De Tupolev TB-3, ook wel aangeduid als de ANT-6, was een baanbrekende viermotorige zware bommenwerper ontworpen door de Sovjetontwerper Andrej Toepolev. In dienst genomen in de jaren 1930, was het een van de eerste vliegtuigen ter wereld met een cantilevervleugelontwerp zonder externe steunen. Hoewel de TB-3 in 1939 officieel uit de frontlinie werd gehaald, speelde het vliegtuig tijdens de vroege jaren van de Tweede Wereldoorlog een cruciale rol in diverse gevechts- en transportmissies. Dit artikel biedt een diepgaand overzicht van de ontwikkeling, technische specificaties, en operationele geschiedenis van dit iconische vliegtuig.
Inhouds opgave
Ontwikkeling en ontwerp
Begin van het project
In 1925 gaf de Sovjetluchtmacht de Centrale Aerohydrodynamische Instituut (TsAGI) de opdracht om een zware bommenwerper te ontwikkelen die uitgerust moest zijn met een totaal motorvermogen van 1.500 kW (2.000 pk). Het ontwerpwerk begon in 1926 onder leiding van Andrej Toepolev. De uiteindelijke operationele specificaties werden in 1929 vastgesteld, waarbij de TB-1 bommenwerper als basis werd genomen voor het nieuwe ontwerp. Het toestel zou aanvankelijk worden aangedreven door Curtiss V-1570 “Conqueror” motoren, maar tijdens de productie werd overgeschakeld naar de Mikulin M-17 motoren, een aangepaste versie van de BMW VI.
Prototypes en productie
Het eerste prototype van de TB-3 werd voltooid op 31 oktober 1930 en maakte zijn eerste vlucht op 22 december 1930 met Mikhail Gromov als testpiloot. Ondanks enkele problemen tijdens de testvlucht, zoals ernstige trillingen die de gaskleppen deden sluiten, werd de vlucht als succesvol beschouwd. De Sovjetluchtmacht keurde op 20 februari 1931 de massaproductie van de ANT-6 met M-17 motoren goed.
Na de eerste productieruns bleken de vliegtuigen echter 10-12% zwaarder te zijn dan het prototype, wat een aanzienlijke invloed had op de prestaties. Dit gewichtsverschil was te wijten aan de hoge toleranties van grondstoffen, wat resulteerde in dikkere staalplaten en leidingen dan oorspronkelijk bedoeld. In reactie daarop werden verschillende maatregelen genomen om het gewicht van de productie-exemplaren te verminderen, waaronder het stimuleren van fabrieksarbeiders om oplossingen te vinden om het gewicht van het toestel te verlagen, wat uiteindelijk leidde tot een gewichtsbesparing van bijna 1.000 kg.
Aerodynamische experimenten
In een poging om de prestaties van de TB-3 te verbeteren, werd in 1933 een enkel exemplaar van de TB-3 4M-17F gestroomlijnd door de verwijdering van geschutskoepels en bommenrekken en het toevoegen van spatborden aan de wielen. Dit leidde echter slechts tot een bescheiden snelheidsverhoging van 4,5%. Verdere experimenten met het bedekken van de gegolfde huid met stof resulteerden in een verbetering van de klimsnelheid en een verhoging van het plafond met 27,5%.
Technische specificaties
De TB-3 was een geheel metalen vliegtuig, wat destijds een innovatieve benadering was in de luchtvaarttechniek. Hieronder volgen de belangrijkste technische specificaties van het toestel:
- Bemanning: 8-10 personen
- Lengte: 24,4 meter
- Spanwijdte: 41,8 meter
- Hoogte: 8,5 meter
- Vleugeloppervlak: 234,5 m²
- Leeggewicht: 11.200 kg
- Maximaal startgewicht: 19.300 kg
- Motoren: 4 x Mikulin M-17F V-12 vloeistofgekoelde zuigermotoren, elk 715 pk
- Maximale snelheid: 212 km/u
- Vliegbereik: 2.000 km
- Plafond: 4.800 meter
- Bewapening: 6-8 x 7,62×54mmR DA machinegeweren, bommenlast tot 5.000 kg
Operationele geschiedenis
Begin van de operationele inzet
De TB-3 werd voor het eerst operationeel ingezet tijdens de Slag bij Khalkhin Gol tegen Japan in 1939 en vervolgens in de Winteroorlog tegen Finland. Hoewel de TB-3 in 1939 officieel werd teruggetrokken uit actieve dienst, had de Sovjetluchtmacht bij het uitbreken van de Grote Vaderlandse Oorlog in juni 1941 nog steeds 516 operationele TB-3’s in dienst, naast 25 toestellen die door de Sovjetmarine werden bediend.
Rol in de Tweede Wereldoorlog
Gedurende de vroege jaren van de Tweede Wereldoorlog werden TB-3’s ingezet voor nachtelijke bombardementen, vaak zonder jagerescorte, wat leidde tot aanzienlijke verliezen door vijandelijke gevechtsvliegtuigen en luchtafweergeschut. Ondanks deze verliezen maakten TB-3’s in augustus 1941 nog steeds 25% uit van de Sovjetbommenwerpervloot en werden ze gebruikt in alle grote veldslagen tot 1943, waaronder de Slag om Moskou, de Slag om Stalingrad en de Slag om Koersk. Op 1 juli 1945 waren er nog tien TB-3’s operationeel binnen de 18e Luchtleger.
Speciale projecten
Naast zijn rol als bommenwerper, werd de TB-3 ook gebruikt in verschillende speciale projecten. Een van de opmerkelijkste toepassingen was het Zveno-project, waarbij de TB-3 fungeerde als moederschip voor gevechtsvliegtuigen. In deze configuratie konden TB-3’s meerdere Polikarpov I-16-jagers vervoeren die in de lucht konden worden losgekoppeld om aanvallen uit te voeren. Het meest succesvolle Zveno-missies werden uitgevoerd in augustus 1941, toen twee TB-3’s in Zveno-SPB configuratie een oliedepot in de haven van Constanța, Roemenië vernietigden en later de Koning Carol I-brug over de Donau beschadigden.
Varianten
Gedurende de productieruns en operationele inzet van de TB-3, werden er verschillende varianten van het toestel ontwikkeld om aan specifieke behoeften en missies te voldoen. Enkele belangrijke varianten zijn:
- TB-3 4M-17F: Dit was de eerste productievariant, uitgerust met M-17F motoren. Deze variant vertegenwoordigde ongeveer de helft van alle gebouwde TB-3’s.
- TB-3 4M-34: Een versie met verbeterde Mikulin AM-34 motoren en enkele aerodynamische verbeteringen.
- TB-3 4AM-34RN: Een hoogvliegende versie met AM-34RN motoren, ontworpen voor operaties op grote hoogte. Deze variant had een verbeterd plafond en snelheid, maar kwam niet in massaproductie vanwege de veroudering van het ontwerp.
- G-2: Dit was een omgebouwde versie van de TB-3 voor vrachtvervoer, gebruikt door Aeroflot na de militaire dienst.
Conclusie
De Tupolev TB-3 was een belangrijk vliegtuig in de geschiedenis van de Sovjetluchtmacht, zowel als bommenwerper als transportvliegtuig. Ondanks zijn veroudering tegen de tijd van de Tweede Wereldoorlog, bewees het toestel zijn waarde in tal van gevechten en speciale operaties. Zijn robuuste ontwerp en veelzijdigheid maakten de TB-3 tot een essentieel onderdeel van de Sovjetluchtmacht gedurende de vroege oorlogsjaren, en het vliegtuig blijft een iconisch voorbeeld van vroege luchtvaartinnovatie.
Bronnen en meer informatie
- Afbeelding: https://www.flickr.com/photos/sdasmarchives/, Public domain, via Wikimedia Commons
- Bronnen Mei1940
- Gordon, Yefim, et al. “Soviet Combat Aircraft of the Second World War, Volume 2: Twin-Engined Fighters, Attack Aircraft and Bombers.” Midland Publishing, 2008.
- Gunston, Bill. “The Osprey Encyclopaedia of Russian Aircraft 1875–1995.” Osprey, 1995.
- Shavrov, V.B. “Istoriya konstruktsiy samoletov v SSSR, 1938-1950.” Mashinostroyeniye, 1994.
