Wernher Magnus Maximilian Freiherr von Braun (23 maart 1912 – 16 juni 1977) was een Duits-Amerikaanse luchtvaartingenieur en ruimtevaartarchitect. Als sleutelfiguur in de ontwikkeling van rakettechnologie in nazi-Duitsland, en later pionier in de Amerikaanse ruimtevaart, blijft zijn nalatenschap controversieel. Hij was zowel lid van de nazi-partij als de SS, maar speelde later een centrale rol in de Amerikaanse ruimtevaartprogramma’s, waaronder de maanlandingen van het Apollo-programma. Von Braun wordt vaak omschreven als de “vader van de Amerikaanse ruimtevaart.”
Inhouds opgave
Vroege jaren en invloed op raketwetenschap
Wernher von Braun werd geboren op 23 maart 1912 in het toenmalige Pruisische Wirsitz (nu Polen). Hij groeide op in een aristocratische familie. Zijn vader, Magnus von Braun, was een conservatieve politicus en diende als minister van Landbouw in de Weimarrepubliek. Zijn moeder, Emmy von Quistorp, stamde af van Europese adel, wat zorgde voor een rijke culturele opvoeding voor Wernher en zijn broers, waaronder Sigismund von Braun, die later diplomaat werd.
Als jonge jongen toonde von Braun al interesse in ruimtevaart en techniek. Nadat zijn moeder hem een telescoop gaf, ontwikkelde hij een passie voor astronomie. Hij studeerde aan de Technische Hochschule in Berlijn, waar hij betrokken raakte bij de Verein für Raumschiffahrt (VfR), een pioniersgroep in raketwetenschap. Tijdens zijn studie werd hij sterk beïnvloed door de werken van raketpionier Hermann Oberth, met wie hij later zou samenwerken. In 1934 promoveerde hij in de natuurkunde met een proefschrift over vloeibare brandstofraketten, dat vanwege zijn militaire aard geheim werd gehouden.
Betrokkenheid bij de nazi-partij en de ontwikkeling van de V-2 raket
In de jaren 30 sloot von Braun zich aan bij de nazi-partij (lidmaatschapsnummer 5.738.692) en later bij de Allgemeine SS. Hoewel hij stelde dat zijn betrokkenheid voornamelijk pragmatisch was om zijn raketonderzoek te kunnen voortzetten, blijft zijn rol in het nazi-regime een onderwerp van discussie.
Gedurende de Tweede Wereldoorlog was von Braun de technische leider van het raketontwikkelingsprogramma in Peenemünde, waar de ontwikkeling van de V-2 raket plaatsvond. De V-2, een doorbraak in rakettechnologie, werd de eerste ballistische raket en het eerste door mensen gemaakte object dat de ruimte bereikte. Op 3 oktober 1942 werd de eerste succesvolle lancering uitgevoerd. De raket werd later ingezet als een wapen tegen Groot-Brittannië en België, waarbij duizenden slachtoffers vielen.
De V-2-raket was echter ook het resultaat van gedwongen arbeid. In de Mittelwerk-fabriek, waar de raketten werden geproduceerd, werden tienduizenden dwangarbeiders, waaronder concentratiekampgevangenen, ingezet onder mensonterende omstandigheden. Hoewel von Braun later verklaarde dat hij nooit persoonlijk geweld heeft gezien, blijft zijn verantwoordelijkheid in de exploitatie van dwangarbeid een moreel schandvlek op zijn carrière.
Operatie Paperclip en de overgang naar de Verenigde Staten
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd von Braun, samen met ongeveer 1.600 andere Duitse wetenschappers en ingenieurs, naar de Verenigde Staten overgebracht als onderdeel van Operatie Paperclip. Dit geheime programma had tot doel de expertise van Duitse wetenschappers te gebruiken om technologische voorsprong te krijgen op de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog. Von Braun en zijn team werden aanvankelijk ondergebracht op Fort Bliss in Texas, waar ze werkten aan het Hermes-raketprogramma van het Amerikaanse leger.
Von Braun werd later overgeplaatst naar het Redstone Arsenal in Alabama, waar hij de ontwikkeling leidde van de Redstone-raket, een van de eerste ballistische raketten van de VS. In 1958 lanceerde de door hem ontwikkelde Jupiter-C-raket de eerste Amerikaanse satelliet, Explorer 1, in de ruimte, waarmee hij het begin van het Amerikaanse ruimtevaartprogramma markeerde.
Samenwerking met Walt Disney en publieke voorlichting
Naast zijn wetenschappelijke werk, speelde von Braun ook een belangrijke rol in het populariseren van ruimtevaart in de Verenigde Staten. Hij werkte samen met Walt Disney aan een serie televisiedocumentaires, waaronder Man in Space (1955). Deze films brachten ruimtevaart en de mogelijkheid van reizen naar de maan en Mars dichter bij het Amerikaanse publiek en droegen bij aan het ontstaan van een ruimtevaartcultuur.
NASA en het Apollo-programma
In 1960 werd von Braun’s raketteam onderdeel van de nieuw opgerichte National Aeronautics and Space Administration (NASA). Hij werd benoemd tot de eerste directeur van het Marshall Space Flight Center en leidde de ontwikkeling van de Saturn V-raket, het lanceervoertuig dat de Apollo-astronauten naar de maan bracht. De Saturn V wordt nog steeds beschouwd als een van de meest krachtige raketten ooit gebouwd.
Tijdens het Apollo-programma werkte von Braun nauw samen met het NASA-team om de droom van bemande maanreizen te verwezenlijken. Onder zijn leiding slaagde NASA er op 20 juli 1969 in om de eerste mensen, Neil Armstrong en Buzz Aldrin, op de maan te laten landen tijdens de Apollo 11-missie. Dit markeerde een mijlpaal in de geschiedenis van de ruimtevaart en vestigde von Braun’s nalatenschap als een van de belangrijkste ruimtevaartingenieurs van de 20e eeuw.
Controverse en morele verantwoordelijkheid
Ondanks zijn wetenschappelijke bijdragen blijft von Braun een controversiële figuur. Zijn werk in nazi-Duitsland, met name de inzet van dwangarbeiders in de raketproductie, en zijn lidmaatschap van de nazi-partij en de SS werpen schaduwen op zijn carrière. Critici beschuldigen von Braun ervan te hebben geprofiteerd van de wreedheden van het nazi-regime om zijn raketonderzoek voort te zetten.
Von Braun zelf bleef zijn verantwoordelijkheid voor de misstanden in Mittelwerk ontkennen, hoewel hij toegaf dat hij op de hoogte was van de slechte omstandigheden. Na de oorlog ontkende hij enige directe betrokkenheid bij politieke activiteiten tijdens zijn tijd in Duitsland, en hij beweerde dat zijn primaire focus altijd de wetenschap was.
Latere jaren en nalatenschap
Na zijn pensionering van NASA in 1972 bleef von Braun actief in de ruimtevaartgemeenschap. Hij werkte kort voor Fairchild Industries en speelde een rol bij de oprichting van het National Space Institute, een organisatie die zich inzet voor de promotie van ruimteonderzoek.
Von Braun stierf op 16 juni 1977 aan de gevolgen van kanker. Hij liet een gemengd erfgoed achter: enerzijds als de ingenieur die een cruciale rol speelde in de verkenning van de ruimte, anderzijds als een figuur wiens morele keuzes tijdens de Tweede Wereldoorlog onderwerp blijven van discussie.
Conclusie
Wernher von Braun was zonder twijfel een van de meest invloedrijke figuren in de geschiedenis van de rakettechnologie en de ruimtevaart. Zijn bijdragen aan de Amerikaanse ruimtevaartprogramma’s, vooral het Apollo-programma, hebben hem een blijvende plaats in de geschiedenis opgeleverd. Tegelijkertijd blijft zijn betrokkenheid bij het nazi-regime en het gebruik van dwangarbeid tijdens de Tweede Wereldoorlog een bron van controverse en morele reflectie. Zijn leven en carrière illustreren de complexe relatie tussen wetenschap, ethiek en politiek in de moderne wereld.
Bronnen en meer informatie
- Neufeld, Michael J. Von Braun: Dreamer of Space, Engineer of War. New York: Vintage Books, 2007.
- Ordway, Frederick I., and Mitchell R. Sharpe. The Rocket Team. Apogee Books, 2003.
- Afbeelding: NASA/Marshall Space Flight Center, Public domain, via Wikimedia Commons
- Bronnen Mei1940
