Koolhoven F.K.51: Nederlands trainings- en verkenningsvliegtuig

Verkenningstoestellen van het type Koolhoven FK 51, mogelijk geparkeerd op het vliegveld Kalidjati in Nederlands-Indië.
De Koolhoven FK 51, een veelzijdig verkennings- en lesvliegtuig, geparkeerd op vliegveld Kalidjati in Nederlands-Indië, circa 1940.

De Koolhoven F.K.51 was een tweezits lesvliegtuig dat in de jaren 1930 werd ontwikkeld door de Nederlandse vliegtuigbouwer Frits Koolhoven. Dit toestel speelde een belangrijke rol in de opleiding van piloten en werd ook operationeel ingezet in verschillende landen. Het ontwerp combineerde eenvoud en functionaliteit, wat het vliegtuig geschikt maakte voor een breed scala aan toepassingen.

Ontwikkeling en Gebruik

In 1935 ontwikkelde Koolhoven de F.K.51 als reactie op de vraag naar een robuust en betrouwbaar trainingsvliegtuig. Het toestel was een dubbeldekker met gelijke spanwijdte, gebouwd in gemengde constructie van staal, hout en stof. Het was ontworpen voor motoren met een vermogen tussen 250 en 500 pk, wat flexibiliteit bood in de keuze van aandrijvingen.

Eerste Vlucht en Prototypen

Het eerste prototype van de F.K.51, met het kenmerk Z-1, maakte zijn eerste vlucht op 25 mei 1935 vanaf het vliegveld Waalhaven. Na succesvolle testvluchten kreeg het vliegtuig het civiele registratiekenmerk PH-AJV en werd het internationaal gepresenteerd als demonstratiemodel. Deze vluchten overtuigden zowel nationale als internationale gebruikers van de capaciteiten van het vliegtuig.

Bestellingen door Nederland

De Koninklijke Luchtmacht (LVA) plaatste een eerste bestelling van 25 toestellen, die tussen 1936 en 1937 werden geleverd. Deze modellen waren uitgerust met een Armstrong Siddeley Cheetah V-motor met 270 pk. Dankzij het succes van deze eerste reeks werden later nog eens 29 vliegtuigen besteld, voorzien van krachtigere Cheetah IX-motoren met 350 pk. Deze werden tussen 1937 en 1938 geleverd.

De Marine Luchtvaartdienst (MLD) koos ook voor de Koolhoven F.K.51, maar rustte de toestellen uit met krachtigere Pratt & Whitney-motoren van 450 pk, afkomstig uit de Verenigde Staten. Deze versies werden voornamelijk gebruikt voor maritieme patrouilles en opleiding.

Gebruik in Nederlands-Indië

De Koloniale Luchtvaartdienst in Nederlands-Indië ontving tussen 1936 en 1938 28 F.K.51-vliegtuigen. Deze waren uitgerust met Wright Whirlwind R-975-motoren. Later werden nog minstens zeven extra toestellen geleverd, speciaal voor gebruik in de Oost-Indische koloniën.

Export naar Spanje

Tijdens de Spaanse Burgeroorlog werden 28 Koolhoven F.K.51-toestellen geleverd aan de Republikeinse luchtmacht (FARE). Ondanks een embargo op wapenleveringen, werden deze vliegtuigen ingezet als lichte bommenwerpers, nachtjagers en verkenningstoestellen. Sommige toestellen waren uitgerust met bewapening, waaronder vaste en beweegbare machinegeweren, wat hun operationele inzetbaarheid vergrootte.

Technische Constructie

De Koolhoven F.K.51 werd ontworpen met eenvoud en robuustheid als uitgangspunten. Het toestel had een klassieke dubbeldekkerconfiguratie, met vleugels van gelijke spanwijdte en een stevig stalen frame.

Structuur en Materialen

De romp was opgebouwd uit een rechthoekig vakwerk van stalen buizen, bekleed met een ovale laag stof. Het toestel beschikte over een brandstoftank met een capaciteit van 280 liter, aangevuld met een smeerolietank van 32 liter. De vleugels hadden een houten constructie met twee liggers en een bekleding van triplex. Alleen de bovenste vleugels waren voorzien van rolroeren.

Het landingsgestel was niet intrekbaar en uitgerust met lage-drukbanden en remmen. Het achterwiel kon 360 graden draaien, wat het toestel wendbaar maakte op de grond.

Motor en Prestatie

De F.K.51 kon met verschillende motoren worden uitgerust, afhankelijk van de specifieke toepassing. De meest voorkomende motoren waren:

  • Armstrong Siddeley Cheetah V: 270 pk
  • Armstrong Siddeley Cheetah IX: 350 pk
  • Pratt & Whitney R-985 Wasp Junior: 450 pk
  • Wright Whirlwind R-975: 420 pk

Deze motoren zorgden voor betrouwbare prestaties en een maximumsnelheid van 253 km/u op een hoogte van 2.200 meter.

Operationele Geschiedenis

De Koolhoven F.K.51 werd in verschillende rollen ingezet door de luchtmachten van Nederland, Nederlands-Indië en Spanje. Hoewel het toestel in de eerste plaats was ontworpen als trainingsvliegtuig, bleek het ook geschikt voor verkenningstaken en lichte gevechtsrollen.

Koninklijke Luchtmacht (Nederland)

De Koolhoven F.K.51 werd door de Koninklijke Luchtmacht (LVA) ingezet voor de basisopleiding van piloten. In de jaren 1939-1940 speelde het toestel een centrale rol in de training van jonge vliegers. Bij de Duitse invasie van Nederland in mei 1940 werden enkele F.K.51’s tijdelijk ingezet voor verkenningsmissies. De vliegtuigen waren echter niet opgewassen tegen de geavanceerde Duitse luchtmacht en veel toestellen werden vernietigd tijdens luchtaanvallen, waaronder die op vliegveld De Kooy.

Marine Luchtvaartdienst

De Marine Luchtvaartdienst (MLD) gebruikte de F.K.51 voor patrouilles en luchtobservatie. Vanaf januari 1940 werden deze toestellen ingezet voor neutraliteitspatrouilles in het Nederlandse luchtruim. Bij de Duitse aanval op 10 mei 1940 werd een groot aantal F.K.51’s beschadigd of vernietigd, wat hun inzetbaarheid aanzienlijk verminderde.

Nederlands-Indië

In Nederlands-Indië werden de F.K.51’s aanvankelijk ingezet als trainingsvliegtuigen. Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in Azië werden de vliegscholen gesloten en werden de vliegtuigen overgedragen aan verkenningseenheden. In december 1941 waren er nog 27 F.K.51’s operationeel, die werden ingezet in twee verkenningseskaders op Java. Ondanks hun beperkte gevechtscapaciteiten speelden deze vliegtuigen een ondersteunende rol in de verdediging van de koloniën.

Spaanse Burgeroorlog

Tijdens de Spaanse Burgeroorlog werden 28 Koolhoven F.K.51-toestellen geleverd aan de Republikeinse luchtmacht. Deze vliegtuigen werden aangepast met bewapening, waaronder vaste en beweegbare 7,7 mm Lewis-machinegeweren. De toestellen werden ingezet voor nachtelijke gevechtsmissies, verkenning en de training van piloten. Ze werden ook gebruikt als lichte bommenwerpers in de strijd tegen de Spaanse nationalisten.

Technische Specificaties

De technische kenmerken van de Koolhoven F.K.51 varieerden afhankelijk van de versie en het gebruiksdoel. Hieronder een overzicht van de belangrijkste specificaties:

  • Spanwijdte: 9,00 meter
  • Lengte: 7,85 meter
  • Hoogte: 2,85 meter
  • Vleugeloppervlak: 27,00 m²
  • Leeggewicht: 990 kg
  • Maximaal startgewicht: 1.600 kg
  • Motoren: Armstrong Siddeley Cheetah IX, Wright Whirlwind R-975 of Pratt & Whitney R-985
  • Maximale snelheid: 253 km/u
  • Actieradius: 775 km
  • Dienstplafond: 6.300 meter

Bewapening

De bewapening was afhankelijk van de uitvoering en het gebruik:

  • Standaardtraining: Geen bewapening
  • Verkenningsversies: Eén vast Lewis-machinegeweer (7,7 mm) in de vleugel en een beweegbaar machinegeweer in de achterste cockpit.

Historisch Belang

De Koolhoven F.K.51 had een waardevolle rol in de luchtvaartgeschiedenis van Nederland en haar koloniën. Hoewel het toestel technisch gezien niet revolutionair was, bood het een solide platform voor pilotenopleiding en lichte operationele taken. Zijn veelzijdigheid en eenvoudige constructie maakten het een populair vliegtuig, niet alleen in Nederland, maar ook in conflictgebieden zoals Spanje.

Conclusie

De Koolhoven F.K.51 was een functioneel en betrouwbaar toestel dat zijn plaats vond in diverse militaire organisaties. Het toestel speelde een rol in de opleiding van piloten en werd aangepast voor verkenning en lichte gevechtstaken. Ondanks zijn beperkingen werd de F.K.51 een belangrijk onderdeel van de luchtmacht in de periode vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Bronnen en meer informatie

  1. Afbeelding: AnonymousUnknown authorCC BY 4.0, via Wikimedia Commons
  2. Peter Alles-Fernandez (red.): Flugzeuge von A bis Z, Band 2, Bernard & Graefe, Koblenz, 1988, ISBN 3-7637-5905-0.
  3. Alles-Fernandez, Peter (1988). Flugzeuge von A bis Z. Band 2. Koblenz: Bernard & Graefe. ISBN 978-3-7637-5905-0.
  4. Langsdorff, Werner von (1939). Handbuch der Luftfahrt. Jahrgang 1939. 2e ongewijzigde editie. München: J.F. Lehmann. ISBN 978-3-469-30326-1.
  5. Shores, Christopher, Cull, Brian & Izawa, Yasuho (1992). Bloody Shambles: Volume One: The Drift to War to the Fall of Singapore. London: Grub Street. ISBN 978-0-948817-50-4.
  6. Grey, C.G.; Bridgman, Leonard, eds. (1937). Jane’s All the World’s Aircraft 1937. London: Sampson Low, Marston & Co. Ltd.
  7. Bronnen mei1940