De Slag om Westerplatte markeerde het begin van de Tweede Wereldoorlog in Europa. Deze strijd vond plaats op het Westerplatte-schiereiland in de haven van de Vrije Stad Danzig (nu Gdańsk, Polen) en begon op 1 september 1939. Het gevecht, hoewel kleinschalig in termen van troepen en middelen, had grote symbolische waarde voor Polen en de wereld. Westerplatte werd een icoon van verzet tegen de Duitse invasie.
Inhouds opgave
Historische Achtergrond
Westerplatte en de Vrije Stad Danzig
Na de heroprichting van de Poolse staat in 1918, werd het gebied rondom Danzig een belangrijk punt van spanning tussen Polen en Duitsland. De stad Danzig werd onder toezicht van de Volkenbond geplaatst als de Vrije Stad Danzig. Ondanks het internationale toezicht werd de stad grotendeels bevolkt door etnische Duitsers en nam de politieke invloed van nazi-Duitsland toe in de jaren dertig.
In 1925 kreeg Polen het recht om een militair doorvoerdepot te bouwen op Westerplatte, een schiereiland in de haven van Danzig. Dit depot, bekend als de Wojskowa Składnica Tranzytowa (WST), was bedoeld voor de opslag van munitie die door Polen werd geïmporteerd of geëxporteerd via de haven van Danzig. De oprichting van het depot stuitte op weerstand van de Danzigse autoriteiten, maar het recht van Polen werd bevestigd door de Volkenbond.
Toenemende Spanningen
De spanningen tussen Polen en Duitsland namen toe in de jaren dertig. In 1933 versterkte Polen tijdelijk het garnizoen op Westerplatte als reactie op Duitse agressieve diplomatieke en militaire bewegingen. Dit incident, bekend als de “Westerplatte-crisis,” onderstreepte het belang van het schiereiland als strategisch en symbolisch bolwerk.
Hoewel de versterkingen tijdelijk waren, bleef Polen clandestien werken aan de verbetering van de verdediging van Westerplatte. Kleine bunkers en versterkingen werden gebouwd, vaak verborgen in de bossen van het schiereiland. In 1939 waren de relaties tussen Polen en Duitsland verslechterd tot het breekpunt, met Duitsland dat aanspraak maakte op de stad Danzig en een “corridor” naar Oost-Pruisen.
Voorbereidingen voor de Slag
De Poolse Verdediging
In de maanden voorafgaand aan de Duitse invasie versterkte Polen zijn aanwezigheid op Westerplatte. Het oorspronkelijke garnizoen van 88 man werd uitgebreid tot ongeveer 210 à 240 soldaten, waaronder officieren, ondersteunend personeel en enkele gemobiliseerde burgers. De exacte sterkte blijft onderwerp van historisch debat.
De Poolse verdedigers beschikten over een beperkt arsenaal aan wapens, waaronder een 75 mm veldkanon, twee antitankkanonnen, mortieren en ongeveer 40 machinegeweren. De verdedigingswerken omvatten loopgraven, prikkeldraadversperringen en kleine betonnen schuilplaatsen, strategisch geplaatst om een Duitse aanval te vertragen.
Duitse Aanvalsplannen
Aan de Duitse kant had de marine de aanval toegewezen aan het slagschip KMS Schleswig-Holstein, dat op 25 augustus 1939 onder het voorwendsel van een vriendschapsbezoek de haven van Danzig binnenvoer. Aan boord bevond zich een speciale marinierscompagnie, gesteund door troepen van de SS Heimwehr Danzig en de politie van Danzig.
De Duitse commandanten onderschatten de sterkte van de Poolse verdediging en gingen ervan uit dat Westerplatte binnen enkele uren zou worden ingenomen. Deze misvatting speelde een cruciale rol in de langdurigheid van de strijd.
De Slag om Westerplatte
Het Begin van de Strijd
Op 1 september 1939 om 04:45 uur opende het Duitse slagschip KMS Schleswig-Holstein het vuur op Westerplatte, waarmee officieel de Tweede Wereldoorlog begon. De eerste salvo’s waren bedoeld om de Poolse verdediging te verzwakken, maar de nabijheid van het doelwit veroorzaakte dat de zware granaten niet volledig ontploften. Hierdoor bleef de schade aanvankelijk beperkt.
Kort na de eerste beschietingen probeerden Duitse mariniers, onder bevel van luitenant Wilhelm Henningsen, via de oostelijke grens van het schiereiland een verrassingsaanval uit te voeren. Deze aanval stuitte echter op hevig Pools verzet. De Poolse verdedigers, strategisch opgesteld in verborgen schietposities, dwongen de Duitsers zich terug te trekken onder zware verliezen.
Escalatie van het Conflict
Gedurende de eerste dag van de strijd voerden de Duitsers meerdere aanvallen uit, ondersteund door artillerie- en mortierbeschietingen. Een cruciale wending kwam toen de Duitse luchtmacht op 2 september 1939 een luchtaanval uitvoerde met Junkers Ju 87 Stuka-duikbommenwerpers. Deze aanval, die zware schade toebracht aan Poolse posities, vernietigde onder meer Wachthuis V en doodde verschillende soldaten.
Ondanks de bombardementen bleven de Poolse troepen standhouden. Ze gebruikten geïmproviseerde tactieken, zoals het verplaatsen van zware wapens om hun locatie te verhullen en het gebruik van de natuurlijke dekking van het terrein. Aan de Duitse kant zorgde de onderschatting van de Poolse verdediging voor frustratie onder de commandanten, die gedwongen waren hun strategieën aan te passen.
Beproevingen voor de Poolse Verdedigers
De belegering bracht extreme ontberingen met zich mee voor de Poolse verdedigers. De voorraad voedsel en water raakte snel uitgeput, en de voortdurende beschietingen en bombardementen veroorzaakten psychologische en fysieke uitputting. Daarnaast liepen de medische voorzieningen achter door het groeiend aantal gewonden. Ondanks deze tegenslagen bleef de moraal van de verdedigers verrassend hoog, mede dankzij het leiderschap van kapitein Franciszek Dąbrowski, die de leiding overnam toen majoor Henryk Sucharski symptomen van een zenuwinzinking vertoonde.
Duitse Pogingen tot Doorbraak
Op 4 en 5 september deden de Duitsers nieuwe pogingen om Westerplatte in te nemen. Dit omvatte een verrassingsaanval met een brandende treinwagon gevuld met explosieven, die bedoeld was om de Poolse posities in brand te steken. De aanval mislukte echter, en de trein kwam tot stilstand voordat deze het doel bereikte. Deze mislukking was een belangrijke morele overwinning voor de Polen.
Tegelijkertijd intensifieerden de Duitsers hun artilleriebeschietingen en bombardeerden ze de overgebleven Poolse stellingen met zware mortieren en slagschepen. De tactiek was erop gericht de Poolse verdedigers te demoraliseren en hun voorraden verder uit te putten.
Het Einde van de Slag
De Laatste Dagen van Verzet
Op 6 september 1939 bereikten de Duitse bombardementen een hoogtepunt. Een intensieve artilleriebeschieting, ondersteund door de Schleswig-Holstein, vernietigde Wachthuis II en beschadigde Wachthuis I en IV aanzienlijk. Ondanks de verzwakking van hun stellingen en een groeiend aantal gewonden, hielden de Poolse verdedigers vast aan hun posities.
De voortdurende aanvallen eisten echter hun tol. De Poolse soldaten hadden nauwelijks nog munitie, voedsel en medische voorraden. De psychologische druk van de belegering, gecombineerd met het vooruitzicht van geen hulp van het vasteland, zorgde ervoor dat majoor Henryk Sucharski op 6 september opnieuw aandrong op overgave. Zijn officieren, waaronder kapitein Franciszek Dąbrowski, pleitten echter voor voortzetting van de strijd, wat de verdediging nog een dag verlengde.
De Overgave
Op de ochtend van 7 september 1939, na een laatste Duitse bombardement dat de verdediging verder verzwakte, gaf majoor Sucharski toestemming voor overgave. Om 09:45 uur verscheen een witte vlag boven de Poolse stellingen. Tegen 11:30 uur marcheerden de overlevende Poolse soldaten in formatie uit hun posities en werden krijgsgevangen genomen door de Duitsers. Bij de overgave toonde de Duitse commandant, generaal Friedrich-Georg Eberhardt, respect voor het Poolse verzet door Sucharski toe te staan zijn ceremoniële sabel te behouden, hoewel deze later werd afgenomen.
De Poolse verdediging had in totaal 15 doden en minstens 40 gewonden gekost. Aan Duitse zijde waren de verliezen zwaarder: 50 doden en ongeveer 150 gewonden. Ondanks hun numerieke en materiële overwicht hadden de Duitsers meer dan een week nodig om Westerplatte in te nemen, een veel langere tijd dan verwacht.
Strategische en Symbolische Betekenis
Invloed op de Duitse Aanval
De verdediging van Westerplatte had beperkte tactische invloed op de bredere Duitse invasie van Polen. Het schiereiland had geen strategische waarde in termen van het voorkomen van Duitse opmarsen elders in Polen. Het bezette echter de aandacht van meer dan 3.000 Duitse soldaten en mariniers, die anders elders ingezet hadden kunnen worden.
De symbolische betekenis van Westerplatte was echter enorm. Het Poolse radiostation bleef tijdens de belegering herhaaldelijk melden: “Westerplatte broni się jeszcze” (“Westerplatte houdt nog steeds stand”). Deze boodschap inspireerde de Poolse bevolking en versterkte hun vastberadenheid om zich tegen de Duitse invasie te verzetten.
Westerplatte als Nationaal Symbool
Na de oorlog werd Westerplatte een belangrijk symbool van Poolse heldhaftigheid en verzet. Het gevecht werd vaak vergeleken met andere beroemde historische verdedigingen, zoals de Slag bij Thermopylae. Gedichten, liederen en literatuur, waaronder Konstanty Ildefons Gałczyński’s gedicht Lied van de Soldaten van Westerplatte, droegen bij aan de mythevorming rond de slag.
In de decennia na de oorlog werden er monumenten opgericht op Westerplatte om de verdedigers te herdenken, waaronder het 25 meter hoge Westerplatte-monument, voltooid in 1966. Het schiereiland werd een plaats van herdenking en een belangrijk educatief en cultureel centrum.
Nasleep en Herdenking
Westerplatte in de Naoorlogse Periode
Na de Tweede Wereldoorlog bleef Westerplatte een belangrijk symbool van Pools patriottisme en verzet. Het schiereiland werd omgevormd tot een herdenkingsplaats, met monumenten, gedenkplaten en musea die het verhaal van de slag levend houden. In 1946 werd het Kerkhof van de Gevallen Verdedigers van Westerplatte opgericht, waar onder andere Wachthuis V en andere overblijfselen van de verdediging worden geëerd.
In 1966 werd het Westerplatte-monument onthuld, een massief granieten beeld dat de vastberadenheid van de verdedigers symboliseert. In de jaren daarna werd Westerplatte een locatie voor nationale en internationale herdenkingen, vaak bijgewoond door hoogwaardigheidsbekleders. In 1987 bezocht paus Johannes Paulus II de site, wat een nieuw niveau van erkenning aan de symboliek van Westerplatte toevoegde.
Westerplatte in de Moderne Tijd
Westerplatte blijft een populaire bestemming voor toeristen en een plaats voor educatie en herdenking. In 2003 werd het officieel aangewezen als nationaal historisch monument. In 2019 kondigde de Poolse regering plannen aan om een nieuw museum te bouwen, gewijd aan de slag om Westerplatte en de bredere context van de Tweede Wereldoorlog. Dit museum is gepland om in 2026 te openen en belooft een moderne interpretatie van de gebeurtenissen te bieden, met aandacht voor zowel de historische feiten als de symbolische betekenis.
Westerplatte in Cultuur en Literatuur
De slag heeft talrijke culturele werken geïnspireerd, waaronder gedichten, liederen en films. Belangrijke cinematografische werken zijn de films Westerplatte (1967) en Tajemnica Westerplatte (2013). Literatuur en kunst blijven Westerplatte verheerlijken als een symbool van moed en opoffering, terwijl academische publicaties de historische details en bredere betekenis blijven onderzoeken.
Conclusie
De Slag om Westerplatte was niet alleen de opening van de Tweede Wereldoorlog in Europa, maar ook een krachtig symbool van Pools verzet en vastberadenheid. Hoewel het gevecht tactisch weinig impact had op de Duitse invasie, blijft de morele en historische waarde ervan tot op de dag van vandaag betekenisvol. Westerplatte staat symbool voor de moed van de Poolse soldaten en de onbreekbare geest van het Poolse volk.
De voortdurende herdenkingen, het geplande museum, en de culturele invloed van de slag illustreren dat Westerplatte niet alleen een historische plaats is, maar ook een levende herinnering aan de strijd om vrijheid en onafhankelijkheid.
Bronnen en meer informatie
- Afbeelding 1: Lonio17, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
- Afbeelding 2: Associated Press photographer, Public domain, via Wikimedia Commons
- Afbeelding 3: Avi1111 dr. avishai teicher, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
- Zaloga, Steven; Madej, Victor (1985). The Polish Campaign, 1939. New York, New York: Hippocrene Books. ISBN 0-88254-994-4.
- Zaloga, Steven J. (2002). Poland 1939: The Birth of Blitzkrieg. Campaign 107. Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-408-5.
- Williamson, David G. (2011). Poland Betrayed: The Nazi-Soviet Invasions of 1939. Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-0828-9.
- Hargreaves, Richard (2010). Blitzkrieg Unleashed: The German Invasion of Poland, 1939. Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-0724-4.
- Tuliszka, Jarosław (2003). Westerplatte 1926–1939: dzieje Wojskowej Składnicy Tranzytowej w Wolnym Mieście Gdańsku. Wydawn. Adam Marszałek. ISBN 978-83-7322-504-6.
- Komorowski, Krzysztof (2009). “Westerplatte (1–7 IX 1939)”. Boje polskie 1939–1945: przewodnik encyklopedyczny. Bellona. ISBN 978-83-11-10357-3.
- Hargreaves, Richard (2010). Blitzkrieg Unleashed: The German Invasion of Poland, 1939. Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-0724-4.
- Wittmann, Anna M. (2016). Talking Conflict: The Loaded Language of Genocide, Political Violence, Terrorism, and Warfare. ABC-CLIO. ISBN 978-1-4408-3425-7.
- Bronnen Mei1940
