De Curtiss P-36 Hawk, ook bekend als de Curtiss Hawk Model 75, was een Amerikaanse jachtvliegtuig ontworpen en gebouwd in de jaren 1930 en 1940. Het vliegtuig markeerde een nieuwe generatie van militaire vliegtuigen, gekenmerkt door een slank monoplaan ontwerp en een intrekbaar landingsgestel, grotendeels vervaardigd uit metaal. Deze technologische vooruitgang maakte de P-36 tot een opmerkelijk toestel in zijn tijd, naast andere iconische vliegtuigen zoals de Hawker Hurricane en Messerschmitt Bf 109.
De P-36 Hawk is misschien het meest bekend als de voorloper van de Curtiss P-40 Warhawk. Hoewel het toestel relatief weinig gevechten zag in dienst van de United States Army Air Forces tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd het op grote schaal en succesvol ingezet door de Franse luchtmacht tijdens de Slag om Frankrijk. Daarnaast bestelden ook Nederland en Noorwegen de P-36, maar de toestellen arriveerden niet op tijd om ingezet te worden voordat beide landen door nazi-Duitsland werden bezet.
Inhouds opgave
Ontwerp en ontwikkeling
Ontstaan en eerste prototypes
Het ontwerp van de Curtiss P-36 Hawk begon als een particulier initiatief van Curtiss, onder leiding van ingenieur Don R. Berlin, voormalig bij Northrop Aircraft Company. Het eerste prototype, gebouwd in 1934, had een volledig metalen constructie met stoffen bekleding op de besturingsvlakken, en werd aangedreven door een Wright XR-1670-5 radiale motor die 900 pk (670 kW) ontwikkelde. Dit prototype was uitgerust met typische bewapening voor die tijd, bestaande uit één .30 in (7,62 mm) en één .50 in (12,7 mm) machinegeweer, die door de propellerboog schoten. Het ontwerp kenmerkte zich ook door een totaal gebrek aan cockpitpantser of zelfdichtende brandstoftanks.
Het prototype vloog voor het eerst op 6 mei 1935 en bereikte een snelheid van 281 mph (452 km/h) op een hoogte van 10.000 ft (3.000 m) tijdens vroege testvluchten. Op 27 mei 1935 werd het toestel naar Wright Field, Ohio gevlogen om deel te nemen aan een vliegcompetitie van de USAAC voor een nieuw eenzits jachtvliegtuig. Deze competitie werd echter uitgesteld vanwege een ongeluk met het concurrerende toestel van Seversky. Curtiss maakte van de vertraging gebruik om de onbetrouwbare motor te vervangen door een Wright XR-1820-39 Cyclone, die 950 pk (710 kW) leverde, en om de romp te herzien, met onder andere verbeterde zichtlijnen door de karakteristieke geschulpte achterramen.
Productie en eerste bestellingen
Ondanks het feit dat de nieuwe motor niet zijn volledige vermogen leverde en het vliegtuig een snelheid van slechts 285 mph (459 km/h) bereikte, leidde de superieure prestaties van het toestel in de USAAC-competitie van 1937 tot een bestelling van 210 P-36A jachtvliegtuigen. Het succes van de P-36 in deze competitie was deels te danken aan de politieke onrust in Europa en twijfels over de productiecapaciteit van Seversky om de P-35 op tijd te leveren. Hierdoor wilde de USAAC een back-up jager in dienst nemen.
De P-36A was uitgerust met een 900 pk sterke Pratt & Whitney R-1830-13 Twin Wasp motor. Het vliegtuig kenmerkte zich door een zeer lage vleugelbelasting, wat zorgde voor uitstekende wendbaarheid, en een hoog vermogen-gewichtsverhouding, wat bijdroeg aan de uitstekende klimprestaties. Echter, het gebrek aan een krachtige supercharger beperkte het vermogen op grote hoogten.
Operationele geschiedenis
Inzet in verschillende luchtmachten
Hoewel de Curtiss P-36 Hawk relatief weinig gevechten heeft gezien in dienst van de USAAC tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd het toestel wereldwijd ingezet in diverse luchtmachten. In Frankrijk speelde de P-36 een cruciale rol tijdens de Slag om Frankrijk, waar het succesvol ingezet werd tegen Duitse troepen. Na de val van Frankrijk werden veel van deze vliegtuigen in handen van de Duitsers overgedragen aan Finland, waar ze werden ingezet tegen de Sovjetluchtmacht. De Finse piloten waardeerden het toestel zeer vanwege zijn betrouwbaarheid en gevechtscapaciteiten.
In Britse en Britse Commonwealth luchtmachten, waaronder de Royal Air Force (RAF) en de South African Air Force (SAAF), werd de P-36 vaak aangeduid als de “Curtiss Mohawk”. Deze vliegtuigen werden ingezet in diverse theaters, waaronder Oost-Afrika en Birma, waar ze voornamelijk werden gebruikt voor escorte- en grondaanvalsmissies.
Specifieke operaties en gebeurtenissen
In de Nederlandse en Noorse luchtmachten werden de P-36’s besteld, maar kwamen te laat aan om deel te nemen aan de verdediging tegen de Duitse invasie. In de Nederlandse Oost-Indië, echter, werden de toestellen succesvol ingezet tegen Japanse troepen, ondanks de toenemende slijtage van de motoren door intensief gebruik.
De Verenigde Staten gebruikten de P-36 voornamelijk voor training en verdediging van afgelegen gebieden, zoals Alaska en Hawaï. Tijdens de aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941, slaagden enkele P-36’s erin op te stijgen en twee Japanse vliegtuigen neer te schieten, wat de eerste luchtoverwinningen van de Verenigde Staten tijdens de Tweede Wereldoorlog markeerde.
Productie en technische specificaties
Productie en variaties
De Curtiss P-36 Hawk kende een productierun van ongeveer 1.000 toestellen, waarmee het een commercieel succes was voor Curtiss. Het toestel vormde de basis voor verschillende andere modellen en prototypes, waaronder de bekendere P-40 Warhawk, en de minder succesvolle P-37 en XP-42. Verschillende varianten van de P-36 werden geproduceerd, waaronder de P-36A tot en met P-36G, elk met kleine technische aanpassingen en verbeteringen.
Een van de opmerkelijke varianten was de P-36C, die extra bewapening kreeg in de vorm van een tweede .30 in (7,62 mm) machinegeweer in de vleugels, wat het vuurkracht van het vliegtuig aanzienlijk verhoogde. De P-36G was een exportvariant die werd geleverd aan verschillende landen, waaronder Brazilië, die 10 toestellen ontvingen van de USAAC in maart 1942.
Technische specificaties
De P-36 Hawk had een bemanning van één persoon en was uitgerust met een Pratt & Whitney R-1830-17 Twin Wasp 14-cilinder luchtgekoelde radiale motor, die 1.050 pk (780 kW) leverde. Het vliegtuig had een maximumsnelheid van 313 mph (504 km/h) en een kruissnelheid van 270 mph (430 km/h). Het bereik varieerde van 625 mijl (1.006 km) bij kruissnelheid tot 860 mijl (1.380 km) bij een lagere snelheid van 200 mph (320 km/h). Het toestel had een dienstplafond van 32.700 ft (10.000 m) en een klimvermogen van 3.400 ft/min (17 m/s).
De bewapening van de P-36 Hawk bestond doorgaans uit één .30 in (7,62 mm) en één .50 in (12,7 mm) machinegeweer. Sommige latere modellen waren uitgerust met hardpoints onder de vleugels, waardoor ze lichte bommen konden dragen. De P-36 had een uitstekende wendbaarheid door zijn lage vleugelbelasting en een relatief hoog vermogen-gewichtsverhouding, hoewel de prestaties op grote hoogten beperkt waren door de afwezigheid van een krachtige supercharger.
Internationale dienst en gebruikers
Frankrijk
De grootste buitenlandse gebruiker van de Curtiss P-36 Hawk was Frankrijk. De Franse luchtmacht bestelde oorspronkelijk 100 toestellen, aangeduid als de Curtiss H75-C1. Deze vliegtuigen werden geleverd met aangepaste instrumenten en bewapening om te voldoen aan de Franse specificaties, waaronder een Franse stijl gasbediening en Franse 7,5 mm machinegeweren. De H75-C1 variant zag aanzienlijke actie tijdens de Slag om Frankrijk, waarbij Franse piloten opmerkelijke successen boekten tegen de Luftwaffe, waaronder de eerste luchtoverwinning van de geallieerden in de Tweede Wereldoorlog.
De Franse piloten, waaronder beroemde azen zoals Sergeant André-Armand Legrand, toonden zich zeer bekwaam in het gebruik van de H75, waarbij ze talrijke Duitse vliegtuigen neerhaalden. Ondanks de overmacht aan vijandelijke vliegtuigen, bleef de Franse luchtmacht effectief in hun gebruik van de H75’s tot de capitulatie van Frankrijk.
Finland en andere gebruikers
Na de Franse capitulatie verkocht Duitsland een aantal van de in beslag genomen P-36’s aan Finland. Deze vliegtuigen, door de Finnen liefkozend “Sussu” genoemd, bleken zeer effectief tegen de Sovjetluchtmacht, met Finse piloten die indrukwekkende scores behaalden. De Finse luchtmacht modificeerde de bewapening van hun P-36’s, waardoor ze beter uitgerust waren om de zwaarder gepantserde Sovjetvliegtuigen aan te pakken.
Andere gebruikers van de P-36 omvatten landen als Argentinië, Brazilië, China, en de verschillende geallieerde luchtmachten van het Britse Gemenebest, waaronder de RAF en de Royal Indian Air Force (RIAF). In elk van deze landen diende de P-36 als een belangrijke schakel in de overgang naar modernere gevechtsvliegtuigen gedurende de vroege jaren van de Tweede Wereldoorlog.
Operationele prestaties en tactische inzet
Operaties in de Nederlandse Oost-Indië
Een belangrijk operationeel gebruik van de Curtiss P-36 Hawk vond plaats in de Nederlandse Oost-Indië, waar het toestel dienstdeed bij de Koninklijke Nederlandse Indische Leger Luchtvaartafdeling (ML-KNIL). In oktober 1939 bestelde Nederland 24 Hawk 75A-7’s voor gebruik in deze kolonie. De toestellen waren uitgerust met 1.200 pk sterke Cyclone-motoren en een bewapening die bestond uit één .50 inch en één .303 inch machinegeweer in de neus, met twee .303 machinegeweren in de vleugels.
Deze vliegtuigen werden voornamelijk ingezet tegen Japanse troepen tijdens de Japanse invasie van Zuidoost-Azië. Ondanks hun gedateerde ontwerp wisten de Nederlandse piloten de P-36 effectief in te zetten in luchtoverheersingstaken en als bommenwerper. Tijdens luchtgevechten boven Soerabaja werkten de P-36’s samen met Amerikaanse en Britse vliegtuigen tegen Japanse bommenwerpers en jagers. Ondanks de heroïsche inspanningen konden de P-36’s het tij van de oorlog niet keren vanwege de overweldigende numerieke en technologische overmacht van de Japanse strijdkrachten.
Finse successen en aanpassingen
In Finland werd de P-36 Hawk, lokaal aangeduid als “Hawk 75”, met groot succes ingezet tegen de Sovjetluchtmacht. Het toestel, geliefd bij Finse piloten om zijn robuustheid en wendbaarheid, bewees zijn waarde vooral tijdens de Vervolgoorlog (Continuation War). Finse piloten behaalden met de P-36 een indrukwekkende 190,33 overwinningen, tegen het verlies van 15 vliegtuigen.
De Finse luchtmacht paste de bewapening van hun P-36’s aan om beter bestand te zijn tegen de zwaarder gepantserde Sovjetvliegtuigen. Dit omvatte de installatie van zwaardere machinegeweren zoals de .50 inch Colt of Browning FN en de 12,7 mm Berezin UB. Deze modificaties, gecombineerd met de vliegeigenschappen van het toestel, maakten de Finse P-36’s tot zeer effectieve jagers.
Franse operaties en azen
De Franse luchtmacht was een van de grootste gebruikers van de Curtiss P-36 Hawk, onder de aanduiding H75-C1. Tijdens de Slag om Frankrijk toonden Franse piloten hun vaardigheden door met de H75 tegen de Luftwaffe te strijden. Franse H75-piloten claimden 230 luchtoverwinningen, wat bijna een derde van alle Franse luchtoverwinningen in deze periode uitmaakte.
Een opvallend aspect van de Franse inzet was het aantal azen dat in de H75 vloog. Van de elf Franse azen in het vroege deel van de oorlog, vlogen zeven in H75’s. De meest succesvolle onder hen was Luitenant Edmond Marin la Meslée, met 15 bevestigde overwinningen. Na de val van Frankrijk werden de overgebleven H75’s naar Frans Noord-Afrika overgebracht om gevangenneming te voorkomen. Deze toestellen namen deel aan gevechten tegen Britse troepen tijdens de Slag bij Mers-el-Kébir en de Slag om Dakar.
Overige gebruikers en late diensten
Naast de grote luchtmachten vonden ook andere landen zoals Argentinië en Brazilië nuttige toepassingen voor de P-36. In Argentinië werden 30 toestellen met een vereenvoudigd ontwerp, de Hawk 75O, aangeschaft, voornamelijk voor training en secundaire gevechtstaken. Brazilië ontving 10 P-36A’s van de USAAC, die dienden in beperkte rol gedurende de oorlog.
De P-36 Hawk werd uiteindelijk vervangen door modernere jagers zoals de P-40 Warhawk en andere geavanceerdere ontwerpen. Toch blijft de P-36 een belangrijk toestel in de luchtvaarthistorie vanwege zijn veelzijdigheid en de belangrijke rol die het speelde in de vroege jaren van de Tweede Wereldoorlog.
Conclusie
De Curtiss P-36 Hawk, hoewel vaak overschaduwd door modernere vliegtuigen zoals de P-40 Warhawk, heeft een belangrijke plaats in de luchtvaarthistorie verdiend. Het toestel vertegenwoordigde een cruciale overgangsfase in de ontwikkeling van gevechtsvliegtuigen, met zijn geavanceerde ontwerp en veelzijdigheid in gevechtsomstandigheden. De P-36 was niet alleen significant in de context van de Verenigde Staten, maar had ook een brede internationale impact, zoals bleek uit zijn gebruik door luchtmachten in Europa, Zuid-Amerika, en Azië.
De operationele inzet van de P-36 in verschillende luchtmachten illustreert de flexibiliteit en betrouwbaarheid van het toestel, ondanks zijn technische beperkingen zoals een relatief lage topsnelheid en het gebrek aan een krachtige supercharger. In de handen van bekwame piloten bewees de P-36 echter zijn waarde, zoals te zien in de successen van Franse en Finse piloten tegen vijandelijke strijdkrachten. Het toestel was ook een belangrijk exportproduct voor Curtiss, wat bijdroeg aan de commerciële levensvatbaarheid van het bedrijf in een tijd van intensieve luchtvaartontwikkeling.
Nalatenschap
De P-36 Hawk liet een blijvende nalatenschap achter als een symbool van de snelle technologische vooruitgang in de luchtvaart voorafgaand aan en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het succes van de P-36 droeg bij aan de ontwikkeling van de P-40 Warhawk, die een nog prominentere rol speelde in het conflict. Daarnaast diende de P-36 als basis voor experimenten en prototypes, waaronder de P-37 en de XP-42, die verdere innovaties in jachtvliegtuigontwerpen mogelijk maakten.
De bijdragen van de P-36 aan verschillende luchtmachten wereldwijd illustreren de bredere impact van het toestel op de luchtvaartgeschiedenis. Het vliegtuig stond symbool voor een tijdperk waarin de luchtmacht een steeds belangrijkere rol begon te spelen in de moderne oorlogsvoering, en waarin technologische superioriteit vaak het verschil kon maken tussen overwinning en nederlaag.
Bronnen en meer informatie
- Francillon, René J. Curtiss Aircraft 1907–1947. London: Putnam & Company Ltd., 1982.
- Green, William. War Planes of the Second World War: Fighters, Volume Four. London: Macdonald & Co. (Publishers) Ltd., 1961.
- Keskinen, Kalevi; Stenman, Kari; Niska, Klaus. Curtiss Hawk 75 A: Suomen Ilmavoimien Historia 6. Tampere, Finland: Tietoteos, 1975.
- Mason, Francis K. The British Fighter since 1912. Annapolis, Maryland, USA: Naval Institute Press, 1992.
- Winchester, Jim. The World’s Fighting Aircraft. London: Salamander Books Ltd., 2004.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding
