De Dornier Do 17, vaak aangeduid als de “Fliegender Bleistift” (“vliegende potlood”), was een licht, tweemotorig bommenwerpermodel dat tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ingezet door de Luftwaffe, de luchtmacht van nazi-Duitsland. Dit toestel, ontworpen door Dornier Flugzeugwerke in de vroege jaren 1930, werd in eerste instantie ontwikkeld als een Schnellbomber (“snelle bommenwerper”). De snelheid van de Do 17 was bedoeld om vijandelijke vliegtuigen te ontlopen, wat een van zijn grootste troeven was in het begin van de oorlog.
Inhouds opgave
Ontwikkeling en productie
De ontwikkeling van de Dornier Do 17 begon in augustus 1932, toen het Heereswaffenamt, de afdeling bewapening van het Duitse leger, een specificatie uitbracht voor een snel postvliegtuig voor de Lufthansa. Toen de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen, wijzigde het Reichsluftfahrtministerium (RLM) de rol van de Do 17 van een passagiersvliegtuig naar een bommenwerper. De eerste testvluchten vonden plaats in 1934 met prototypes zoals de Do 17 V1 en Do 17 V2. Na een reeks tests en aanpassingen werd het ontwerp doorontwikkeld met een kenmerkende dubbele staart, die stabiliteit bood bij hogere snelheden.
De Do 17 werd voor het eerst publiekelijk gepresenteerd tijdens de Internationale Luchtvaarttentoonstelling in Zürich in 1937, waar het toestel indruk maakte door zijn prestaties en wendbaarheid. Dit succes resulteerde in grootschalige productie van verschillende varianten van de Do 17, waaronder de Do 17E en Do 17F modellen, die in 1938 in dienst werden genomen door de Luftwaffe.
Rol in de Spaanse Burgeroorlog en vroege oorlogsjaren
De eerste gevechtsinzet van de Dornier Do 17 vond plaats tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939), waar het vliegtuig diende binnen de Condor Legioen, een Duitse eenheid die het fascistische regime van Francisco Franco ondersteunde. Gedurende deze campagne werd de Do 17 gebruikt in verschillende rollen, waaronder bombardementen en verkenningsmissies. De Duitse luchtmacht leerde veel van deze inzet, wat leidde tot verdere aanpassingen in het ontwerp om het vliegtuig beter geschikt te maken voor de oorlogvoering.
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog was de Do 17, samen met de Heinkel He 111, een van de belangrijkste bommenwerpers in het arsenaal van de Luftwaffe. Het toestel speelde een centrale rol in de vroege militaire campagnes, waaronder de invasie van Polen in 1939 en de Slag om Frankrijk in 1940. Ondanks de relatieve kracht van het ontwerp, werd de Do 17 al snel overschaduwd door nieuwere en krachtigere vliegtuigen zoals de Junkers Ju 88 en de opvolger van de Do 17, de Dornier Do 217.
Technische specificaties en bewapening
De Dornier Do 17 was een slank vliegtuig, met een lengte van 15,8 meter en een spanwijdte van 18 meter. De romp was smal, wat het een moeilijk doelwit maakte voor vijandelijke jagers en luchtafweer. Het toestel werd aangedreven door twee Bramo 323P motoren, elk met een vermogen van 1.000 pk, wat het een maximumsnelheid van ongeveer 410 km/u op een hoogte van 5.000 meter gaf. De bommenwerper had een actieradius van 660 kilometer met een bommenlast van 1.000 kilogram, en een gevechtsplafond van 8.200 meter.
De Do 17 was bewapend met zes MG 15 machinegeweren, die strategisch in het vliegtuig waren geplaatst om verschillende aanvalsrichtingen te dekken. Het kon een bommenlading van maximaal 1.000 kilogram intern vervoeren, met opties voor verschillende bomconfiguraties, zoals twintig 50-kilogram bommen of vier 250-kilogram bommen.
Beperkingen van de Dornier Do 17 en opvolgers
Ondanks de initiële successen had de Dornier Do 17 verschillende beperkingen die uiteindelijk tot zijn vervanging zouden leiden. Eén van de belangrijkste problemen was het beperkte bereik en de relatief lage bommenlast. Hoewel de Do 17 wendbaarder was dan veel van zijn tegenhangers, kon het slechts een beperkte hoeveelheid bommen vervoeren, wat zijn effectiviteit tijdens lange bombardementsvluchten verminderde. Dit probleem werd vooral zichtbaar tijdens de Slag om Groot-Brittannië, waar het toestel het moeilijk had om strategische doelen diep in vijandelijk gebied te bereiken.
Daarnaast werden er tegen het einde van 1941 nieuwe en krachtigere bommenwerpers geïntroduceerd, zoals de Junkers Ju 88 en later de Dornier Do 217. Deze toestellen hadden grotere actieradius, een zwaardere bommenlast en betere prestaties, vooral op grotere hoogten. Als gevolg hiervan werd de productie van de Dornier Do 17 in 1940 stopgezet, waarbij de nadruk werd gelegd op de productie van deze nieuwere bommenwerpers. Toch bleef de Do 17 in dienst als secundair toestel in verschillende rollen.
Rol in andere luchtmachten en verdere aanpassingen
Hoewel de Do 17 in 1941 van de voorste linies werd teruggetrokken, bleef het toestel nog enige tijd in gebruik voor andere doeleinden. De Luftwaffe gebruikte de overgebleven Do 17’s als glidertrekker, verkenningsvliegtuig en trainer. Bovendien werden aanzienlijke aantallen Do 17’s geëxporteerd naar andere asmogendheden, zoals Hongarije, Kroatië, en Finland, waar ze dienden tot het einde van de oorlog.
In Finland, bijvoorbeeld, werden de toestellen gebruikt voor verkenningsmissies en luchtsteun tegen Sovjet-troepen tijdens de Winteroorlog en de daaropvolgende Vervolgoorlog. Hoewel het vliegtuig aan het einde van de oorlog verouderd was, werd het nog steeds gewaardeerd om zijn robuuste ontwerp en wendbaarheid op lage hoogte, wat het moeilijker maakte voor vijandelijke jagers om het neer te halen. Het laatste overgebleven exemplaar van de Do 17 werd in Finland gesloopt na de oorlog.
De Do 17 in latere rollen
Naast de operationele inzet als bommenwerper, werden verschillende Do 17-toestellen aangepast voor andere rollen. Eén van de bekendste aanpassingen was de ombouw tot nachtjager. Het tekort aan gespecialiseerde nachtjagers tijdens de vroege oorlogsjaren dwong de Luftwaffe om bommenwerpers, waaronder de Do 17, aan te passen om vijandelijke bommenwerpers in de nacht te onderscheppen.
De Dornier Do 17Z-7 Kauz I en de Do 17Z-10 Kauz II waren de belangrijkste nachtjagervarianten van het toestel. Ze werden voorzien van een solide neus die uitgerust was met machinegeweren en kanonnen, evenals een Spanner-Anlage infrarooddetectiesysteem. Hoewel deze systemen in theorie vooruitstrevend waren, waren ze in de praktijk vaak inefficiënt en werden ze later vervangen door radarapparatuur zoals de Lichtenstein-radar.
Ondanks deze beperkingen bleven de Do 17-nachtjagers actief tot ver in de oorlog, vooral op het Oostfront en in secundaire theatergebieden waar de vijandelijke luchtweerstand minder hevig was. Deze toestellen werden vaak ingezet bij luchtafweer- en verkenningsmissies, waarbij hun veelzijdigheid opnieuw werd benadrukt.
Varianten van de Dornier Do 17
Gedurende de productieperiode van de Dornier Do 17 werden verschillende varianten van het toestel ontwikkeld om aan specifieke operationele eisen te voldoen. De eerste versies, de Do 17E en Do 17F, werden voornamelijk gebruikt als bommenwerpers en verkenningsvliegtuigen. De Do 17E had een interne bommenlast van maximaal 500 kg en was voorzien van twee BMW VI-motoren, terwijl de Do 17F een grotere actieradius had en speciaal was uitgerust voor verkenningsmissies, met ruimte voor camera-apparatuur in plaats van bommen.
Een belangrijke latere variant was de Do 17M, die werd aangedreven door de krachtigere Bramo 323A-motoren. Dit model werd verder ontwikkeld tot de Do 17Z, de meest geproduceerde variant van het toestel. De Do 17Z had een verbeterde bewapening en een grotere bommenlast van 1.000 kg, wat het een geschikter vliegtuig maakte voor langere bombardementsmissies. Dit model werd echter, zoals eerder besproken, al snel overschaduwd door modernere vliegtuigen zoals de Junkers Ju 88.
De ontwikkeling van de Do 17 werd ook beïnvloed door ervaringen opgedaan tijdens de Spaanse Burgeroorlog, waar het toestel voor het eerst in gevecht werd ingezet. Deze gevechtservaringen leidden tot aanpassingen in de cockpit en bewapening van latere varianten, zoals de toevoeging van een defensieve onder-neuskoepel, de Bodenlafette of Bola. Deze aanpassing verbeterde het vermogen van de bemanning om zich te verdedigen tegen vijandelijke jagers, vooral tijdens laagvliegende missies.
Dornier Do 17Z-2: De belangrijkste productievariant
De Dornier Do 17Z-2 wordt vaak gezien als de meest geavanceerde versie van de Do 17-serie en was de belangrijkste variant die in dienst was tijdens het hoogtepunt van de oorlog. De Z-2 was uitgerust met de verbeterde Bramo 323P-1-motoren, die een vermogen van 1.000 pk leverden, wat het toestel in staat stelde een snelheid van 410 km/u te bereiken. Deze versie had ook een grotere bommenlast, wat een aanzienlijke verbetering was ten opzichte van eerdere modellen.
De Do 17Z-2 was ontworpen met verbeterde defensieve bewapening, waaronder zes MG 15 machinegeweren, verdeeld over verschillende posities in het vliegtuig. Deze machinegeweren zorgden voor een uitgebreide dekking rondom het vliegtuig, wat cruciaal was in gevechtsomstandigheden waar de Do 17 vaak het doelwit was van vijandelijke jagers. Ondanks deze verbeteringen bleef de Do 17 kwetsbaar vanwege zijn beperkte bereik en relatief lage snelheid in vergelijking met geavanceerdere geallieerde vliegtuigen zoals de Britse Supermarine Spitfire.
De Do 17Z werd tijdens de Slag om Groot-Brittannië uitgebreid ingezet, waar het samen met andere bommenwerpers deelnam aan grootschalige bombardementscampagnes tegen Britse steden en industriële doelwitten. Echter, de zware verliezen tijdens deze campagne, deels door de zwakke bewapening en het beperkte vliegbereik, droegen bij aan de uiteindelijke vervanging van het toestel door de Junkers Ju 88.
De rol van de Dornier Do 17 in de Slag om Groot-Brittannië
Tijdens de Slag om Groot-Brittannië in 1940, speelde de Dornier Do 17 een prominente rol binnen de bombardementsvloot van de Luftwaffe. Hoewel het toestel in eerdere campagnes goed had gepresteerd, kwam het tijdens deze slag onder zware druk te staan. De beperkte bommenlast en het relatief korte bereik maakten de Do 17 minder geschikt voor lange afstandsbombardementen op strategische doelen in Groot-Brittannië. Bovendien waren de RAF-jagers, zoals de Hawker Hurricane en Supermarine Spitfire, sneller en beter bewapend dan het Duitse toestel, waardoor veel Dornier-bommenwerpers werden neergeschoten tijdens hun missies.
In de eerste maanden van de campagne voerde de Do 17 aanvallen uit op havensteden, vliegvelden en radarstations in een poging de Britse verdedigingslinies te verzwakken. De Luftwaffe hoopte dat de combinatie van luchtaanvallen en de blokkade door onderzeeërs Groot-Brittannië op de knieën zou dwingen. Hoewel de Dornier Do 17 in grote aantallen werd ingezet, bleek het toestel kwetsbaar voor zowel luchtafweer als vijandelijke jagers. Door zijn relatief lage snelheid kon de Do 17 niet ontsnappen aan de sneller klimmende Spitfires en Hurricanes, en ondanks de defensieve bewapening leed het toestel zware verliezen.
Tegen het einde van 1940, na de nederlaag van de Luftwaffe in de Slag om Groot-Brittannië, werd duidelijk dat de Dornier Do 17 verouderd was voor moderne oorlogvoering. Nieuwe varianten van de Junkers Ju 88 en de Dornier Do 217 werden ingezet om de Dornier Do 17 te vervangen in de voorste linies. De overgebleven Do 17’s werden omgebouwd voor secundaire rollen of geëxporteerd naar bondgenoten binnen de Asmogendheden.
Conclusie
De Dornier Do 17 was een essentieel onderdeel van de vroege bombardementsmacht van de Luftwaffe, maar zijn effectiviteit nam af naarmate de oorlog voortduurde. Ondanks zijn wendbaarheid en populariteit onder bemanningen, zorgden zijn beperkte bommenlast en bereik ervoor dat het toestel niet kon concurreren met geavanceerdere vliegtuigen zoals de Junkers Ju 88. Desalniettemin speelde de Do 17 een belangrijke rol in de vroege successen van de Duitse luchtmacht, met name in de Slag om Frankrijk en de Spaanse Burgeroorlog.
Naarmate de oorlog vorderde, werd de Do 17 vervangen door modernere bommenwerpers en werd het vliegtuig ingezet in ondersteunende rollen zoals verkenning en training. De varianten die werden omgebouwd tot nachtjagers droegen bij aan de Duitse verdediging tijdens de nachtelijke bombardementen van de geallieerden. Hoewel het toestel uiteindelijk werd uitgefaseerd, blijft de Dornier Do 17 een belangrijk symbool van de technologische vooruitgang en uitdagingen van de Duitse luchtmacht tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Bronnen en meer informatie
- Wikipedia – “Dornier Do 17” biedt een diepgaande kijk op de ontwikkeling, productie en inzet van het vliegtuig in verschillende campagnes tijdens de Tweede Wereldoorlog.
- Smith, J. R. & Kay, Anthony – German Aircraft of the Second World War, een klassieke referentie voor gedetailleerde beschrijvingen van Duitse vliegtuigtypes en hun prestaties.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding: Josef Gierse, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
