Entartete Kunst: vervolgde moderne kunst in Nazi-Duitsland.

Tijdens het regime van het Derde Rijk in Duitsland (1933-1945), werd de term ‘Entartete Kunst‘ (ontaarde kunst) geïntroduceerd om bepaalde vormen van moderne kunst te beschrijven die niet voldeden aan de esthetische en morele standaarden van de nationaalsocialisten. Deze term, letterlijk vertaald als “ontaarde kunst”, verwijst naar kunstwerken die in contrast stonden met wat het regime beschouwde als ‘Arische’ kunst. De campagne tegen Entartete Kunst was niet alleen een esthetische afwijzing maar ook een cruciaal onderdeel van de bredere poging van de NSDAP om culturele controle uit te oefenen en de kunstwereld in te zetten voor staatspropaganda.

Definitie en Oorsprong

Het concept van ‘ontaarde kunst’ is nauw verbonden met de ideologieën van raszuiverheid en culturele superioriteit die centraal stonden in het nazistische wereldbeeld. Kunstwerken die afweken van de klassieke schoonheidsidealen of die experimentele technieken toonden, werden als moreel en cultureel inferieur beschouwd. Deze perceptie was ingebed in een bredere maatschappelijke context waarin kunst werd gezien als een middel voor ideologische indoctrinatie en raciale politiek.

De Campagne tegen Moderne Kunststromingen

Verschillende avant-garde bewegingen vielen ten prooi aan het etiket ‘Entartete Kunst’. Belangrijke stromingen zoals het Dadaïsme, Expressionisme, Fauvisme, Impressionisme, Kubisme, en Surrealisme werden systematisch uit de Duitse musea verwijderd. Deze kunststromingen werden niet alleen artistiek afgewezen, maar ook gebrandmerkt als intellectueel en moreel corrupt. De campagne tegen deze vormen van kunst was zowel wijdverbreid als rigoureus, waarbij duizenden werken werden geconfisqueerd, verkocht of vernietigd.

Specifieke Gevolgen van de Campagne

Inbeslagname en Vernietiging van Kunstwerken

De impact van de campagne tegen Entartete Kunst was enorm. Het naziregime confisqueerde naar schatting meer dan 20.000 kunstwerken uit musea en privécollecties. Veel van deze werken werden publiekelijk belachelijk gemaakt in propagandatentoonstellingen, verkocht om buitenlandse valuta te vergaren, of simpelweg vernietigd. De vernietiging van deze kunstwerken was niet alleen een verlies voor de betrokken kunstenaars maar had ook blijvende gevolgen voor het culturele erfgoed van Duitsland en de wereld.

Propagandatentoonstellingen

Een van de meest beruchte methoden die het regime gebruikte om deze kunst te diskrediteren, was het organiseren van de tentoonstelling ‘Entartete Kunst’ in 1937 in München. Deze tentoonstelling was bedoeld om het publiek te shockeren en af te schrikken van moderne kunst. Kunstwerken werden opzettelijk chaotisch gehangen en voorzien van spottende teksten om de afwijzing van deze kunstvormen te versterken. Meer dan twee miljoen mensen bezochten deze tentoonstelling, wat de kracht van de staat om opinie te sturen en culturele smaak te beïnvloeden, demonstreerde.

Invloed op Kunstenaars

Veel kunstenaars die door het regime werden bestempeld als ‘ontaard’, zoals Paul Klee, Wassily Kandinsky, en Max Ernst, ondervonden ernstige repercussies. Zij werden niet alleen beroofd van de mogelijkheid om te exposeren, maar velen werden ook gedwongen om Duitsland te ontvluchten om hun artistieke praktijk voort te zetten en hun veiligheid te waarborgen. Deze gedwongen migratie verspreidde de invloed van moderne kunstbewegingen verder over de hele wereld, ondanks de pogingen van het naziregime om deze kunstvormen te onderdrukken.

Conclusie

De campagne tegen ‘Entartete Kunst’ in Nazi-Duitsland illustreert de extreme maatregelen waartoe totalitaire regimes bereid zijn te gaan om culturele en artistieke expressie te controleren. Het concept van ‘ontaarde kunst’ dient als een schrijnend voorbeeld van hoe kunst kan worden gebruikt als een instrument voor politieke en ideologische doeleinden. Ondanks de destructieve pogingen van het naziregime, heeft de invloed van de betrokken kunstenaars en hun werken de tand des tijds doorstaan, en blijven ze een fundamentele rol spelen in de hedendaagse kunstgeschiedenis.

Deze gebeurtenissen herinneren ons eraan dat vrijheid van expressie cruciaal is voor de ontwikkeling van een rijke en diverse culturele erfgoed. Het vermogen van kunst om grenzen te verleggen en nieuwe perspectieven te openen, is essentieel voor de voortdurende evolutie van culturele en sociale normen.

Bronnen

• Barbian, Jan-Pieter. “The Persecution of the Modern Art in the Third Reich: An Examination.” History of European Ideas, vol. 32, no. 3, 2006, pp. 349-365.
• Barron, Stephanie, ed. “Degenerate Art: The Fate of the Avant-Garde in Nazi Germany.” Los Angeles County Museum of Art/New York: Harry N. Abrams, Inc., 1991.
• Petropoulos, Jonathan. “Art as Politics in the Third Reich.” University of North Carolina Press, 1996.
• Grosshans, Henry. “Hitler and the Artists.” Holmes & Meier Publishers, 1983.
• Bronnen Mei1940