De Mannlicher M1895, officieel bekend als het Infanterie Repetier-Gewehr M.95, was een revolutionair ontwerp van de Oostenrijks-Hongaarse wapenmaker Ferdinand Ritter von Mannlicher. Deze rechtstreekse grendelsluiting werd gebruikt door het leger van Oostenrijk-Hongarije en later door andere landen gedurende de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Het wapen kreeg verschillende bijnamen, waaronder “Ruck-Zuck-Gewehr” door Oostenrijkse troepen en “Ta-Pum” door Italiaanse soldaten, die er zelfs een lied over schreven.
Inhouds opgave
Ontwerp en werking
De Mannlicher M1895 was ongebruikelijk vanwege zijn rechtstreekse grendelsysteem, dat de noodzaak voor een roterende handgreep zoals bij andere geweren elimineerde. De grendel bestond uit een roterende kop met twee vergrendelingsnokken en een grendellichaam met helicoïdale groeven. Deze groeven zorgden ervoor dat de beweging van de grendel tijdens het openen en sluiten werd omgezet in de rotatie van de grendelhoofd. Dit mechanisme gaf de gebruiker een voordeel bij het snel herladen, met een vuursnelheid van ongeveer 20 tot 25 schoten per minuut. De grendel bevatte een extractie-eenheid met een “staart” die contact maakte met de uitsparingen in de nokken van het grendelhoofd om te voorkomen dat het hoofd roteerde door de spanning van de slagveer zodra het ontgrendeld was. Dit ontwerp zorgde voor een efficiënte en robuuste werking van het geweer, zelfs onder zware omstandigheden. In de proeven van 1892 bleek dat de M1895 meer dan 50.000 schoten kon afvuren zonder smeermiddel.
Herlaadmechanisme en munitie
Het laden van de M1895 vond plaats via een vijf-patronen en-bloc clip, die in het magazijn werd geplaatst. Dit clipmechanisme diende ook als de aanvoerlippen van het magazijn. Zodra de laatste patroon in de kamer was geplaatst, werd de clip door de zwaartekracht uitgeworpen via een opening aan de onderkant van het geweer. Hierdoor kon het wapen snel herladen worden zonder het gebruikelijke proces van handmatige invoer van losse patronen. In eerste instantie was de M1895 ontworpen om de 8×50mmR ronde te gebruiken, maar in de jaren 1930 werden de meeste geweren omgebouwd voor de krachtigere 8×56mmR spitzertype munitie. Pogingen om patronen afzonderlijk te laden zonder een en-bloc clip konden schade veroorzaken aan de extractor, omdat deze niet ontworpen was om de grote randen van de patronen te verwerken.
Historische context en gebruik tijdens de Eerste Wereldoorlog
De Mannlicher M1895 werd in 1895 officieel ingevoerd als het standaard infanteriegeweer van het Oostenrijks-Hongaarse leger. Gedurende de Eerste Wereldoorlog speelde dit wapen een cruciale rol aan het front. Het ontwerp werd geprezen om zijn eenvoud en hoge vuursnelheid, wat van vitaal belang was in loopgravenoorlogen, waar snelle vuurkracht kon bijdragen aan de overlevingskansen van soldaten. De M1895 werd met name gebruikt door Oostenrijkse en Hongaarse troepen in hevige veldslagen, zoals die aan het Isonzo-front en het oostelijke front tegen het Russische leger. Een interessante toevoeging aan de geschiedenis van dit geweer is de bijnaam “Ruck-Zuck-Gewehr”, die verwijst naar de snelle en vloeiende beweging van de grendel. De Italiaanse troepen noemden het “Ta-Pum” en schreven een lied over de onheilspellende klank van het geweer. Dit onderstreept het psychologische effect dat het wapen had op vijandige troepen.
Productie en verspreiding
De productie van de Mannlicher M1895 vond voornamelijk plaats bij ŒWG in Steyr en FÉG in Boedapest. Door de grootschalige mobilisatie van troepen en de hoge verliezen in de oorlog, was er een dringende behoefte aan massa’s wapens. Dit leidde tot een uitgebreide productie van het geweer, waarvan miljoenen exemplaren werden geproduceerd en gebruikt door de strijdkrachten van Oostenrijk-Hongarije. Na de val van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie in 1918, werden veel van deze geweren verspreid als onderdeel van de oorlogsreparaties en kwamen ze in handen van andere landen in de Balkan en Midden-Europa. Bulgarije was een van de belangrijkste buitenlandse gebruikers van de M1895 en nam het geweer vanaf 1903 in gebruik. In de jaren na de Eerste Wereldoorlog werden veel van deze geweren ook overgedragen aan landen als Joegoslavië, Roemenië en Italië. De wijdverbreide verspreiding van het wapen zorgde ervoor dat het ook werd ingezet in conflicten tijdens de Tweede Wereldoorlog, zij het voornamelijk door reservisten en partizanen.
Nederlandse Mannlicher geweren
De Mannlicher M95, een geweer dat zijn intrede deed in het Nederlandse leger op 4 december 1895, verving het oude Beaumontgeweer met een kaliber van 11 mm. Het nieuwe geweer had een modern vijfschotsmagazijn en gebruikte een 6,5 mm patroon gevuld met rookarm kruit, terwijl de oudere Beaumontgeweren gebruikmaakten van een vierschotsmagazijn en geladen werden met zwart kruit. De M95 werd uitgebreid ingezet in Nederland, door het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger in Nederlands-Indië en door de Marine tot aan de Tweede Wereldoorlog.
Het geweer paste bij de militaire ontwikkelingen van die tijd: een kaliber van 6,5 mm, een lengte van bijna 130 cm en een gewicht van 4,2 kg. De vizieren waren ingesteld op afstanden van 400 tot 2000 meter. Vanaf 1904 werd de M95 ook lokaal geproduceerd door de Artillerie Inrichtingen (Hembrug), waarbij de kwaliteit hoog bleef en de prijs lager was dan de geïmporteerde versie. Tijdens de mobilisatie werd de productie opgevoerd. Rond 1918 waren er circa 470.000 exemplaren vervaardigd.
Conversions en modificaties
Na de Eerste Wereldoorlog ondergingen veel van de M1895-geweren aanpassingen om ze beter aan te passen aan de behoeften van het interbellum en de Tweede Wereldoorlog. De belangrijkste modificaties waren de M95/30-conversies, uitgevoerd door Steyr-Mannlicher tussen 1930 en 1940. Deze modificaties omvatten ook aanpassingen aan de vizieren, waarbij de oudere afstanden in passen werden vervangen door een metrische schaal, en toevoegingen zoals beschermers voor het voorste vizier. In Joegoslavië werden sommige van deze geweren omgebouwd om 7,92×57mm Mauser-munitie te gebruiken. Deze conversies stonden bekend als M95/24 en M95M en maakten gebruik van vijfpatronen stripper clips in plaats van het oorspronkelijke en-bloc systeem. Deze aanpassingen maakten het geweer compatibel met meer gangbare munitie, maar leidden soms tot problemen, zoals breekbare extractoren en een gebrek aan vervangende onderdelen.
Gebruik en prestaties tijdens de Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleven de Mannlicher M1895-geweren in gebruik, voornamelijk door tweede-linie-eenheden en reservisten. In Hongarije, bijvoorbeeld, werden deze geweren nog steeds gebruikt door ondersteunende troepen, zoals pioniers en artilleristen. Hoewel het ontwerp betrouwbaar was, hadden oudere wapens last van slijtage, wat tijdens zware gevechten tot vastlopers kon leiden. Dit werd vooral een probleem in de laatste fase van de oorlog, toen snelle en herhaalde schoten door de hitte-uitzetting vaak tot storingen leidden. Hierdoor ontstonden situaties waarin soldaten de grendel krachtig probeerden te openen, met het risico dat deze brak.
Varianten van de Mannlicher M1895
De Mannlicher M1895 kende verschillende varianten, elk ontworpen om aan specifieke militaire behoeften te voldoen. Deze aanpassingen omvatten onder andere infanteriegeweren, stutzen (korte geweren) en karabijnen.
Standaard infanteriegeweer
De basisvariant van de Mannlicher M1895, het Infanterie Repetier-Gewehr M1895, werd gebruikt door de meerderheid van de Oostenrijks-Hongaarse troepen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het was aanvankelijk gekamerd voor de 8×50mmR-patroon en had een vizier dat was ingesteld op een bereik van 300 tot 2600 passen (ongeveer 225–1950 meter).
Belangrijkste specificaties:
- Lengte: 128,2 cm
- Gewicht: 3,63 kg
- Bajonetaansluiting: Ja
- Slingbevestiging: Onderzijde
Stutzen (korte versie)
De Repetier-Stutzen M1895 was een kortere variant die veel werd gebruikt door gespecialiseerde eenheden zoals stormtroepen. Dit wapen was lichter en beter hanteerbaar, wat gunstig was in situaties die mobiliteit en snel handelen vereisten. Het had een vizier ingesteld op 500 tot 2400 passen (ongeveer 375–1800 meter).
Belangrijkste specificaties:
- Lengte: 100 cm
- Gewicht: 3,13 kg
- Bajonetaansluiting: Ja
Karabijn
De Kavalerie Repetier-Carabiner M1895 was bedoeld voor cavalerie-eenheden als vervanging van de oudere Mannlicher M1890 karabijn. Oorspronkelijk had deze variant geen bajonetaansluiting, maar tijdens de oorlog werd een stutzen-achtige loopband toegevoegd om deze beperking te verhelpen. Dit maakte de karabijn veelzijdiger in gevechtssituaties.
Belangrijkste specificaties:
- Lengte: 99 cm
- Gewicht: 2,95 kg
- Bajonetaansluiting: Ja (later toegevoegd)
Sluipschuttervariant
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd een sluipschuttervariant van de Mannlicher M1895 ontwikkeld, uitgerust met een telescopisch vizier dat iets naar links van de loop was gemonteerd. Dit ontwerp zorgde ervoor dat de schutter nog steeds een en-bloc clip kon gebruiken voor het herladen. In de jaren 1915 tot 1918 werden er ongeveer 6.000 van deze sluipschuttergeweren geproduceerd.
Kenmerken van de sluipschuttervariant:
- Speciaal gemonteerde telescopische vizier
- Efficiënt voor langeafstandsdoelen
- Beperkte productie, wat deze variant zeldzaam maakt voor verzamelaars
Conclusie
De Mannlicher M1895 was een innovatief en veelzijdig geweer dat zijn waarde heeft bewezen in verschillende militaire conflicten, van de Eerste Wereldoorlog tot de inzet door reservetroepen tijdens de Tweede Wereldoorlog. De verschillende varianten en modificaties toonden aan hoe het wapen kon worden aangepast aan veranderende omstandigheden en behoeften. Hoewel het ontwerp robuust en betrouwbaar was, kon het niet voorkomen dat het in latere jaren verouderde en vervangen werd door modernere vuurwapens. Toch blijft de Mannlicher M1895 een belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis van militaire wapentechnologie.
Bronnen en meer informatie
- Walter, John. Rifles of the World. Krause Publications, 2006.
- Afbeelding: Armémuseum (The Swedish Army Museum), CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
- Scarlata, Paul. “Czechoslovak Weapons of World War II: part 1”. Firearms News, augustus 2017.
- Ortner, Mario Christian. Storm Troops. Militaria Verlag, 2006.
- “Mannlicher M95 Rifles and Carbines Accessories”. Hungariae.com, geraadpleegd op 10 februari 2015.
- “C&Rsenal – Guide to Mannlicher’s Straight Pull Rifles”. Gearchiveerd op 27 maart 2015.
