Het Atlantic Charter was een cruciale beleidsverklaring die tijdens de Tweede Wereldoorlog op 14 augustus 1941 werd uitgegeven en die de geallieerde doelen voor de naoorlogse wereld definieerde.
De leiders van het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten hebben het werk opgesteld en alle geallieerden van de Tweede Wereldoorlog hebben het later bevestigd. Het handvest vermeldde de ideale doelen van de oorlog: geen territoriale verheerlijking; geen territoriale veranderingen tegen de wensen van het volk (zelfbeschikking); herstel van zelfbestuur aan hen die hiervan beroofd zijn; beperking van handelsbeperkingen; wereldwijde samenwerking om betere economische en sociale omstandigheden voor iedereen te waarborgen; vrijheid van angst en wil; vrijheid van de zeeën; en het stopzetten van het gebruik van geweld, evenals het ontwapenen van agressor-naties. Aanhangers van het Atlantisch Handvest ondertekenden de Verklaring van de Verenigde Naties op 1 januari 1942, die de basis werd voor de moderne Verenigde Naties.
Het Atlantic Charter stelde doelen voor de naoorlogse wereld en inspireerde veel van de internationale overeenkomsten die volgden op de oorlog. De Algemene Overeenkomst inzake tarieven en handel (GATT), de naoorlogse onafhankelijkheid van Europese koloniën en nog veel meer zijn afgeleid van het Atlantisch handvest.
De Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt en de Britse premier Winston Churchill hebben het Atlantic Charter opgesteld tijdens de Atlantic Conference (codenaam Riviera) in Placentia Bay, Newfoundland. Ze hebben het uitgegeven als een gezamenlijke verklaring op 14 augustus 1941 bij Naval Station Argentia, hoewel de Verenigde Staten pas vier maanden later officieel de oorlog betreden. Het beleid is uitgegeven als een verklaring; als zodanig bestond er geen formeel, juridisch document met de titel “The Atlantic Charter”. Het detailleerde de doelen en doelstellingen van de geallieerde machten met betrekking tot de oorlog en de naoorlogse wereld.
Inhouds opgave
Oorsprong gedachte achter Atlantisch handvest
Veel van de ideeën van het Handvest kwamen voort uit een ideologie van het Anglo-Amerikaanse internationalisme die Britse en Amerikaanse samenwerking zocht voor de internationale veiligheid. Roosevelts pogingen om Groot-Brittannië te binden aan concrete oorlogsdoelen en de wanhoop van Churchill om de VS te binden aan de oorlogsinspanningen hebben bijgedragen aan de motivatie voor de bijeenkomst die het Atlantic Charter heeft opgeleverd. Er werd destijds aangenomen dat Groot-Brittannië en Amerika een gelijke rol zouden spelen in een naoorlogse internationale organisatie die zou zijn gebaseerd op de principes van het Atlantisch handvest.
Churchill en Roosevelt begonnen in 1939 met elkaar te communiceren; dit was de eerste van hun elf oorlogsvergaderingen. Beide mannen reisden in het geheim; Roosevelt was op een tiendaagse visreis. Op 9 augustus 1941 stoomde het Britse slagschip HMS Prince of Wales in de baai van Placentia, met Churchill aan boord, en ontmoette de Amerikaanse zware kruiser USS Augusta, waar Roosevelt en zijn staf wachtten. Tijdens de eerste ontmoeting zaten Churchill en Roosevelt een ogenblik stil tot Churchill zei: “Eindelijk, mijnheer de president”, waarop Roosevelt antwoordde: “Fijn dat u aan boord bent, mijnheer Churchill”. Churchill bezorgde de president vervolgens een brief van koning George VI en maakte een officiële verklaring die, ondanks twee pogingen, de aanwezige filmgeluidsbemanning niet kon opnemen.
Het Atlantic Charter maakte duidelijk dat de Verenigde Staten het Verenigd Koninkrijk in de oorlog steunden. Zowel de VS als het VK wilden hun eenheid presenteren, met betrekking tot hun wederzijdse principes en hoop op een vreedzame naoorlogse wereld en het beleid dat zij overeenkwamen om te volgen zodra de nazi’s verslagen waren. Een fundamenteel doel was om te focussen op de vrede die zou volgen, en niet op specifieke Amerikaanse betrokkenheid en oorlogsstrategie, hoewel Amerikaanse betrokkenheid steeds waarschijnlijker werd.
Belangrijkste punten Handvest
De acht belangrijkste punten van het Handvest waren:
- geen territoriale winsten zouden worden gezocht door de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk;
- territoriale aanpassingen moeten in overeenstemming zijn met de wensen van de betrokken volkeren;
- alle mensen hadden recht op zelfbeschikking;
- handelsbelemmeringen zouden worden verlaagd;
- er zou wereldwijde economische samenwerking en vooruitgang van maatschappelijk welzijn zijn;
- de deelnemers zouden werken voor een wereld vrij van gebrek en angst;
- de deelnemers zouden werken voor de vrijheid van de zeeën;
- er zou ontwapening plaatsvinden van agressor-naties en een gemeenschappelijke ontwapening na de oorlog.
- Hoewel in clausule 3 duidelijk wordt gesteld dat alle volkeren het recht hebben om hun vorm van regering te bepalen, laat het niet weten welke veranderingen nodig zijn, zowel in sociaal als in economisch opzicht, om vrijheid en vrede te bereiken.
Clausule vier, met betrekking tot internationale handel, benadrukte bewust dat zowel “overwinnaar [en] overwonnen” “op gelijke voorwaarden toegang tot de markt zou krijgen”. Dit was een afwijzing van de straffende handelsbetrekkingen die na de Eerste Wereldoorlog binnen Europa werden gevestigd, zoals geïllustreerd door het Economisch Pact van Parijs.
Slechts twee clausules bespreken uitdrukkelijk de nationale, sociale en economische omstandigheden die noodzakelijk zijn na de oorlog, ondanks deze betekenis.
Ontstaan van de naam van de verklaring
Toen het werd vrijgegeven aan het publiek, kreeg het handvest de titel “Gezamenlijke verklaring van de president en de premier” en stond het algemeen bekend als de “gemeenschappelijke verklaring”. De krant Daily Herald, de krant van de Arbeiderspartij, bedacht de naam Atlantic Charter, maar Churchill gebruikte het op 24 augustus 1941 in het parlement en is sindsdien algemeen aanvaard.
Er was geen ondertekende versie. Het document werd door verschillende concepten gedorst en de uiteindelijk overeengekomen tekst werd telegrafisch naar Londen en Washington. President Roosevelt gaf het congres de inhoud van het handvest op 21 augustus 1941. Hij zei later: “Er is geen kopie van het Atlantisch handvest, voor zover ik weet, ik heb er geen, de Britten hebben er geen.” Het dichtstbijzijnde dat je zult krijgen is de [boodschap van de] radio-operator op Augusta en Prince of Wales, dat is het dichtstbijzijnde waar je naar toe zult komen … Er was geen formeel document. ”
Het Britse oorlogskabinet antwoordde met zijn goedkeuring en een vergelijkbare acceptatie werd uit Washington getelegrafeerd. Tijdens dit proces is er een fout in de tekst van Londen geslopen, maar deze is vervolgens gecorrigeerd. Het verslag in Churchill’s De Tweede Wereldoorlog concludeert: “Een aantal verbale wijzigingen werden overeengekomen en het document was toen in zijn definitieve vorm”, en maakt geen melding van enige ondertekening of ceremonie. In Churchills verslag van de Yalta-conferentie citeert hij Roosevelt over de ongeschreven Britse grondwet dat “het leek op het Atlantic Charter – het document bestond niet, maar de hele wereld wist ervan.” Onder zijn papieren had hij één exemplaar gevonden dat hij zelf had ondertekend en ik, maar vreemd om te zeggen dat beide handtekeningen in zijn eigen handschrift waren.
Acceptatie door Inter-Allied Council en door United Nation
De geallieerde landen en Internationale organisaties hebben snel en op grote schaal het Handvest goedgekeurd. Op de volgende bijeenkomst van de Intergeallieerde Raad in Londen op 24 september 1941, de regeringen in ballingschap van België, Tsjecho-Slowakije, Griekenland, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Polen en Joegoslavië, evenals de Sovjet-Unie, en vertegenwoordigers van de Vrije Franse strijdkrachten, unaniem vastgesteld dat ze zich houden aan de gemeenschappelijke beginselen van het beleid zoals uiteengezet in het Atlantisch handvest . Op 1 januari 1942 publiceerde een grotere groep naties, die zich aan de principes van het Atlantisch handvest hielden, een gezamenlijke verklaring van de Verenigde Naties waarin zij nadruk legden op hun solidariteit in de verdediging tegen het Hitlerisme.
Impact op de Duitsland en zijn bondgenoten
De As-mogendheden interpreteerden deze diplomatieke overeenkomsten als een potentiële alliantie tegen hen. In Tokio riep het Atlantisch handvest de steun op voor de militaristen in de Japanse regering, die aandrongen op een agressievere aanpak tegen de VS en Groot-Brittannië.
De Britten lieten miljoenen flysheets over Duitsland vallen om de angst weg te nemen voor een straffende vrede die de Duitse staat zou vernietigen. In de tekst wordt het Handvest genoemd als de gezaghebbende verklaring van de gezamenlijke inzet van Groot-Brittannië en de VS om geen economische discriminatie toe te laten van degenen die verslagen zijn en beloofde dat “Duitsland en de andere staten opnieuw duurzame vrede en welvaart kunnen bereiken.”
Het meest opvallende kenmerk van de discussie was dat er een akkoord was bereikt tussen een reeks landen met verschillende meningen, die accepteerden dat intern beleid relevant was voor het internationale probleem. De overeenkomst bleek een van de eerste stappen in de richting van de vorming te zijn van de Verenigde Naties.
Impact op imperiale machten en ambities
De problemen kwamen niet uit Duitsland en Japan, maar uit die van de bondgenoten die rijken hadden en die zich verzetten tegen zelfbeschikking, met name het Verenigd Koninkrijk, de Sovjet-Unie en Nederland.
In eerste instantie leek Roosevelt en Churchill het erover eens te zijn dat het derde punt van het Handvest niet van toepassing zou zijn op Afrika en Azië. Roosevelt’s speechwriter Robert E. Sherwood merkte echter op: “Het duurde niet lang of de mensen in India, Birma, Malaya en Indonesië begonnen zich af te vragen of het Atlantisch handvest ook tot de Pacific en tot Azië in het algemeen zou leiden.”
Met een oorlog die alleen met behulp van deze bondgenoten gewonnen kon worden, was de oplossing van Roosevelt om druk uit te oefenen op Groot-Brittannië, maar om de kwestie van de zelfbeschikking van de koloniën tot na de oorlog uit te stellen.
