Tupolev SB: Sovjetbommenwerper uit de jaren 1930

Een Aeroflot Tupolev ANT-40, een tweemotorige Sovjetbommenwerper uit de jaren 1930 met een gestroomlijnde romp en brede vleugels.
De Tupolev ANT-40, een snelle tweemotorige bommenwerper uit de Sovjet-Unie, bekend om zijn innovatieve ontwerp en brede inzet.

De Tupolev ANT-40, vaak aangeduid als de Tupolev SB (Skorostnoi Bombardirovschik, “snelle bommenwerper”), markeerde een belangrijke mijlpaal in de luchtvaartgeschiedenis van de Sovjet-Unie. Dit tweemotorige toestel werd in 1934 ontworpen en ontwikkelde zich tot een van de eerste moderne bommenwerpers met een volledig metalen constructie. Met zijn gestroomlijnde ontwerp en indrukwekkende snelheid was het toestel bedoeld om de luchtmacht van de Sovjet-Unie een technologische voorsprong te geven.

De ANT-40 speelde een centrale rol in verschillende conflicten, waaronder de Spaanse Burgeroorlog en de vroege stadia van de Tweede Wereldoorlog.

Ontwikkeling

De ontwikkeling van de Tupolev SB begon in januari 1934, toen het Sovjet-ministerie van luchtvaart (UVVS) een specificatie publiceerde voor een snelle, moderne bommenwerper. Het ontwerpbureau van Andrej Tupolev, onder leiding van A. A. Arkhangelski, werd belast met dit project. Het team ontwierp twee prototypes: de ANT-40.1, uitgerust met Wright Cyclone-motoren, en de ANT-40.2, aangedreven door Hispano-Suiza 12Y vloeistofgekoelde V12-motoren. Deze ontwerpen profiteerden van technologische inzichten uit eerdere projecten, zoals de Tupolev MI-3 en DI-8.

Eerste Vluchten en Testresultaten

Het Cyclone-aangedreven prototype vloog voor het eerst op 7 oktober 1934. De tweede versie, met Hispano-Suiza-motoren, maakte zijn debuut op 30 december 1934 en bleek superieur in snelheid en prestaties. Echter, zoals bij veel prototypes, kampte de ANT-40 met technische problemen. Tijdens inspecties benadrukte Stalin het belang van zelfs de kleinste details in luchtvaartontwerpen, met zijn beroemde uitspraak: “Er zijn geen trivialiteiten in de luchtvaart; elke onvolkomenheid kan leiden tot verlies van een toestel en bemanning.”

Productie en Eerste Inzet

De productieversie, aangeduid als Tupolev SB, werd eind 1935 in massaproductie genomen. De productie vond plaats in fabrieken in Moskou en Irkoetsk, waar tegen het einde van 1936 al meer dan 400 toestellen waren gebouwd. Dit maakte de SB tot een van de meest geproduceerde bommenwerpers van die tijd.

Een aanzienlijk deel van deze toestellen werd geleverd aan het Spaanse Republikeinse leger tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Daarnaast werden licentierechten verkocht aan Tsjechoslowakije, waar het toestel bekendstond als de Avia B-71. Het licentieprogramma in Tsjechoslowakije werd echter stopgezet door de Duitse invasie in 1939.

Ontwerpkenmerken

Motoren en Prestaties

De Tupolev SB was een volledig metalen monoplane, uitgerust met twee Klimov M-100-motoren, een licentieproductie van de Franse Hispano-Suiza 12Ybrs-motor. Deze motoren dreven vaste tweebladige propellers aan. Tijdens de vroege productiefase werden de oorspronkelijke motoren vervangen door krachtigere M-100A-motoren, wat de topsnelheid verhoogde naar 423 km/u op 4.000 meter hoogte. De brede vleugels met een hoge aspectverhouding zorgden voor uitstekende prestaties op grote hoogten.

Bewapening en Bemanning

De Tupolev SB had een bemanning van drie personen: een piloot, een navigator/bommenrichter en een schutter/radio-operator. De bewapening bestond uit maximaal vier ShKAS-machinegeweren van 7,62 mm, strategisch geplaatst in de neus, dorsale en ventrale posities. De beperkte vuursectoren van de vroege modellen werden in latere versies verbeterd met een draaibare koepel en een betere toegang tot de schietposten.

De laadcapaciteit van de SB omvatte maximaal 600 kg aan bommen, verdeeld over interne bomruimten en externe ophangpunten. Hoewel efficiënt voor tactische bombardementen, werd de bewapening tegen 1941 als ontoereikend beschouwd in vergelijking met modernere vliegtuigen.

Operationele Geschiedenis

Spaanse Burgeroorlog

De Tupolev SB maakte zijn gevechtsdebuut in de Spaanse Burgeroorlog (1936–1939), waar het werd ingezet door de Republikeinse luchtmacht. Het toestel werd goed ontvangen vanwege zijn snelheid en vermogen om vijandelijke onderscheppingen te ontwijken. In de vroege stadia van het conflict waren de belangrijkste tegenstanders biplane-jagers zoals de Fiat CR.32 en de Heinkel He 51, die niet konden wedijveren met de SB.

De eerste missie vond plaats op 28 oktober 1936, waarbij vier SB’s een bombardement uitvoerden op het vliegveld Tablada nabij Sevilla. Gedurende het conflict werden drie zendingen van elk 31 toestellen naar Spanje gestuurd. Hoewel de SB aanvankelijk succesvol was, nam de effectiviteit af toen modernere vijandelijke vliegtuigen zoals de Bf 109 in actie kwamen. Tegen het einde van de oorlog hadden de Republikeinen zware verliezen geleden.

Tweede Chinees-Japanse Oorlog

In de Tweede Chinees-Japanse Oorlog (1937–1945) speelde de Tupolev SB opnieuw een belangrijke rol. In 1937 leverde de Sovjet-Unie 62 SB’s aan China, samen met een contingent van Sovjetvrijwilligers die de vliegtuigen aanvankelijk bemanden. De SB werd intensief gebruikt tijdens de Slag om Wuhan en voerde strategische bombardementen uit op Japanse stellingen.

Hoewel de SB aanvankelijk indruk maakte met zijn prestaties, leidden zware verliezen door verbeterde Japanse luchtafweer en jagers tot een tijdelijke terugtrekking van de toestellen. De overgebleven vliegtuigen werden later overgedragen aan Chinese bemanningen.

Winteroorlog

Tijdens de Winteroorlog (1939–1940) tussen de Sovjet-Unie en Finland werden honderden Tupolev SB’s ingezet. Het gebrek aan luchtsteun en slechte tactische planning resulteerde echter in hoge verliezen. Het toestel moest vaak opereren op lage hoogten, wat het kwetsbaar maakte voor Finse luchtafweer en jagers.

De winteromstandigheden verergerden de problemen: SB’s waren uitgerust met ski-onderstellen die de prestaties verder verminderden, terwijl zware winterkleding het werk van de bemanning bemoeilijkte. Finland claimde bijna 200 SB’s te hebben vernietigd, hoewel het werkelijke aantal vermoedelijk lager lag.

Operationele Gebreken en Laatste Jaren

Met de komst van modernere vliegtuigen, zoals de Petlyakov Pe-2, werd de Tupolev SB tegen 1941 steeds minder effectief. Tijdens de Duitse invasie van de Sovjet-Unie (Operatie Barbarossa) vormden SB’s nog 94% van de operationele bommenwerpers van de Sovjetluchtmacht. De zware verliezen op de eerste dag van de invasie onderstreepten echter dat het toestel verouderd was. Veel SB’s werden vanaf dat moment alleen nog ‘s nachts ingezet.

Tegen 1942 waren de meeste Tupolev SB’s vervangen door modernere vliegtuigen. Enkele overgebleven toestellen werden ingezet voor secundaire taken, zoals transport en training, en bleven tot in 1945 in dienst in de meer afgelegen regio’s van de Sovjet-Unie.

Conclusie

De Tupolev ANT-40, beter bekend als de Tupolev SB, was een baanbrekende bommenwerper in de jaren 1930. Het toestel combineerde innovatieve technologie met indrukwekkende prestaties, wat het een belangrijk onderdeel maakte van de Sovjetluchtmacht. Hoewel het toestel zijn beperkingen had, speelde het een cruciale rol in conflicten zoals de Spaanse Burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog.

De operationele geschiedenis van de Tupolev SB weerspiegelt zowel de technologische vooruitgang als de uitdagingen van de luchtvaart in het interbellum. Ondanks dat het toestel tegen het einde van de jaren 1940 volledig verouderd was, blijft de SB een belangrijk voorbeeld van de evolutie van de luchtvaarttechnologie.

Bronnen en meer informatie

  1. Afbeelding: Scanned from Tupolev – Man and his Aircraft, Public domain, via Wikimedia Commons
  2. Beevor, Antony (1999). Stalingrad. London: Penguin Books. ISBN 0-14-024985-0.
  3. Duffy, Paul en Andrei Kandalov (1996). Tupolev: The Man and His Aircraft. Shrewsbury, UK: Airlife. ISBN 1-85310-728-X.
  4. Gunston, Bill (1995). The Osprey Encyclopedia of Russian Aircraft 1875–1995. London: Osprey. ISBN 1-85532-405-9.
  5. Jackson, Robert (2003). Aircraft of World War II – Development – Weaponry – Specifications. London: Amber Books. ISBN 978-1-85605-751-6.
  6. Martinez, Luis Garcia (1987). “Los Katiuskas”. Air Enthusiast, Thirty-two, December 1986 – April 1987. Bromley, UK: Pilot Press. ISSN 0143-5450.
  7. Maslov, Mikhail (2007). “Database: The Tupolev SB Bombers”. Aeroplane, January 2007, Vol. 35 no. 1. ISSN 0143-5450.
  8. Stenman, Kari (1985). “The Anti-Soviet Tupolevs: Finland’s Russian Bombers”. Air Enthusiast, Twenty-seven, March–June 1985. Bromley, UK: Fine Scroll. ISSN 0143-5450.
  9. Walg, A.J. (1997). “Wings Over the Steppes: Aerial Warfare in Mongolia 1930–45: Part Two”. Air Enthusiast, No. 67, January/February 1997. Stamford, UK: Key Publishing. ISSN 0143-5450.
  10. Bronnen Mei1940