De Westland Lysander was een Brits legervliegtuig dat werd geproduceerd door Westland Aircraft en in gebruik werd genomen net voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoewel het aanvankelijk werd ontworpen als een samenwerkingstoestel voor het leger, werd het later beroemd vanwege zijn vermogen om geheime missies uit te voeren achter vijandelijke linies, zoals het plaatsen en ophalen van agenten, vooral in bezet Frankrijk met hulp van het Franse verzet.
Inhouds opgave
Ontwerp en ontwikkeling
In 1934 gaf het Britse luchtministerie de specificatie A.39/34 uit voor een nieuw legercoöperatievliegtuig dat de Hawker Hector moest vervangen. Hoewel bedrijven als Hawker Aircraft, Avro en Bristol aanvankelijk werden uitgenodigd om ontwerpen in te dienen, werd later ook Westland Aircraft gevraagd een ontwerp te presenteren. Het ontwerp van Westland, intern aangeduid als P. 8, was het werk van Arthur Davenport onder leiding van “Teddy” Petter.
Technische specificaties
De Westland Lysander werd ontworpen met de nadruk op zichtbaarheid, handigheid bij lage snelheid en korte start- en landingsmogelijkheden (STOL). De belangrijkste kenmerken van het ontwerp waren onder meer een Bristol Mercury luchtgekoelde radiaalmotor, hoge vleugels en een vast conventioneel landingsgestel. De vleugels hadden een omgekeerde taps toelopende vorm en het vliegtuig beschikte over automatische vleugelsleuven en flappen die de vluchtprestaties bij lage snelheden optimaliseerden. Hierdoor kon de Lysander landen met een stalsnelheid van slechts 105 km/h (65 mph).
Het ontwerp omvatte ook ruimte voor bewapening, met plaats voor Browning machinegeweren in de stroomlijnkappen van de wielen, evenals bevestigingen voor lichte bommen of leveringscontainers aan afneembare vleugelstompjes.
Prestaties en operationele geschiedenis
De Lysander Mk.III had indrukwekkende prestaties voor een vliegtuig van zijn tijd. Het toestel kon snelheden bereiken van 341 km/h op een hoogte van 1.524 meter (5.000 voet), met een bereik van 970 km en een maximaal startgewicht van 2.871 kg. Dankzij zijn uitstekende STOL-prestaties werd het toestel al snel onmisbaar voor speciale operaties, met name het uitvoeren van geheime missies in bezet Europa.
Vroege operaties
De eerste Lysanders werden in juni 1938 in dienst genomen door het Britse leger voor communicatie en artilleriewaarneming. Deze vroege modellen, de Mk.I, werden grotendeels vervangen door de Mk.II tegen het uitbreken van de oorlog in 1939. Lysanders werden aanvankelijk ingezet voor missies zoals het afwerpen van berichten en het spotten van artillerievuur, maar tijdens de Slag om Frankrijk in 1940 bleek dat de Lysander, ondanks enkele successen tegen Duitse vliegtuigen, kwetsbaar was voor de snelle Duitse jachtvliegtuigen.
Tijdens de evacuatie van Duinkerken bleven Lysanders bevoorradingsmissies vliegen om omsingelde troepen te helpen, maar tegen een zware prijs: 118 van de 175 ingezette Lysanders gingen verloren in mei en juni 1940.
Geheime missies en de Special Operations Executive (SOE)
Na de val van Frankrijk in 1940 werd duidelijk dat de Lysander ongeschikt was voor reguliere legertaken, maar het toestel vond een nieuwe rol in geheime operaties. In augustus 1941 werd No. 138 Squadron gevormd om geheime missies voor de Special Operations Executive (SOE) uit te voeren. De Lysander was ideaal voor het brengen en ophalen van agenten in bezet Europa, vooral in Frankrijk. Dankzij zijn korte start- en landingsmogelijkheden kon het vliegtuig opereren vanaf kleine, geïmproviseerde landingsbanen.
Aanpassingen voor speciale missies
De voor geheime operaties gebruikte Lysanders, aangeduid als Mk.III (SD), werden aangepast met een vaste ladder om snel toegang te bieden tot de cockpit, en een grote brandstoftank onder de romp voor extra bereik. De vliegtuigen waren vaak volledig zwart geschilderd om te helpen bij nachtelijke operaties, die meestal plaatsvonden bij volle maan voor betere zichtbaarheid. Dankzij deze aanpassingen konden 101 agenten worden afgezet en 128 agenten worden opgehaald tijdens de oorlog.
Een beroemd verhaal uit deze periode is dat Duitse troepen in maart 1942 een intacte Lysander wisten te bemachtigen na een noodlanding. Hoewel ze het toestel wilden bestuderen, werd het vernietigd toen de vrachtwagen die het vervoerde werd geraakt door een trein.
Gebruikers en internationale inzet
De Lysander werd niet alleen door het Verenigd Koninkrijk gebruikt, maar ook door verschillende andere landen.
Canada
In Canada werden in totaal 329 Lysanders geproduceerd, waarvan 225 onder licentie door National Steel Car. De Royal Canadian Air Force (RCAF) gebruikte de Lysander voornamelijk voor samenwerking met het leger en verkenningsmissies. Tijdens de oorlog voerden de Canadese Lysanders ook anti-onderzeebootpatrouilles uit langs de kusten van New Brunswick en Vancouver Island.
Vrije Fransen
De Lysander werd ook ingezet door de Forces Aériennes Françaises Libres (FAFL), de luchtmacht van de Vrije Fransen onder leiding van Charles de Gaulle. Deze vliegtuigen, herkenbaar aan het Lorraine-kruis op de romp en vleugels, werden gebruikt voor verkenningsmissies en lichte aanvallen in Noord-Afrika.
Andere landen
De Lysander werd geëxporteerd naar meerdere landen, waaronder:
- Finland, dat vier Mk.I en negen Mk.III toestellen ontving.
- Ierland, met zes Mk.II toestellen.
- Turkije met 36 toestellen.
- Portugal met acht Mk.III’s.
- Verenigde Staten, dat 25 toestellen ontving.
De Egyptische Luchtmacht gebruikte hun Lysanders zelfs nog tijdens de Palestina-oorlog van 1947–1949 tegen Israël, wat hun laatste gevechtsinzet markeerde.
De Lysander na de oorlog
Na de oorlog werden verschillende overtollige Lysanders verkocht aan civiele gebruikers. In Canada werden sommige vliegtuigen ingezet als landbouwspuitvliegtuigen door Westland Dusting Service, en een aantal werd bewaard voor tentoonstellingen in luchtvaartmusea.
Conclusie
De Westland Lysander heeft een unieke plek in de geschiedenis van de luchtvaart. Hoewel het aanvankelijk werd gezien als een verouderd toestel voor reguliere legertaken, bewees het zijn waarde in speciale operaties, vooral tijdens geheime missies voor de SOE. Dankzij zijn korte start- en landingsmogelijkheden en aanpassingsvermogen speelde het een cruciale rol in de communicatie tussen geallieerde agenten en het Franse verzet, wat bijdroeg aan het succes van veel verzetsoperaties in bezet Europa.
Bronnen en meer informatie
- Bowyer, Chaz. Westland Lysander. Patrick Stephens Limited, 1985.
- Smith, J.R. and Kay, Antony L. German Aircraft of the Second World War. Putnam, 1972.
- Westland Aircraft since 1915, Putnam, 1991.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding: Morris J D C (Sgt), War Office official photographer, Public domain, via Wikimedia Commons
 was speciaal ontworpen voor geheime missies, zoals het ophalen en afzetten van agenten.){kind=link}
