HMS Hermes: eerste speciaal ontworpen vliegdekschip (1942)

HMS Hermes, het eerste speciaal ontworpen vliegdekschip, voor anker in 1938. Gespecialiseerd in luchtoperaties voor de Royal Navy.
HMS Hermes in 1938 voor anker, baanbrekend vliegdekschip van de Royal Navy, speciaal ontworpen voor luchtoperaties in interbellumperiode.

De HMS Hermes, het eerste speciaal ontworpen vliegdekschip ter wereld, werd gebouwd voor de Britse Royal Navy en was een belangrijke ontwikkeling in de maritieme geschiedenis. Hoewel de Japanse Hōshō eerder in dienst werd genomen, stond Hermes bekend als het eerste schip dat specifiek ontworpen was om vliegtuigen te dragen. De bouw van Hermes begon tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar vanwege verschillende aanpassingen en optimalisaties in het ontwerp, werd ze pas na de oorlog voltooid. De innovaties aan boord weerspiegelden de lessen die de Britse marine had geleerd door experimenten met andere vliegdekschepen zoals de HMS Eagle en Argus.

Technische specificaties

Hermes had een verplaatsing van 10.850 ton standaard en 13.700 ton bij volle belading. Ze was 182,9 meter lang, had een breedte van 21,4 meter en een diepgang van 7,1 meter bij diepe belading. Het schip werd aangedreven door twee Parsons-stoomturbines, gekoppeld aan twee schroeven en gevoed door zes waterpijpketels, wat een gecombineerde vermogen van 40.000 shp opleverde. Dit stelde haar in staat om een maximale snelheid van 25 knopen (46 km/u) te bereiken, met een actieradius van 5.600 zeemijlen (ongeveer 10.400 km) bij een snelheid van 10 knopen.

Bewapening en bescherming

Het schip was uitgerust met zes enkele 5,5 inch (140 mm) kanonnen en drie enkele 4 inch (102 mm) luchtafweergeschut. De pantsering bestond uit een 3 inch (76 mm) dikke riem langs de waterlijn en een 1 inch (25 mm) dik dek, wat enige bescherming bood tegen lichte aanvallen. Hermes kon in totaal 20 vliegtuigen vervoeren, met een speciale hangar van 121,9 meter lang, 15,2 meter breed en 4,9 meter hoog, en had arresteringstuigen en twee vliegtuigliften voor transport tussen de hangar en het vliegdek. Dit compacte ontwerp stelde Hermes in staat om ondanks haar kleine afmetingen effectief vliegtuigen te lanceren en terug te halen.

Innovatieve aanpassingen

Tijdens de bouw onderging Hermes meerdere aanpassingen. Aanvankelijk was het ontwerp gebaseerd op een kruiserromp en omvatte een unieke slipway voor watervliegtuigen, bestaande uit drie secties. Hoewel deze slipway werd verwijderd tijdens de bouw, weerspiegelde het de pioniersgeest van het ontwerp. Hermes’ uiteindelijke configuratie had een enkel eiland aan de stuurboordzijde, wat haar onderscheidde van andere vliegdekschepen van die tijd en de voorkeur gaf aan piloten om aan bakboordzijde te landen bij een mislukte landing.

De vroege jaren: inzet in de Atlantische en Middellandse Zee

Eerste operationele jaren in de Atlantische en Middellandse Zeevloot

Na haar ingebruikname in 1924 werd de HMS Hermes kort toegewezen aan de Atlantische Vloot voordat ze werd overgeplaatst naar de Middellandse Zeevloot. In deze periode werkte ze nauw samen met andere vliegdekschepen om geavanceerde tactieken te ontwikkelen voor meerdere carriers. Dit innovatieve gebruik van vliegdekschepen in gecombineerde operaties was belangrijk voor de toekomstige strategieën van de Royal Navy.

Hermes arriveerde op Malta in november 1924 en kreeg daar haar eerste vaste vliegtuiggroepen toegewezen, waaronder No. 403 Flight uitgerust met Fairey Flycatcher-gevechtsvliegtuigen en 441 Flight met Fairey IIID-verkenningsvliegtuigen. Deze vliegtuigen dienden om een breed scala aan missies uit te voeren, variërend van verkenningsvluchten tot experimentele aanvallen. Begin 1925 werd Hermes grondig nagekeken op Malta en ze nam opnieuw deel aan oefeningen met de Middellandse Zeevloot.

Inzet op het China Station en bestrijding van piraterij

In 1925 werd Hermes overgeplaatst naar het China Station waar ze patrouilleerde langs de kust van China. Deze missie was van groot belang, aangezien het schip een actieve rol speelde in het onderdrukken van de piraterij die destijds welig tierde in de Zuid-Chinese Zee. De Royal Navy gebruikte Hermes om de Britse handelsroutes en scheepvaartbelangen in de regio te beschermen. Samen met andere schepen voerde ze operaties uit om piratenvloten aan te vallen en de rust te herstellen.

Tijdens deze dienstperiode ontving Hermes 440 en 442 Flight aan boord, beide uitgerust met Fairey III’s. Het schip bezocht regelmatig havens in de regio, waaronder Hong Kong en Weihaiwei, om de zomerhitte te ontwijken en de vloot te versterken. Deze strategische aanwezigheid van Hermes op het China Station hielp de invloed van Groot-Brittannië in de regio te behouden tijdens de turbulente jaren in het interbellum.

Terugkeer naar Groot-Brittannië en reservestatus

Hermes keerde terug naar Groot-Brittannië in 1937 en werd in reserve geplaatst. In deze periode werd ze ingezet als opleidingsschip en kreeg een refit waarin enkele technische vernieuwingen werden geïnstalleerd, waaronder verbeterde arresteringstuigen en een uitgebreider vliegdek om de operationele mogelijkheden te vergroten. Vanwege de toenemende spanningen in Europa werd Hermes in 1938 in reserve gehouden, maar de uitbrekende oorlog in 1939 zou haar terugroepen naar actieve dienst.

Tweede Wereldoorlog: van patrouilles tot gevechtsinzet

Begin van de oorlog en patrouilles in de Atlantische Oceaan

Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in september 1939 werd de HMS Hermes weer in actieve dienst genomen en toegevoegd aan de Home Fleet. Aanvankelijk voerde ze anti-onderzeeërpatrouilles uit in de Western Approaches, een strategisch belangrijk zeegebied waar Duitse U-boten regelmatig Britse koopvaardijschepen aanvielen. Hermes kon echter zelf niet effectief tegen onderzeeërs optreden en vertrouwde op haar escorte-destroyers om vijandige schepen aan te pakken.

In oktober 1939 werd Hermes overgeplaatst naar Dakar, in Frans West-Afrika, om samen te werken met de Franse marine bij het opsporen van Duitse schepen die probeerden de Britse blokkade te doorbreken. Deze patrouilles bleven grotendeels zonder succes, hoewel de Britse en Franse schepen enkele Duitse vrachtschepen dwongen om zich terug te trekken. Hermes bleef gestationeerd in Dakar tot de val van Frankrijk en de oprichting van het Vichy-regime in juni 1940.

Conflict met Vichy-Frankrijk en blokkade van Dakar

Na de overgave van Frankrijk verklaarde de gouverneur van Senegal de loyaliteit aan het Vichy-regime. Hierdoor veranderde de strategische positie van Dakar, en Hermes kreeg opdracht om de haven te blokkeren. Op 7 juli 1940 voerde een team van de Hermes een aanval uit op het Franse slagschip Richelieu, dat zich in de haven van Dakar bevond. Ondanks inspanningen, waaronder het plaatsen van dieptebommen bij het achterschip van de Richelieu, slaagde de aanval er slechts gedeeltelijk in om het Franse slagschip uit te schakelen.

Tijdens een terugkeer van een patrouille in dezelfde maand ramde Hermes in een zware storm per ongeluk het Britse hulpkruiser-schip HMS Corfu. Beide schepen raakten zwaar beschadigd, en Hermes werd voor reparaties naar Zuid-Afrika gestuurd. Na enkele maanden herstel in Simonstad hervatte ze haar patrouilles, ditmaal in de Zuid-Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan, waar ze Axis-scheepvaart probeerde te verstoren.

Inzet in Oost-Afrika en de Perzische Golf

Begin 1941 werd Hermes ingezet om de Commonwealth-troepen te ondersteunen tijdens de gevechten in Italiaans Somaliland en later in de Perzische Golf tijdens de Anglo-Iraakse Oorlog in april. Hoewel de Hermes niet direct betrokken was bij grootschalige gevechtsacties, was haar aanwezigheid cruciaal voor de logistieke ondersteuning en verkenning. Na deze missies patrouilleerde Hermes in de Indische Oceaan, waar ze in november 1941 werd gemoderniseerd en voorzien van nieuwe uitrusting in Zuid-Afrika.

Laatste missie en ondergang in de Indische Oceaan

Slag in de Indische Oceaan en aanval door Japan

Na een korte periode van onderhoud en modernisering in Zuid-Afrika sloot de HMS Hermes zich in februari 1942 aan bij de Oostelijke Vloot in Ceylon (het huidige Sri Lanka). Het schip opereerde vanuit Trincomalee en werd voornamelijk ingezet voor patrouilles tegen vijandelijke schepen in de Indische Oceaan. Hermes beschikte op dat moment echter niet over vliegtuigen, wat haar kwetsbaar maakte.

Op 9 april 1942 ontving de vloot een waarschuwing dat de Japanse vloot, onder leiding van admiraal Nagumo, een aanval uitvoerde in de Indische Oceaan. Hermes verliet Trincomalee en probeerde dekking te zoeken bij de Malediven. Tijdens deze tocht werd ze ontdekt door een Japanse verkenningsvliegtuig en kwam onder zware aanval te liggen van Japanse Aichi D3A ‘Val’ duikbommenwerpers. Zonder luchtsteun was Hermes weerloos en werd kort daarop getroffen en tot zinken gebracht. In totaal verloren 307 bemanningsleden hun leven bij deze aanval, terwijl de meeste overlevenden werden gered door een nabijgelegen hospitaalschip.

Het wrak en nalatenschap

Ruim zestig jaar na de aanval werd het wrak van de HMS Hermes ontdekt in de Golf van Bengalen, op ongeveer 70 kilometer ten noordoosten van Batticaloa, Sri Lanka. Het wrak ligt relatief ondiep en wordt vaak bezocht door duikers en toeristen. Het verhaal van Hermes blijft een krachtig voorbeeld van de strategische veranderingen die de komst van vliegdekschepen teweegbracht in maritieme oorlogsvoering.

Hermes wordt herinnerd als het eerste speciaal ontworpen vliegdekschip ter wereld, een symbool van technologische vooruitgang en innovatie in de scheepsbouw en maritieme luchtvaart. Haar dienst tijdens conflicten in de Atlantische Oceaan, de Middellandse Zee, Oost-Azië en uiteindelijk haar ondergang in de Indische Oceaan weerspiegelen de wereldwijde inzet van de Royal Navy tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog.

Bronnen en meer informatie

  1. Ballantyne, Iain. Warspite. Pen & Sword Maritime, 2010.
  2. Bronnen Mei1940
  3. Sturtivant, Ray & Burrow, Theo. Fleet Air Arm Aircraft 1939 to 1945. Air-Britain, 1995.
  4. Chesneau, Roger. Aircraft Carriers of the World, 1914 to the Present: An Illustrated Encyclopedia. Naval Institute Press, 1984.
  5. Afbeelding: Royal Navy Official photographer, Public domain, via Wikimedia Commons