Hermann Josef Giskes (28 september 1896 – 28 augustus 1977) was een Duitse inlichtingenofficier van de Abwehr, de militaire inlichtingendienst van de Wehrmacht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij staat vooral bekend om zijn rol als hoofd van de contraspionageafdeling van de Abwehr in Nederland van 1941 tot 1944. Giskes was verantwoordelijk voor operatie Englandspiel, een succesvolle Duitse desinformatiecampagne die resulteerde in de gevangenneming van meer dan 50 Britse agenten en de inbeslagname van grote hoeveelheden door de Special Operations Executive (SOE) gedropt militair materieel.
Inhouds opgave
Vroege leven en militaire carrière
Hermann Josef Giskes werd geboren in Krefeld als derde van vier kinderen van Wilhelm en Maria Giskes. Zijn vader was een koopman en eigenaar van een tabaksfabriek. Giskes volgde basisonderwijs en ging in 1905 naar de middelbare school in Krefeld, waarna hij in 1911/12 overstapte naar een school in Karthaus-Konz. In 1913/14 volgde hij lessen aan de hogere handelsschool in Krefeld.
Eerste Wereldoorlog
Op 1 oktober 1914 meldde Giskes zich als vrijwilliger bij het 1e neder-elzasche veldartillerieregiment nr. 31 in Hagenau, Elzas. Al snel werd hij overgeplaatst naar het sneeuwschoenbataljon nr. 2, waarmee hij vocht in de Karpaten, Zuid-Tirol en Servië. In 1916 werd hij ingezet aan het westfront, waar hij meerdere keren gewond raakte en onderscheiden werd met het ijzeren kruis, tweede klasse. In maart 1917 werd hij bevorderd tot luitenant in de reserve en diende hij als instructeur bij het berginfanterievervangingsbataljon in Immenstadt im Allgäu.
Vanaf april 1918 keerde hij terug naar het front met het infanterieregiment nr. 471, waar hij op 12 oktober 1918 door de Fransen gevangen werd genomen. Na zijn vrijlating in maart 1920 keerde Giskes terug naar Krefeld, waar hij als tabakshandelaar bij zijn vader ging werken. In 1925 trouwde hij, maar het huwelijk bleef kinderloos. Vanaf 1926 werkte hij als zelfstandig tabaksimporteur. Hij werd in 1929 benoemd tot eerste luitenant in de reserve en volgde vanaf 1936 reservistenoefeningen, wat in 1938 leidde tot promotie tot kapitein.
Betrokkenheid bij de Tweede Wereldoorlog
Rol in de Abwehr
Giskes trad in 1939 toe tot de Abwehr, de militaire inlichtingendienst van nazi-Duitsland. Hij werd belast met contraspionageactiviteiten, en vanaf 1941 werd hij hoofd van de contraspionageafdeling in Nederland. In deze functie speelde hij een cruciale rol in operatie Englandspiel, ook bekend als operatie Noordpool.
Het Englandspiel
Operatie Englandspiel was een van de meest succesvolle Duitse desinformatiecampagnes van de oorlog. Het doel was om het netwerk van de SOE in Nederland te infiltreren en te ondermijnen. Giskes wist SOE-agent Huub Lauwers, die in Duitse handen was gevallen, te dwingen om onder dwang berichten naar Londen te sturen. Hoewel Lauwers probeerde de SOE te waarschuwen door opzettelijk beveiligingscodes weg te laten, herkende de SOE de signalen niet als noodsignalen. Dit leidde ertoe dat tientallen agenten naar Nederland werden gestuurd en bij aankomst werden gearresteerd, samen met grote hoeveelheden wapens en andere uitrusting.
Giskes en zijn team gebruikten de door de SOE-agenten meegenomen radiozenders om Londense inlichtingenofficieren te misleiden. Hierdoor bleef de SOE geloven dat de operaties in Nederland succesvol verliepen, terwijl ze in werkelijkheid volledig onder controle van de Duitsers waren. Deze misleiding werd versterkt door het uitblijven van duidelijke tegenrapporten en het vertrouwen van de SOE in hun agenten op de grond.
Het moment van ontdekking
Pas in het najaar van 1943, toen twee Nederlandse SOE-agenten uit gevangenschap ontsnapten en Londen op de hoogte brachten, begon de omvang van het Englandspiel tot de Britten door te dringen. Dit betekende een grote tegenslag voor de SOE en leidde tot een evaluatie van hun operaties in bezet Europa. Giskes stuurde op 1 april 1944 een spottend bericht naar Londen om zijn succesvolle operatie te bevestigen. Het bericht luidde:
“Aan de heren Blunt, Bingham en Co. te Londen. De laatste tijd probeert u zaken te doen in Nederland zonder onze hulp stop dit vinden wij enigszins oneerlijk gezien onze lange en succesvolle samenwerking als uw enige agenten stop maak u geen zorgen als u ooit het continent bezoekt, dan wordt u met dezelfde zorg en resultaten ontvangen als al diegenen die u ons eerder stuurde stop tot ziens.”
Dit bericht onderstreepte het succes van de Duitse operatie en was een directe provocatie richting de Britse inlichtingendiensten.
Naoorlogse periode
Gevangenneming en ondervraging
In 1945, toen de oorlog op zijn einde liep, werd Giskes gevangengenomen door de geallieerden. Hij werd zowel door de Britse als Amerikaanse autoriteiten verhoord. Zijn betrokkenheid bij het Englandspiel werd uitvoerig onderzocht, maar er werd uiteindelijk besloten om hem in september 1946 vrij te laten. De redenen voor zijn vrijlating blijven onderwerp van historisch debat, hoewel sommigen suggereren dat zijn inlichtingenkennis van waarde was voor de geallieerden.
Carrière na de oorlog
Na zijn vrijlating werkte Giskes voor de Gehlenorganisatie, een West-Duitse inlichtingendienst die nauw samenwerkte met de Amerikaanse bezettingsautoriteiten. De Gehlenorganisatie werd geleid door Reinhard Gehlen, voormalig hoofd van de militaire inlichtingendienst van het Oostfront, en was de voorloper van de moderne Bundesnachrichtendienst (BND).
Memoires en nalatenschap
In 1953 publiceerde Giskes zijn memoires getiteld London Calling North Pole, waarin hij zijn ervaringen tijdens de oorlog beschreef. Dit boek biedt inzicht in de Duitse spionagemethoden en het verloop van de operatie, maar het wordt ook kritisch bekeken vanwege de subjectieve aard van de informatie. Historici hebben gewezen op de manier waarop Giskes zichzelf mogelijk heeft gepresenteerd als een meer vernuftige en diplomatieke figuur dan hij daadwerkelijk was.
Conclusie
Hermann Josef Giskes speelde een cruciale rol in een van de meest effectieve contraspionageoperaties van de Tweede Wereldoorlog. Zijn leiderschap van de Abwehr in Nederland en de uitvoering van het Englandspiel hadden verregaande gevolgen voor de SOE en het Nederlandse verzet. Hoewel zijn latere leven in dienst stond van het opkomende West-Duitse inlichtingenapparaat, blijven de ethische implicaties van zijn werk en de gevolgen voor de betrokken agenten een onderwerp van diepgaande analyse in de geschiedschrijving.
Bronnen en meer informatie
- Afbeelding: unknown UK Governmental photographer, Public domain, via Wikimedia Commons
- Marks, Leo (1998). Between Silk and Cyanide. London: HarperCollins. ISBN 0-00-255944-7.
- Burton, Chris (2005). “The Eureka-Rebecca compromises”. The Free Library.
- Hastings, Max (2015). The Secret War: Spies, Codes and Guerrillas 1939-1945. London: William Collins. ISBN 978-0-00-750374-2.
- Giskes, H.J. (1982). London Calling North Pole. Bantam. (oorspronkelijk uitgegeven door Bastei Lübbe als London ruft Nordpol: das erfolgreiche Funkspiel der deutschen militärischen Abwehr).
- Bronnen Mei1940
