In Enemy Hands is een Amerikaanse speelfilm uit 2004 die zich afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog. De film, geregisseerd door Tony Giglio, richt zich op het leven aan boord van onderzeeërs tijdens het conflict in de Atlantische Oceaan. Het verhaal volgt een Amerikaanse bemanning van een onderzeeboot die gevangengenomen wordt door een Duitse U-bootbemanning. De film combineert historische context met fictieve verhaalelementen en laat zien hoe vijanden, onder bepaalde omstandigheden, genoodzaakt zijn samen te werken.
De film wordt gedragen door een ensemblecast met onder anderen William H. Macy, Til Schweiger, Thomas Kretschmann en Scott Caan.
Inhouds opgave
Historische context: De onderzeebootoorlog in de Atlantische Oceaan
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vormde de Atlantische Oceaan een van de belangrijkste strijdtonelen voor maritieme gevechten. De Duitse Kriegsmarine zette U-boten in om de aanvoer van troepen en voorraden tussen Noord-Amerika en Europa te onderbreken. In de periode 1942–1943 was het conflict op zee op zijn hevigst, met zogenaamde “wolfpacks” – groepen van U-boten – die gezamenlijk opereerden om geallieerde konvooien te vernietigen.
In 1942 slaagden Duitse onderzeeboten erin meer dan duizend geallieerde schepen tot zinken te brengen. Deze verliezen dreigden de bevoorrading van het Verenigd Koninkrijk ernstig te ondermijnen. Tegen 1943 veranderde het tij. Door de introductie van nieuwe technologie, zoals radar en sonardetectie, en verbeterde tactieken van de geallieerden, begonnen de verliezen onder de U-boten sterk toe te nemen. De Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt en de Britse premier Winston Churchill verklaarden het bestrijden van de U-bootdreiging tot prioriteit. Deze historische achtergrond vormt het kader waarbinnen In Enemy Hands zich afspeelt.
Missie en confrontatie
Het verhaal begint met archiefbeelden van de oorlog op zee, voorzien van commentaar dat de situatie van dat moment schetst. Vervolgens verplaatst het zich naar juni 1943. Luitenant-commandant Randall Sullivan bereidt zich voor op een missie met de fictieve USS Swordfish, een onderzeeër gebaseerd op historische marineschepen. Hij spreekt met admiraal Kentz, die hem herinnert aan de ervaring van zijn Chief of the Boat (COB), Nathan Travers.
Ondertussen vertrekt Travers van huis. Zijn vrouw Rachel vraagt hem veilig terug te keren. Twee maanden later is Travers aan boord van de Swordfish, waar commandant Sullivan strikte discipline handhaaft en de bemanning voortdurend oefeningen laat uitvoeren.
Parallel aan deze gebeurtenissen wordt de Duitse onderzeeër U-429, onder bevel van kapitein Jonas Herdt, aangevallen door een Amerikaanse torpedojager, maar weet het schip te vernietigen. Later ontvangt Herdt bericht dat zijn dochter mogelijk om het leven is gekomen bij een bombardement op Hamburg. Deze persoonlijke tragedie beïnvloedt zijn latere beslissingen.
Op de Swordfish krijgt eerste officier Goodman een uitslag op zijn huid. De scheepsarts vermoedt dat het om meningitis gaat – een ziekte die zeer besmettelijk en potentieel dodelijk is. Later blijkt dat ook Sullivan besmet is.
Wanneer een andere U-boot, U-821, een Brits koopvaardijschip tot zinken brengt, wordt de Swordfish naar het gebied gestuurd. Tijdens een poging om de U-boot aan te vallen, overlijdt Goodman, en moet Travers zijn taken overnemen. Uiteindelijk lukt het de Swordfish om de U-821 te vernietigen, maar door de vertraging worden zij zelf geraakt en gedwongen om naar de oppervlakte te komen. Slechts acht bemanningsleden overleven het incident en worden gevangengenomen door de U-429.
Gevangenschap en ziekte aan boord
De Duitse bemanning splitst de gevangenen op in twee groepen. Travers bevindt zich in het voorschip, terwijl Sullivan zich met anderen in het achterschip bevindt. Wright, de radiotelegrafist, ontdekt de uitslag van Sullivan en ingenieur Abers herkent deze als meningitis. De Amerikaanse bemanning beseft dat, als de Duitsers hen niet doden, de ziekte dat wel zal doen.
Na enkele dagen komt de U-429 in de buurt van de fictieve Amerikaanse torpedojager USS Logan. Travers en zijn groep weten hun boeien te verbreken en saboteren de lancering van een torpedo, die daardoor zijn doel mist. De explosie maakt de Logan alert op de aanwezigheid van de Duitse onderzeeër en begint een aanval met dieptebommen.
Tijdens de aanval weet ook de groep van Sullivan te ontsnappen. Sullivan raakt betrokken in een gevecht met een Duitse bewaker, waarbij hij om het leven komt. Ondertussen eist de verspreiding van meningitis zijn tol: twee derde van de Duitse bemanning overlijdt, evenals de Amerikaanse gevangene Romano.
In deze kritieke situatie besluit Jonas Herdt dat samenwerking noodzakelijk is. Hij kiest ervoor om Travers en zijn mannen in te schakelen bij het bedienen van de onderzeeër, met het doel de Amerikaanse kust te bereiken en zich daar over te geven. Herdt licht toe dat hij zijn orders negeerde door meer dan alleen de commandant en de COB gevangen te nemen. Zijn besluit is ingegeven door een gevoel van menselijkheid en oorlogsmoeheid.
Tussen samenwerking en verraad
Hoewel de samenwerking tussen de Amerikaanse gevangenen en de Duitse bemanning moeizaam verloopt, ontstaat er geleidelijk een functionele werkverhouding. Kapitein Herdt maakt duidelijk dat hij het morele besluit heeft genomen om mensenlevens te redden in plaats van te vernietigen. Zijn opstelling wordt echter niet door alle bemanningsleden gedeeld.
De kwartiermeester Klause, een fanatieke en plichtsgetrouwe onderofficier, beschouwt Herdts acties als verraad aan Duitsland. Hij organiseert een opstand met twee andere bemanningsleden: luitenant Bauer en radiotelegrafist Christophe. Tijdens de opstand wordt Christophe overmeesterd door Abers en Wright voordat hij een radiobericht kan verzenden. Hans, een andere Duitse bemanningslid, schakelt Bauer uit om Ox te redden. Klause probeert intussen de resterende torpedo in de boeg te gebruiken om de onderzeeër tot zinken te brengen. Tijdens een worsteling met Travers weet deze met een hijsketting Klause dodelijk te verwonden. In de nasleep van de muiterij overlijdt kapitein Herdt aan zijn verwondingen. In zijn laatste momenten draagt hij het commando over aan zijn eerste officier, Ludwig Cremer.
Laatste confrontatie en redding
De bemanning hervat de koers richting de Amerikaanse kust. De situatie aan boord is gespannen, mede door het beperkte aantal overlevenden en het verlies van hun commandant. De onderzeeër U-429 probeert via radiocommunicatie contact te leggen met de Amerikaanse torpedojager Logan. Tijdens deze poging wordt het schip echter aangevallen door een andere Duitse U-boot, de U-1221, die op het radiobericht van Christophe is afgekomen.
De U-1221 vuurt meerdere torpedo’s af. De bemanning van de U-429 weet ze te ontwijken, ondanks de aanzienlijke schade aan het schip. Cremer weigert in eerste instantie om terug te schieten op een Duits schip. Travers en Abers overtuigen hem echter om hun overleving boven nationaliteit te stellen. Er blijkt nog slechts één torpedo beschikbaar in de achterste lanceerbuis.
De U-429 manoeuvreert boven de vijandelijke U-boot om de achterste buis uit te lijnen. Ze lanceren de torpedo, die het vijandelijke schip raakt maar niet ontploft. De U-1221 vuurt nog een torpedo af, maar deze richt weinig schade aan. Op dat moment detecteert de Logan de U-429 via sonar en opent het vuur. De beschadigde U-boot wordt geraakt.
Travers neemt contact op met de Logan. Kapitein Littleton eist dat de Enigma-codeermachine wordt veiliggesteld. Travers liegt dat de U-429 zinkt en verbreekt de verbinding om zijn belofte aan Cremer gestand te doen: de onderzeeër mag niet in vijandelijke handen vallen. De bemanning laat het schip gecontroleerd vollopen met water. Kort daarna worden de overlevenden opgepikt door de Logan.
Epiloog: Terugkeer en reflectie
Na hun terugkeer confronteert Travers admiraal Kentz. Hij benadrukt dat hun overleving te danken is aan de beslissingen van de Duitse bemanning. Kentz erkent dit, maar herinnert Travers eraan dat Duitsland nog steeds als vijand wordt beschouwd. Hij belooft echter zich in te zetten voor een humane behandeling van de Duitse krijgsgevangenen.
De film sluit af met een ontmoeting tussen Travers, Rachel en Ludwig Cremer in een krijgsgevangenenkamp. Rachel bedankt Cremer voor het redden van haar man. Travers bevestigt dat Jonas Herdt zijn doel heeft bereikt: het redden van levens. De oorlog lijkt ten einde, en hoewel Cremer en zijn mannen als gevangenen worden behandeld, is hun toekomst onzeker. Travers biedt Cremer sigaretten aan als teken van wederzijds respect, waarna ze afscheid nemen..
Productie en historische achtergrond
Ontwikkeling en regie
De film werd geregisseerd door Tony Giglio, een regisseur die vooral bekendstaat om actiedrama’s en thrillers met militaire thema’s. In Enemy Hands is een onafhankelijke productie uit 2004, opgenomen met een relatief bescheiden budget. De regie kiest voor een claustrofobische en psychologische benadering van oorlogvoering op zee. In plaats van grootschalige zeeslagen, richt het verhaal zich op interpersoonlijke spanningen binnen de beperkte ruimte van een onderzeeër.
Fictie en historische inspiratie
Hoewel de onderzeeërs USS Swordfish en U-429 in de film fictief zijn, zijn zij gebaseerd op reëel bestaande vaartuigen. De echte USS Swordfish (SS-193) was een Sargo-klasse onderzeeër die diende in de Stille Oceaan en in 1945 werd vermist. De in de film afgebeelde Swordfish vertoont echter kenmerken van de latere Balao-klasse, wat tot een continuïteitsfout leidt. Balao-klasse onderzeeërs werden pas vanaf 1943 actief ingezet en verschilden qua ontwerp en capaciteit aanzienlijk van hun voorgangers.
Ook de Duitse U-429 heeft een historische tegenhanger. Dit was een type VIIC-onderzeeër, in 1943 geleverd aan Italië en kort daarna door Duitsland heroverd. Deze U-429 heeft echter geen dienstgedaan in de Atlantische Oceaan of onder Duits bevel in gevechtsomstandigheden zoals in de film wordt gesuggereerd. De filmmakers hebben de naam hergebruikt voor dramatisch effect, zonder de feitelijke loopbaan van het schip aan te houden.
Fictieve schepen in realistische setting
De fictieve Amerikaanse torpedojager USS Logan wordt gepresenteerd als een belangrijk element in de redding van de Amerikaanse bemanning. Hoewel dit schip niet historisch bestaat, is het vermoedelijk gebaseerd op destroyers uit de Fletcher-klasse, die tussen 1942 en 1944 in grote aantallen in dienst werden genomen.
De Duitse U-boot U-1221, die als antagonist fungeert in het laatste deel van de film, is eveneens een fictieve eenheid. Het ontwerp en optreden ervan zijn wel gemodelleerd naar de Type IXC-onderzeeërs, die een groter bereik hadden dan de meer gebruikelijke Type VII-serie.
Cast en rollen
De film beschikt over een internationaal samengestelde cast, waarin zowel Amerikaanse als Duitse acteurs belangrijke rollen vertolken. Deze keuze draagt bij aan de authenticiteit van het tweetalige karakter van de onderlinge communicatie en de geschetste spanningen.
Belangrijkste rollen
- William H. Macy speelt Chief of the Boat Nathan Travers, een ervaren onderofficier die gezag uitoefent op basis van moreel leiderschap.
- Til Schweiger vertolkt kapitein Jonas Herdt, een Duitse bevelhebber die worstelt met persoonlijke tragedies en morele dilemma’s.
- Scott Caan speelt luitenant-commandant Randall Sullivan, een strikte en soms koppige bevelvoerder van de Swordfish.
- Thomas Kretschmann als Ludwig Cremer, de eerste officier van de U-429, die uiteindelijk de verantwoordelijkheid overneemt.
- Lauren Holly als Rachel Travers, de echtgenote van Nathan Travers, die op emotionele wijze de gevolgen van oorlog aan het thuisfront verbeeldt.
Bijrollen en ondersteunende personages
De film kent daarnaast een reeks ondersteunende personages, waaronder torpedisten, technici en een scheepsarts. Rollen worden vervuld door onder anderen Clark Gregg, Jeremy Sisto, Sam Huntington en Patrick Gallagher. Deze personages geven invulling aan het dagelijks leven aan boord en de menselijke aspecten van oorlogvoering onder extreme omstandigheden.
Thematiek en morele dilemma’s
Menselijkheid onder vijanden
Een centraal thema in In Enemy Hands is het menselijk gedrag onder vijandelijke omstandigheden. De film werpt de vraag op in hoeverre morele keuzes standhouden wanneer militaire bevelen botsen met persoonlijke overtuigingen. Kapitein Herdt vormt hierin het ethisch anker: zijn besluit om Amerikaanse gevangenen niet alleen te sparen maar ook actief te beschermen, druist in tegen militaire doctrine, maar benadrukt zijn afkeer van oorlog en verlies.
Ziekte en de kwetsbaarheid van bemanningen
De uitbraak van meningitis aan boord vormt een extra laag in het conflict. Niet alleen de oorlog maar ook ziekte vormt een bedreiging voor het voortbestaan van de bemanning. De situatie aan boord toont hoe een biologische dreiging de vijandige verhoudingen tijdelijk opzij kan zetten in ruil voor samenwerking en overleving.
Interne verdeeldheid binnen een militaire eenheid
De Duitse bemanning van de U-429 is intern verdeeld over de koers van hun commandant. De opstand die daaruit voortkomt, toont hoe ideologie, plichtsbesef en persoonlijke moraal binnen legereenheden kunnen botsen. De figuur van Klause belichaamt het geloof in onvoorwaardelijke gehoorzaamheid, terwijl Cremer en Hans illustreren dat ook binnen het Duitse leger ruimte bestond voor persoonlijke afwegingen en loyaliteit aan hogere idealen dan bevelen alleen.
Continuïteit en technische onnauwkeurigheden
Hoewel In Enemy Hands zich presenteert als een historisch geïnspireerde oorlogsfilm, bevat het meerdere technische en feitelijke onnauwkeurigheden die kenmerkend zijn voor verhalende fictie in een realistische setting.
Type onderzeeër
De film verwijst naar de Swordfish als een onderzeeër van de Balao-klasse, terwijl de werkelijke USS Swordfish (SS-193) een Sargo-klasse onderzeeboot was. Balao-klasse schepen werden pas later operationeel en hadden andere kenmerken, zoals dikkere rompbeplating en verbeterde duikdiepte.
Ziekteverspreiding
De weergave van een meningitisuitbraak aan boord van een onderzeeboot is dramatisch effectief, maar medische details blijven summier. Meningitis is zeer besmettelijk en verspreidt zich snel in afgesloten ruimten, maar de symptomen en verspreiding worden in de film slechts zijdelings besproken. Toch vormt het een realistisch element in het bredere kader van oorlogsomstandigheden, waarin infectieziekten een reële bedreiging waren voor scheepsbemanningen.
Alternatieve titels en internationale distributie
De film werd in diverse landen onder een andere naam vertoond. Op de Albanese televisie stond de film bekend als een titel die vertaald kan worden als Onderwatergevangenis. Ook in Armenië werd de film uitgezonden als U-429: Onderwatergevangenis, wat verwijst naar het claustrofobische karakter van het verhaal en de locatie van de gevangenschap aan boord van de Duitse onderzeeër.
Conclusie
In Enemy Hands biedt een filmische interpretatie van een van de complexere thema’s uit de Tweede Wereldoorlog: samenwerking tussen vijanden onder extreme omstandigheden. De film onderzoekt morele grenzen binnen een gewapend conflict en presenteert een scenario waarin de klassieke indeling tussen vriend en vijand tijdelijk wordt doorbroken.
Hoewel de productie enkele technische onnauwkeurigheden bevat en zich niet houdt aan de exacte geschiedenis van de genoemde vaartuigen, vormt het scenario een toegankelijke manier om na te denken over ethiek in oorlogstijd. De film benadrukt dat menselijkheid, zelfs in gewelddadige contexten, doorslaggevend kan zijn voor overleving.
De cast levert overwegend ingetogen acteerwerk en de beperkte setting versterkt het beklemmende gevoel van isolatie en dreiging. Door de nadruk te leggen op dialoog, keuzes en interacties, onderscheidt de film zich van actiegedreven oorlogsfilms.
Voor het voortgezet onderwijs biedt In Enemy Hands aanknopingspunten om in de klas te spreken over:
- De onderzeebootoorlog in de Atlantische Oceaan
- Militaire hiërarchie en bevelsstructuren
- De invloed van persoonlijke overtuigingen binnen een militair kader
- De rol van medische dreigingen tijdens conflicten
- Samenwerking tussen vijandelijke partijen in oorlogssituaties
Bronnen en meer informatie
- Bronnen Mei1940
- Box Office Mojo, “In Enemy Hands”, geraadpleegd 27 juli 2011: https://www.boxofficemojo.com/title/tt0316824/
- In Enemy Hands (film) – Wikipedia
- In Enemy Hands – Rotten Tomatoes
- In Enemy Hands (2004) – IMDb
