De PZL.23 Karaś was een Poolse lichte bommenwerper en verkenningsvliegtuig, ontworpen in de jaren 1930 door PZL in Warschau. Als het primaire verkenningsvliegtuig van Polen tijdens de invasie van 1939 speelde het een belangrijke rol in de vroege fase van de Tweede Wereldoorlog. Ondanks zijn innovatieve ontwerp ondervond de Karaś aanzienlijke uitdagingen, zowel in de ontwikkeling als in de operationele inzet, die uiteindelijk bijdroegen aan het verlies van de Poolse luchtmacht tegen de Duitse invasie.
Inhouds opgave
Achtergrond en Ontwikkeling
De behoefte aan verkenningsvliegtuigen
In de periode tussen de twee wereldoorlogen, beter bekend als het interbellum, hechtte het Poolse opperbevel groot belang aan gewapende luchtverkenningsvliegtuigen. Deze behoefte werd sterk beïnvloed door ervaringen uit de Pools-Sovjetoorlog van 1919-1921. Gedurende de jaren 1920 en 1930 beschouwde de Poolse luchtmacht luchtverkenning, naast jachtvliegtuigen, als een van de belangrijkste componenten van hun luchtmacht .
Het Ontwerp van de PZL.23
In 1931 besloot PZL een nieuw verkennings- en bommenwerpervliegtuig te ontwikkelen dat aan deze behoefte zou voldoen. Het ontwerp, dat aanvankelijk gebaseerd was op een mislukt passagiersvliegtuigproject genaamd PZL.13, werd uiteindelijk omgevormd tot de PZL.23. Dit vliegtuig had een volledig metalen constructie en een innovatief vleugelontwerp zonder traditionele vleugelsparren, wat het een modern uiterlijk gaf voor die tijd .
Een belangrijk kenmerk van de PZL.23 was de selectie van de Britse Bristol Pegasus stermotor, die onder licentie in Polen werd gebouwd door Skoda in Warschau. De ontwikkeling van het vliegtuig was echter niet zonder problemen. De complexiteit van het ontwerp en de strenge eisen van het Poolse opperbevel leidden tot aanzienlijke vertragingen en aanpassingen tijdens het ontwikkelingsproces .
Prototypes en Testfase
Het eerste prototype van de PZL.23, de P.23/I, maakte op 1 april 1934 zijn eerste vlucht. Al snel volgden meer prototypes, waarbij diverse problemen aan het licht kwamen, zoals trillingen in de staart en beperkte zichtbaarheid vanuit de cockpit. Deze problemen werden aangepakt in de daaropvolgende prototypes, met als resultaat dat de derde prototype, de P.23/III, werd voorzien van een verbeterde cockpit en een verlaagde motorpositie .
De PZL.23 werd uiteindelijk goedgekeurd voor massaproductie in 1935, waarbij de eerste productieserie werd aangeduid als PZL.23A. Deze versie was uitgerust met een Bristol Pegasus IIM2 motor, die echter onbetrouwbaar bleek. Daarom werd de verbeterde PZL.23B versie ontwikkeld, uitgerust met een krachtigere Pegasus VIII motor .
Verdere Ontwikkeling: De PZL.43
Naast de standaard PZL.23 ontwikkelde PZL ook een geëxporteerde versie, de PZL.43, die werd aangedreven door een krachtigere Gnome-Rhône motor. Deze versie had aanzienlijke structurele wijzigingen en werd uitsluitend geëxporteerd naar Bulgarije, waar 52 exemplaren werden afgeleverd .
Ontwerpkenmerken
Constructie en Configuratie
De PZL.23 Karaś was een laagdekker monoplan met een volledig metalen, met metaal beklede constructie. Het vliegtuig bood plaats aan drie bemanningsleden: een piloot, een bommenrichter en een boordschutter. De cockpit was volledig afgesloten en verwarmd, wat destijds een luxe was. De bommenrichter bevond zich in een gondel onder de romp, waar hij tevens een machinegeweer kon bedienen .
Een opvallend kenmerk van de PZL.23 was het vleugelontwerp. De vleugel was ontworpen door de Poolse ingenieur Franciszek Misztal en was een van de eerste toepassingen van een sandwichstructuur in de luchtvaart, waarbij een metalen huid en een complexe binnenstructuur werden gecombineerd om zowel sterkte als lichtheid te bieden .
Bewapening en Prestaties
De PZL.23 was uitgerust met een verscheidenheid aan wapens, waaronder een vast gemonteerd 7,92 mm machinegeweer aan de voorkant en twee beweegbare 7,92 mm machinegeweren, een in de dorsale positie en een in de ventrale positie. Het vliegtuig kon maximaal 700 kg aan bommen vervoeren, die extern onder de vleugels werden gemonteerd .
Wat betreft prestaties had de PZL.23B een maximale snelheid van 319 km/h en een bereik van 1.260 km. Het vliegtuig had een dienstplafond van 7.300 meter, wat het geschikt maakte voor verkenningsmissies op grote hoogte .
Operationele Geschiedenis
Inzet tijdens de Invasie van Polen
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog op 1 september 1939, vormde de PZL.23 de ruggengraat van de Poolse verkennings- en lichte bommenwerpereenheden. In augustus 1939 werden alle Poolse gevechtseenheden, waaronder die uitgerust met de PZL.23, overgeplaatst naar geheime veldvliegvelden om vernietiging op de grond te voorkomen .
Op 2 september 1939 voerde een PZL.23B van de 21ste Eskadrille de eerste bombardementsaanval uit op Duits grondgebied door een fabriek in Ohlau aan te vallen. Gedurende de daaropvolgende dagen voerden de PZL.23 eenheden aanvallen uit op Duitse pantserkolonnes, waarbij ze aanzienlijke schade aanrichtten. Ondanks hun moedige inzet waren de PZL.23 vliegtuigen zeer kwetsbaar door hun lage snelheid en gebrek aan bepantsering .
Verliezen en Evacuatie
Gedurende de campagne van september 1939 leed de Poolse luchtmacht zware verliezen onder haar PZL.23 eenheden. Van de 120 ingezette vliegtuigen werden er 67 vernietigd door vijandelijke actie, terwijl de rest verloren ging door andere oorzaken, zoals noodlandingen op geïmproviseerde vliegvelden . Ondanks deze verliezen wisten enkele PZL.23 vliegtuigen naar Roemenië te ontsnappen, waar ze door de Roemeense luchtmacht werden ingezet tijdens Operatie Barbarossa .
Gebruik door Andere Landen
Naast Polen en Roemenië werden de PZL.43 vliegtuigen ook gebruikt door de Bulgaarse luchtmacht, waar ze werden ingezet voor trainingsdoeleinden tot 1946. De Bulgaarse versie, bekend als de “Chaika”, verschilde echter aanzienlijk van de oorspronkelijke PZL.23 vanwege de krachtigere motor en structurele aanpassingen .
Conclusie
De PZL.23 Karaś speelde een belangrijke rol in de vroege dagen van de Tweede Wereldoorlog als het belangrijkste verkennings- en lichte bommenwerpervliegtuig van Polen. Ondanks zijn innovatieve ontwerp en moedige inzet van zijn bemanningen, bleek het vliegtuig kwetsbaar voor moderne luchtoorlogvoering, wat leidde tot zware verliezen tijdens de invasie van Polen. Het type markeert een belangrijk, zij het tragisch, hoofdstuk in de geschiedenis van de Poolse luchtmacht.
Bronnen en meer informatie
- Cynk, Jerzy B. History of Polish Aviation 1918-1939. Schiffer Publishing, 1998.
- Królikiewicz, Tadeusz. PZL Karaś, PZL 23, PZL 43, PZL 46. AJ-Press, 1997.
- Belcarz, Bartłomiej. Polish Aircraft of World War II. Mushroom Model Publications, 2001.
- Zaloga, Steven J. The Polish Army 1939–45. Osprey Publishing, 1991.
- Crawford, Steve. Eastern Front Air War 1941-1945. Amber Books, 2017.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding: PZL.23/III Karas light bomber Public Domain Wiki Commens
