De eerste Italiaans-Ethiopische oorlog: Adwa 1896

By
Redactie Mei 1940
-
0
Illustratie van Ethiopische troepen tijdens de Slag bij Adwa in 1896, die vechten tegen Italiaanse soldaten in bergachtig terrein.
Ethiopische troepen in gevecht met Italiaanse troepen bij de Slag bij Adwa, een historisch keerpunt in 1896.

De Eerste Italiaans-Ethiopische Oorlog, ook bekend als de Eerste Italiaans-Abessijnse Oorlog, vond plaats van 1895 tot 1896. Deze oorlog ontstond uit de onenigheid over het Verdrag van Wuchale, dat door Italië werd geïnterpreteerd als het omzetten van Ethiopië in een Italiaans protectoraat. Ethiopië verwierp deze claim, wat leidde tot een gewapend conflict waarin Italië, ondanks vroege successen, uiteindelijk een zware nederlaag leed bij de Slag bij Adwa. Deze overwinning van Ethiopië over een Europese mogendheid werd een belangrijk symbool van onafhankelijkheid en pan-Afrikanisme.

Achtergronden van het conflict

De rol van het khedive van Egypte en de Italiaanse expansie

Aan het einde van de 19e eeuw was het khedive van Egypte, onder Isma’il Pasha, actief bezig met het uitbreiden van zijn macht in Noordoost-Afrika, waaronder het gebied van Eritrea. Hoewel Egypte een poging deed om Ethiopië te veroveren tijdens de Egyptisch-Ethiopische Oorlog, eindigden deze campagnes in een vernederende nederlaag. Na de Egyptische financiële ineenstorting in 1876 en de opkomst van de Mahdi-opstand in 1881, trokken de Egyptische troepen zich uiteindelijk terug uit Eritrea en Soedan.

In 1884 werd het Hewett-verdrag ondertekend door Groot-Brittannië, Egypte en Ethiopië, waarin het Ethiopië werd toegestaan om delen van het voormalige Ottomaanse eyalet van Habesh te bezetten en goederen vrij door de haven van Massawa te vervoeren. Groot-Brittannië, dat geen Franse overheersing in het gebied wilde toestaan, moedigde de Italiaanse expansie aan als alternatief. Dit leidde ertoe dat op 5 februari 1885 Italiaanse troepen Massawa bezetten. Italië was bereid tot een imperialistische koers om binnenlandse ontevredenheid en economische problemen na de eenwording van Italië in 1861 te onderdrukken.

Opkomst van Menelik II en de weg naar conflict

Na de dood van de Ethiopische keizer Yohannes IV in maart 1889, waarbij hij Ras Mengesha als zijn zoon en opvolger erkende, volgde een complexe machtsstrijd. Menelik II, de negus van Shewa, riep zichzelf uit tot keizer en consolideerde zijn macht door middel van strategische allianties en wapenimporten. Italië zag dit als een kans om haar invloed uit te breiden en steunde kortstondig Ras Mengesha om verdeeldheid te zaaien binnen Ethiopië.

De ondertekening van het Verdrag van Wuchale op 2 mei 1889 leek een overwinning voor Italië, dat op basis van het Italiaans-geschreven artikel XVII van het verdrag Ethiopië als protectoraat claimde. Echter, de Amhaarse versie van het verdrag stelde slechts dat Ethiopië diplomatieke hulp van Italië kon zoeken, zonder dat het land soevereiniteit opgaf. Dit verschil leidde tot misverstanden en, na het ontdekken van de Italiaanse claims, verklaarde Menelik het verdrag ongeldig in 1893.

De weg naar oorlog: militaire voorbereidingen

De Italiaanse en Ethiopische strategieën

Francesco Crispi, premier van Italië, zag de oorlog als een kans om Italië te vestigen als koloniale macht en de “glorie van een nieuw Romeins Rijk” te herstellen. Hoewel de economische situatie in Italië precair was, bereidde het land zich voor op een militaire confrontatie om Menelik te dwingen zich te onderwerpen aan de Italiaanse versie van het Verdrag van Wuchale. Tegelijkertijd versterkte Menelik II zijn positie door wapens te importeren uit verschillende landen, waaronder Rusland en Frankrijk. Dit bewapende Ethiopië met moderne vuurwapens en artillerie, wat cruciaal bleek te zijn voor het afslaan van de Italiaanse aanval.

Diplomatieke inspanningen en internationale betrokkenheid

Ethiopië genoot beperkte steun van de Europese machten. De enige serieuze bondgenoot was Rusland, dat militaire steun bood aan Ethiopië en wapenleveringen organiseerde. Dit weerspiegelde de Russische wens om haar invloed in Afrika te versterken en een orthodox christelijk land te steunen tegen een katholieke macht zoals Italië. Deze steun versterkte Menelik in zijn voorbereidingen op het komende conflict. In 1895 arriveerde een Russische diplomatieke delegatie in Ethiopië, wat de Ethiopische moreel verhoogde.

Italië hoopte op verdeeldheid onder de Ethiopische adel, maar in plaats daarvan verzamelde Menelik een verenigd leger van meer dan 100.000 man. In december 1894 kwam het eerste conflict toen Bahta Hagos een opstand leidde tegen de Italianen, wat snel werd neergeslagen bij de Slag om Halai.

De opmars naar de Slag bij Adwa

Vroege gevechten en terreinwinsten

Na het neerslaan van de opstand onder leiding van Bahta Hagos, probeerde Italië haar greep op de regio te verstevigen. Generaal Oreste Baratieri, de bevelhebber van de Italiaanse troepen in Eritrea, bereidde zich voor op verdere confrontaties met Ethiopische strijdkrachten. In januari 1895 vonden de eerste grote gevechten plaats, waarbij de Italianen het leger van Ras Mengesha versloegen bij de Slag om Coatit en later opnieuw bij de Slag om Senafe. Deze overwinningen stelden Italië in staat om door te stoten en het strategisch gelegen Adigrat in te nemen, gevolgd door de bezetting van Adwa in april 1895.

Ondanks deze successen bleef generaal Baratieri voorzichtig. Hij versterkte de Italiaanse posities en bouwde fortificaties, zoals in Mekelle, waar hij een garnizoen van ongeveer 1.350 man stationeerde onder bevel van majoor Giuseppe Galliano. Ethiopische troepen onder leiding van Ras Makonnen, gesteund door andere hooggeplaatste edelen, begonnen zich te verzamelen in Tigray. In december 1895 bereikten ze Mekelle en belegerden het fort.

Belegering van Mekelle en Meneliks strategie

De belegering van Mekelle toonde de tactische inzichten van keizer Menelik II. Hoewel hij beschikte over een groot leger, koos hij ervoor om de Italianen de kans te geven zich zonder verdere bloedvergieten terug te trekken. Hij stuurde een bericht naar het Italiaanse garnizoen met het aanbod om hen veilig te laten vertrekken. Na enkele weken van gevechten en de afsluiting van de watervoorziening, gaf het Italiaanse garnizoen zich op 21 januari 1896 over. Menelik stond hen toe om hun wapens mee te nemen en voorzag hen zelfs van transportmiddelen om zich bij de hoofdmacht van Baratieri te voegen. Deze edelmoedigheid diende Menelik strategisch, omdat het hem de gelegenheid gaf zijn leger naar een gunstige positie nabij Adwa te verplaatsen.

De Ethiopische overwinningen en Meneliks zelfverzekerde houding verhoogden het moreel van zijn troepen en versterkten de nationale eenheid. Ondertussen dwong de Italiaanse terugtocht Baratieri om zijn strategie te herzien. Hij verzamelde zijn troepen in Adigrat en overwoog een beslissende aanval om de opmars van Menelik te stoppen.

De Slag bij Adwa: de doorslaggevende confrontatie

Voorbereiding en tactieken

Op 28 februari 1896 hield generaal Baratieri een krijgsraad met zijn belangrijkste officieren. Vanwege het slinkende voedselvoorraad en het moreel van de Italiaanse troepen stonden zij voor de keuze om terug te trekken naar Asmara of een aanval te wagen. Ondanks zijn aarzeling gaf Baratieri toe aan de druk van zijn ondergeschikten die een offensief voorstelden. Hij koos voor een verrassingsaanval in de hoop het numerieke overwicht van Meneliks leger te neutraliseren.

In de vroege ochtend van 1 maart 1896 trokken de Italiaanse troepen in vier brigades over de bergachtige terreinen richting Adwa. Het plan om de Ethiopische troepen te verrassen mislukte echter toen de Italiaanse brigades zich verloren in het moeilijke terrein en gedesorganiseerd raakten. Menelik, die al vroeg op de hoogte was van de Italiaanse bewegingen door verkenners, gaf opdracht om aan te vallen.

Verloop van de slag

De slag begon met een grootschalige aanval door de Ethiopische troepen, geleid door verschillende edelen en bevelhebbers. Keizer Menelik coördineerde de slag vanaf een centrale positie, ondersteund door zijn vrouw, keizerin Taytu Betul, die een rol speelde in het aansturen van artillerie-eenheden. De Italiaanse brigades, die al verspreid waren, werden afzonderlijk aangevallen en konden geen gezamenlijke verdediging vormen.

Een van de brigades, onder leiding van generaal Matteo Albertone, werd geïsoleerd en vernietigd door een cavaleriecharge van de Ethiopische troepen. Andere brigades werden stapsgewijs overrompeld, waarbij de Ethiopiërs hun numerieke superioriteit en kennis van het terrein optimaal benutten. Tegen de middag trokken de overlevende Italiaanse troepen zich terug, en de slag eindigde in een verpletterende nederlaag voor Italië.

De nasleep van de Slag bij Adwa

Gevolgen voor Italië en de internationale gemeenschap

De nederlaag van Italië bij de Slag bij Adwa had verstrekkende gevolgen. In Italië zelf leidde het nieuws tot een nationale crisis. Politieke instabiliteit en openbare verontwaardiging zorgden ervoor dat premier Francesco Crispi binnen enkele weken na de nederlaag aftrad. Overal in het land braken protesten uit tegen het militaire falen en de verliezen die waren geleden. De publieke opinie keerde zich tegen de imperialistische ambities van de regering, wat het Italiaanse buitenlands beleid de komende jaren zou beïnvloeden.

De internationale gemeenschap reageerde met gemengde gevoelens op de onverwachte Ethiopische overwinning. Europese mogendheden, die hadden aangenomen dat Afrikaanse landen niet in staat waren zich tegen koloniale machten te verzetten, werden gedwongen hun houding te herzien. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk namen snel maatregelen om hun eigen betrekkingen met Ethiopië te versterken en stuurden diplomatieke missies naar Addis Ababa. Het succes van Ethiopië versterkte ook de reputatie van keizer Menelik II als een sluwe en bekwame leider die in staat was zijn land te beschermen tegen buitenlandse inmenging.

Het verdrag van Addis Ababa

Na de slag nam keizer Menelik II het initiatief om te onderhandelen over een vredesverdrag. Italië, verzwakt en vernederd door de nederlaag, stemde in met het opstellen van het Verdrag van Addis Ababa, dat in oktober 1896 werd ondertekend. In dit verdrag erkende Italië de volledige onafhankelijkheid van Ethiopië en werd de grens tussen Ethiopië en Italiaans-Eritrea afgebakend. Het verdrag was een belangrijk precedent, omdat het de soevereiniteit van een Afrikaanse natie erkende in een tijdperk waarin koloniale overheersing de norm was.

De overwinning van Ethiopië bij Adwa en het daaropvolgende vredesverdrag zorgden ervoor dat het land tot de Tweede Italiaans-Ethiopische Oorlog in 1935 onafhankelijk bleef. Menelik gebruikte de overwinning niet alleen om de Ethiopische onafhankelijkheid te waarborgen, maar ook om de interne eenheid van het land te versterken en het militaire en diplomatieke prestige van Ethiopië op te bouwen.

Impact op Afrika en pan-Afrikanisme

Symboliek van de overwinning

De overwinning bij Adwa had een enorme symbolische betekenis voor de Afrikaanse diaspora en pan-Afrikanistische bewegingen wereldwijd. Het was een van de weinige momenten in de geschiedenis waarin een Afrikaanse natie een Europese koloniale macht beslissend versloeg. Dit diende als inspiratie voor anti-koloniale bewegingen in andere delen van Afrika en daarbuiten. De slag werd een symbool van hoop en een herinnering aan de mogelijkheid van zelfbeschikking en verzet tegen buitenlandse overheersing.

In de jaren na de overwinning groeide de reputatie van Menelik II, niet alleen als militaire leider maar ook als een staatsman die moderne technologie en diplomatie gebruikte om zijn land te versterken. Zijn succes bij het verslaan van de Italiaanse troepen versterkte het nationale zelfvertrouwen en legde de basis voor Ethiopië’s status als onafhankelijk koninkrijk in een continent dat grotendeels onder Europese controle stond.

De rol van keizer Menelik II en zijn nalatenschap

Menelik II als militaire en diplomatieke leider

Keizer Menelik II speelde een cruciale rol bij het succes van Ethiopië in de Eerste Italiaans-Ethiopische Oorlog. Hij toonde strategisch inzicht door zich vroeg voor te bereiden op een mogelijk conflict en wapens en artillerie uit verschillende landen aan te schaffen. Zijn vermogen om verschillende facties binnen Ethiopië te verenigen, inclusief voormalige rivalen, was essentieel voor de opbouw van een sterk en verenigd leger. Menelik’s geduld en diplomatie bleken waardevol; hij wist de Europese grootmachten te balanceren en zette Rusland in als bondgenoot om militaire steun te krijgen.

De overwinning bij Adwa onderstreepte Meneliks kwaliteiten als een leider die niet alleen tactisch vaardig was, maar ook visionair. Zijn leiderschap hielp bij het moderniseren van Ethiopië, waarbij hij de infrastructuur verbeterde en technologie uit Europa introduceerde, zoals de telegraaf en de spoorwegen. Deze ontwikkelingen droegen bij aan het versterken van de nationale identiteit en het verbeteren van de communicatie en logistiek binnen het land.

Interne uitdagingen en consolidatie van macht

Hoewel de overwinning bij Adwa een grote triomf was, stonden Menelik en Ethiopië nog steeds voor uitdagingen. Intern had de keizer te maken met de traditionele feodale structuur van het land, waarbij lokale edelen veel macht behielden. Menelik slaagde erin om zijn autoriteit te vestigen door strategische huwelijken en allianties, evenals door het verlenen van titels en land aan trouwe bondgenoten.

De overwinning gaf Menelik een stevige positie om hervormingen door te voeren en Ethiopië te positioneren als een soevereine macht in de regio. Hij behield zijn onafhankelijkheid door diplomatieke betrekkingen te onderhouden met landen zoals Frankrijk en Groot-Brittannië, die de invloed van Italië in het gebied wilden beperken na de nederlaag bij Adwa.

Internationale gevolgen en het belang voor toekomstige conflicten

Invloed op de koloniale politiek

De nederlaag van Italië bij Adwa had bredere implicaties voor de Europese koloniale politiek in Afrika. Het toonde aan dat een goed georganiseerd en gemotiveerd Afrikaans leger in staat was een Europese macht te verslaan, wat leidde tot een herziening van de strategieën van de koloniale machten. Landen als Frankrijk en Groot-Brittannië werden voorzichtiger in hun benadering van de Ethiopische kwestie en waren meer geneigd om vreedzame betrekkingen te onderhouden met Menelik om conflicten te vermijden.

De overwinning had ook invloed op de perceptie van koloniale overheersing in Afrika. Ethiopië werd een symbool van vrijheid en onafhankelijkheid, wat andere Afrikaanse leiders inspireerde om naar zelfbeschikking te streven. Deze symbolische betekenis werd nog versterkt door de rol van keizerin Taytu Betul, die actief deelnam aan de oorlogsstrategie, en het volk liet zien dat nationale eenheid en samenwerking essentieel waren voor het behoud van soevereiniteit.

Adwa als katalysator voor pan-Afrikanisme

Het succes van Ethiopië bij Adwa had een blijvende impact op de pan-Afrikanistische beweging. De overwinning inspireerde Afrikanen en mensen van Afrikaanse afkomst wereldwijd, vooral in de context van toenemende koloniale onderdrukking. Ethiopië werd een bron van trots en een voorbeeld van het feit dat kolonialisme niet onvermijdelijk was. De slag bij Adwa werd vaak aangehaald in toespraken en literatuur als bewijs dat Afrikaanse naties niet alleen konden overleven, maar ook konden zegevieren over Europese machten.

Conclusie

De Eerste Italiaans-Ethiopische Oorlog, met als hoogtepunt de Slag bij Adwa, was een keerpunt in de koloniale geschiedenis van Afrika. De overwinning van Ethiopië onder keizer Menelik II toonde aan dat een Afrikaanse staat met een goed leiderschap, diplomatieke banden en militaire voorbereiding kon slagen in het behouden van onafhankelijkheid. De nasleep van deze overwinning beïnvloedde niet alleen de politiek van Italië, maar inspireerde ook anti-koloniale bewegingen en vestigde Ethiopië als een symbool van verzet en onafhankelijkheid.

De lessen uit dit conflict hadden gevolgen tot ver in de 20e eeuw, met het uitbreken van de Tweede Italiaans-Ethiopische Oorlog in 1935 als vervolg op de imperialistische ambities van Italië. De overwinning van 1896 bleef echter een belangrijk onderdeel van de Afrikaanse geschiedenis en een voorbeeld van veerkracht en eenheid.

Bronnen en meer informatie