Rattenlijnen: Nazi Vluchtroutes na de Tweede Wereldoorlog

De term rattenlijnen verwijst naar een netwerk van geheime ontsnappingsroutes die Duitse nazi’s en andere fascisten na de Tweede Wereldoorlog gebruikten om aan vervolging te ontkomen. Deze routes waren actief vanaf 1945 en hielpen duizenden oorlogsmisdadigers Europa te ontvluchten, vaak naar veilige havens in Zuid-Amerika en andere delen van de wereld.

Ontstaan van de Rattenlijnen

De Rattenlijnen waren voornamelijk gericht op twee hoofdroutes:

1. Van Duitsland naar Spanje, en vervolgens naar Argentinië.
2. Van Duitsland naar Rome, via Genua naar Zuid-Amerika.

Deze routes ontwikkelden zich onafhankelijk, maar kwamen later samen. Ze werden ondersteund door zowel kerkelijke als seculiere instellingen, waaronder bepaalde elementen binnen het Vaticaan en Amerikaanse inlichtingendiensten.

Spanje als Doorvoerland

Vaticaan en Argentinië

Het eerste netwerk ontstond in het kader van diplomatieke contacten tussen het Vaticaan en Argentinië tijdens de oorlog. In 1942 begon kardinaal Luigi Maglione gesprekken met de Argentijnse ambassadeur om katholieke Europese immigranten naar Argentinië te laten vertrekken. Dit werd gepresenteerd als een humanitaire operatie, maar het bood ook nazi’s en fascisten de mogelijkheid te vluchten.

Franco’s Spanje

Onder dictator Francisco Franco bood Spanje een relatief veilige omgeving voor oorlogsmisdadigers. Bekende organisatoren van deze route waren Charles Lescat en Pierre Daye, die samenwerkten met Argentijnse geestelijken zoals bisschop Antonio Caggiano. Historicus Michael Phayer suggereert dat paus Pius XII liever fascisten naar Zuid-Amerika zag vertrekken dan dat zij in krijgsgevangenenkampen bleven.

Netwerk van Bisschop Alois Hudal

Een van de meest beruchte figuren in de Rattenlijnen was de Oostenrijkse bisschop Alois Hudal. Hij was rector van een seminarie in Rome en stond bekend om zijn sympathieën voor de nazi-ideologie. Hudal gebruikte zijn positie om Duitse krijgsgevangenen te bezoeken en hielp hen ontsnappen met valse identiteitsdocumenten die vaak via het Vaticaan werden verstrekt.

Belangrijke Vluchtingen

Enkele prominente nazi’s die Hudal hielp, waren:

• Franz Stangl, commandant van Treblinka.
• Adolf Eichmann, hoofdplanner van de Holocaust.
• Gustav Wagner, commandant van Sobibor.

In zijn memoires gaf Hudal toe dat hij zijn “liefdadigheidswerk” richtte op voormalige nazi’s en fascisten, waarvan hij vond dat zij onterecht vervolgd werden. Zijn netwerk gebruikte valse papieren van de Pontificia Commissione di Assistenza, die later werden omgezet in officiële vluchtelingendocumenten via het Rode Kruis.

Kroatische Netwerken en de Ustaše

Een aparte tak van de Rattenlijnen werd gerund door Kroatische Franciscanen, geleid door pater Krunoslav Draganović. Deze route was specifiek gericht op leden van de Ustaše, waaronder hun leider Ante Pavelić. Het hoofdkwartier bevond zich in het San Girolamo degli Illirici-seminarie in Rome, en het netwerk strekte zich uit tot aan Genua, waar schepen naar Zuid-Amerika vertrokken.

De Amerikaanse inlichtingendienst rapporteerde in 1947 dat Draganović een belangrijke spil was in het smokkelen van oorlogsmisdadigers. Hoewel de betrokkenheid van het Vaticaan op institutioneel niveau niet werd bevestigd, bleef de operatie een “open geheim” in diplomatieke kringen.

Rol van Amerikaanse Inlichtingendiensten

Vanaf 1947 begonnen Amerikaanse geheime diensten bestaande Rattenlijnen te gebruiken om voormalige nazi-wetenschappers en strategen naar het Westen te brengen, deels om te voorkomen dat zij in handen van de Sovjet-Unie zouden vallen. Dit werd onder andere gedaan via Operation Paperclip, waarmee wetenschappers zoals Wernher von Braun naar de Verenigde Staten werden gebracht.

Argentinië onder Juan Perón

President Juan Perón van Argentinië speelde een belangrijke rol in het bieden van onderdak aan oorlogsmisdadigers. Volgens onderzoeker Uki Goñi zette Perón een netwerk op dat via Scandinavië, Zwitserland en België werkte om prominente nazi’s naar Argentinië te smokkelen.

Enkele van de nazi’s die in Argentinië een nieuw leven begonnen, waren:

• Josef Mengele, bekend als de “Engel des Doods”.
• Adolf Eichmann, die later door Mossad werd gearresteerd en in Israël werd berecht.

Andere Vluchtroutes

Finland

In Finland opereerde een netwerk van extreemrechtse figuren, geleid door de SS-officier Alarich Bross. Dit netwerk smokkelde Finse nazi’s en hun bondgenoten via Zweden naar Duitsland of Zuid-Amerika.

Canada

Canada was een bestemming voor veel Oekraïense en andere Oost-Europese collaborateurs, vaak via dezelfde routes als Duitse nazi’s.

Controversiële Claims: Hitlers Overleving

Hoewel historici het erover eens zijn dat Adolf Hitler in 1945 zelfmoord pleegde, onderzochten de VS in de jaren 1950 geruchten dat hij via Spanje naar Argentinië was gevlucht. Gedeklassificeerde FBI-documenten en CIA-rapporten bevatten meldingen van vermeende waarnemingen van Hitler in Zuid-Amerika, maar deze claims worden breed verworpen door historici.

Bekende Ontsnapte Nazi’s

Hieronder een lijst van enkele oorlogsmisdadigers die via de Rattenlijnen wisten te ontsnappen:

• Klaus Barbie (Bolivia).
• Josef Mengele (Argentinië, Brazilië).
• Walter Rauff (Chili).
• Léon Degrelle (Spanje).

Conclusie

De Rattenlijnen waren een complex netwerk dat nazi-oorlogsmisdadigers hielp ontsnappen aan gerechtigheid. Met medewerking van individuele leden van de katholieke kerk, overheden en geheime diensten speelden deze routes een belangrijke rol in het ontlopen van veroordelingen. Hoewel sommige betrokkenen zoals Alois Hudal openlijk hun daden verdedigden, blijven de ethische vragen rondom deze operaties bestaan.

Bronnen en meer informatie

1. Afbeelding:
2. Aarons, Mark & Loftus, John (1998) [1991]. Unholy Trinity: The Vatican, The Nazis, and the Swiss Bankers (revised ed.). New York: St. Martin’s Press. ISBN 1862075816.
3. Goñi, Uki (2003). The Real Odessa: Smuggling the Nazis to Perón’s Argentina (revised ed.). London: Granta. ISBN 978-1-86207-581-3.
4. Joachimsthaler, Anton (1999) [1995]. The Last Days of Hitler: The Legends, The Evidence, The Truth. London: Brockhampton Press. ISBN 978-1-86019-902-8.
5. Phayer, Michael (2000). The Catholic Church and the Holocaust, 1930–1965. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-21471-3.
6. Phayer, Michael (2008). Pius XII, The Holocaust, and the Cold War. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-35119-7.
7. Sereny, Gitta (1983) [1977]. Into That Darkness: An Examination of Conscience. London: Picador. ISBN 978-0-394-71035-8.
8. Simpson, Christopher (1988). Blowback: The First Full Account of America’s Recruitment of Nazis and Its Disastrous Effect on the Cold War, Our Domestic and Foreign Policy. New York: Grove/Atlantic. ISBN 978-0-02-044995-9.
9. Steinacher, Gerald (2012; P/B edition). Nazis on the Run: How Hitler’s Henchmen Fled Justice. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-964245-8.
10. Uola, Mikko (2013). Unelma kommunistisesta Suomesta 1944–1953. Helsinki: Minerva. ISBN 978-952-492-768-0.
11. Sachslehner, Johannes (2019). Hitlers Mann im Vatikan: Bischof Alois Hudal. Ein dunkles Kapitel in der Geschichte der Kirche. Vienna-Graz: Molden. ISBN 978-3-222-15040-1.
12. Lappalainen, Niilo (1997). Aselevon jälkeen. Helsinki: WSOY. ISBN 951-0-21813-8.
13. Bronnen Mei1940