Historische Onderzoeksinstituut. Hij bleef trouw aan zijn pacifistische principes en pleitte voor verzoening tussen Duitsland en zijn voormalige vijanden, met name Frankrijk. Paulus bleef kritisch op het agressieve buitenlandse beleid van de Verenigde Staten en waarschuwde voor de gevolgen van dergelijke machtspraktijken.
Paulus overleed op 1 februari 1957 aan amyotrofische laterale sclerose (ALS). In zijn testament liet hij vastleggen dat zijn lichaam moest worden overgebracht naar Baden-Baden in West-Duitsland, waar hij werd begraven naast zijn vrouw.
Conclusie
Friedrich Paulus is een van de meest intrigerende figuren uit de Tweede Wereldoorlog. Zijn militaire loopbaan, die hem van een veelbelovende officier tot een symbool van nederlaag leidde, weerspiegelt de complexiteit van de keuzes die in oorlogstijd moeten worden gemaakt. De Slag om Stalingrad, waarin Paulus een centrale rol speelde, was niet alleen een keerpunt in de oorlog, maar ook een voorbeeld van de menselijke kosten van conflict en de tragische gevolgen van blinde gehoorzaamheid aan bevelen. Zijn latere leven in gevangenschap en zijn afwijzing van het nazisme onderstrepen de morele dilemma’s waarmee veel Duitse officieren werden geconfronteerd.
Bronnen en meer informatie
- Beevor, Antony. Stalingrad: The Fateful Siege: 1942-1943. Viking Penguin, 1998.
- Adam, Wilhelm. Mit Paulus in Stalingrad. Droste, 1965.
- Manstein, Erich von. Lost Victories: The War Memoirs of Hitler’s Most Brilliant General. Zenith Press, 2004.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding: See page for author, Public domain, via Wikimedia Commons
