Haile Selassie I: keizer, modernisering en erfgoed

Haile Selassie I, geboren als Tafari Makonnen op 23 juli 1892, was de keizer van Ethiopië van 1930 tot 1974. Zijn regeerperiode werd gekenmerkt door pogingen tot modernisering, internationale allianties en zijn leiderschap tijdens de Tweede Italo-Ethiopische Oorlog. In de Rastafari-beweging wordt hij gezien als een goddelijke figuur, maar binnen de Ethiopische geschiedenis blijft hij een controversieel figuur vanwege zijn beleid en de impact daarvan op zijn volk.

De vroege jaren en de opkomst tot macht

Haile Selassie werd geboren in een adellijke familie die beweerde af te stammen van de legendarische Menelik I, de zoon van koning Salomo en de koningin van Sheba. Zijn vader, Ras Makonnen, was een belangrijke militaire leider onder keizer Menelik II en speelde een cruciale rol in de Eerste Italo-Ethiopische Oorlog, met name in de overwinning in de Slag bij Adwa (1896). Tafari Makonnen ontving een gedegen opvoeding en werd op jonge leeftijd aangesteld als gouverneur van Gara Mulatta in 1905.

In 1916 werd hij uitgeroepen tot kroonprins en regent van Ethiopië onder keizerin Zewditu. Gedurende deze periode begon hij een reeks hervormingen door te voeren met als doel het moderniseren van de Ethiopische staat en het versterken van zijn eigen positie binnen de regering.

De strijd om de troon

Tijdens de regering van keizerin Zewditu kwam Tafari steeds meer naar voren als de de facto leider van Ethiopië. In 1930, na de plotselinge dood van de keizerin, werd Tafari gekroond tot keizer Haile Selassie I. Hij nam de titel aan van “Negusa Nagast”, wat letterlijk “Koning der Koningen” betekent, en verwees naar de traditionele dynastie van Ethiopische vorsten die beweerden af te stammen van de bijbelse koning Salomo.

Zijn kroning was een weelderige aangelegenheid die internationale aandacht trok. Dignitarissen uit de hele wereld, waaronder Groot-Brittannië en Frankrijk, woonden de ceremonie bij, wat de status van Ethiopië als een onafhankelijke Afrikaanse natie verder benadrukte.

Modernisering en politieke hervormingen

Een belangrijk onderdeel van Haile Selassie’s regeerperiode was zijn poging om Ethiopië te moderniseren. In 1931 introduceerde hij de eerste geschreven grondwet van het land, waarmee hij de macht van de adel probeerde in te perken en het bestuur meer centraliseerde. De grondwet legde de basis voor een tweekamerstelsel, hoewel de werkelijke macht nog steeds grotendeels in handen bleef van de keizer.

Een van zijn meest gedurfde hervormingen was de afschaffing van de slavernij, een praktijk die ondanks eerdere decreten nog steeds wijdverbreid was in Ethiopië. Hoewel deze maatregel internationaal lof oogstte, was de binnenlandse weerstand groot, vooral onder de aristocratie en landeigenaren die afhankelijk waren van slavenarbeid.

De Tweede Italo-Ethiopische Oorlog

De modernisering van Ethiopië kwam tot een abrupt einde met de invasie van Italië in 1935, onder leiding van Benito Mussolini. Deze invasie was een vergelding voor de nederlaag van Italië in de Eerste Italo-Ethiopische Oorlog. Ondanks de moedige weerstand van het Ethiopische leger, dat grotendeels bestond uit slecht bewapende en ongetrainde soldaten, slaagden de Italianen erin het land binnen een jaar te veroveren.

Haile Selassie ging in ballingschap in het Verenigd Koninkrijk, maar gaf de strijd niet op. In 1936 sprak hij de Volkenbond toe in Genève en bekritiseerde hij de ineffectiviteit van de internationale gemeenschap in het stoppen van de Italiaanse agressie. Zijn toespraak eindigde met de beroemde woorden: “God en de geschiedenis zullen uw oordeel herinneren.” Hoewel de Volkenbond slechts gedeeltelijke sancties tegen Italië oplegde, groeide Haile Selassie uit tot een symbool van verzet tegen fascistische agressie.

Terugkeer naar Ethiopië en de Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Ethiopië, met de hulp van Britse en geallieerde troepen, bevrijd van de Italiaanse bezetting. In 1941 keerde Haile Selassie triomfantelijk terug naar Addis Abeba en herstelde zijn gezag. Na de oorlog speelde hij een belangrijke rol op het wereldtoneel, waarbij hij Ethiopië aansloot bij de Verenigde Naties en Ethiopië een leidende rol gaf binnen de oprichting van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid (OAU) in 1963.

Internationaal leiderschap en de Organisatie van Afrikaanse Eenheid

Haile Selassie was een groot voorstander van pan-Afrikanisme, een beweging die streefde naar de eenheid en onafhankelijkheid van Afrikaanse landen. Als vooraanstaand leider in de Afrikaanse wereld, was hij in 1963 voorzitter van de oprichtingsbijeenkomst van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid (OAU), die de samenwerking tussen Afrikaanse staten bevorderde. Hij werd gezien als een internationaal boegbeeld van Afrikaanse onafhankelijkheid en speelde een bemiddelende rol bij conflicten op het continent.

Daarnaast bevorderde hij de opname van Ethiopië in de internationale gemeenschap door diplomatieke betrekkingen aan te gaan met zowel westerse als niet-westerse mogendheden, inclusief de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten.

Binnenlandse onrust en het einde van zijn regering

Ondanks zijn internationale successen, begon het bewind van Haile Selassie aan het einde van de jaren zestig en het begin van de jaren zeventig af te brokkelen. Zijn pogingen om de Ethiopische economie en samenleving te hervormen, verliepen traag, en veel van zijn moderniseringsinspanningen stuitten op verzet van de traditionele elite en de adel.

Daarnaast waren er wijdverspreide beschuldigingen van corruptie binnen de regering, en Haile Selassie werd bekritiseerd vanwege zijn onvermogen om de voedselcrisis en de hongersnoden in bepaalde regio’s van Ethiopië aan te pakken. De hongersnood in Wollo in 1973-1974, waarbij naar schatting tienduizenden mensen omkwamen, leidde tot grote volksprotesten en versterkte de roep om verandering.

In 1974 leidde een militaire staatsgreep, georganiseerd door de marxistisch-georiënteerde Derg, tot de afzetting van Haile Selassie. Hij werd gevangengezet en een jaar later vermoord. Het Derg-regime beweerde dat hij stierf aan natuurlijke oorzaken, maar later bleek dat hij was gewurgd in opdracht van de nieuwe militaire regering.

Haile Selassie en de Rastafari-beweging

Een unieke dimensie van Haile Selassie’s nalatenschap is zijn status binnen de Rastafari-beweging, een religieuze en sociale beweging die in de jaren dertig ontstond in Jamaica. Voor veel Rastafari’s is Haile Selassie de incarnatie van God (Jah) en de Messias die de Afrikaanse diaspora zou bevrijden. Zijn koninklijke titel “Koning der Koningen, Heer der Heren, Overwinnaar van de stam van Juda” wordt gezien als een vervulling van bijbelse profetieën.

Haile Selassie zelf ontkende ooit zijn goddelijke status, maar hij verwierp ook niet actief de overtuigingen van de Rastafari’s. Tijdens een bezoek aan Jamaica in 1966 werd hij begroet door duizenden volgelingen, wat een cruciaal moment werd in de groei van de beweging.

Kritiek op zijn regering

Ondanks zijn internationale roem en successen als modernisator, werd Haile Selassie’s bewind ook gekenmerkt door onderdrukking en autocratische praktijken. Zijn regering stond bekend om het hardhandig neerslaan van interne opstanden, vooral in de regio’s waar etnische minderheden zich verzetten tegen zijn centralisatiebeleid.

Eén van de meest controversiële aspecten van zijn bewind was de onderdrukking van de Harari-bevolking en de herlocatie van Amhaarse kolonisten naar Zuid-Ethiopië. Historici bekritiseren zijn regering voor het niet snel genoeg moderniseren van het land en het negeren van de groeiende onvrede onder de Ethiopische bevolking, met name de boeren en arbeidersklasse.

Conclusie

Haile Selassie I blijft een van de meest iconische figuren in de Afrikaanse geschiedenis. Zijn inspanningen om Ethiopië te moderniseren, zijn verzet tegen de Italiaanse bezetting en zijn rol in de oprichting van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid hebben hem een blijvende plaats in de geschiedenis gegeven. Hoewel zijn binnenlandse beleid soms bekritiseerd werd, blijft zijn internationale reputatie als leider en voorstander van Afrikaanse eenheid en onafhankelijkheid een belangrijk deel van zijn nalatenschap.

Bronnen en meer infomatie

1. Bahru Zewde, A History of Modern Ethiopia.
2. Edward Ullendorff, The Ethiopians: An Introduction to Country and People.
3. Harold Marcus, Haile Selassie I: The Formative Years, 1892-1936.
4. Bronnen Mei1940
5. Afbeelding: unknown; according to [1] and [2] an official portrait of which b/w copies were distributed by the Ethiopian government, Public domain, via Wikimedia Commons