Het Sykes-Picot-akkoord van 1916 was een geheim verdrag tussen het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, met instemming van Rusland en later Italië. Het verdrag definieerde invloedssferen en controle in een mogelijke opdeling van het Ottomaanse Rijk na de Eerste Wereldoorlog. Deze overeenkomst zou de geopolitieke kaart van het Midden-Oosten blijvend veranderen, met ingrijpende gevolgen voor de regio.
Inhouds opgave
Achtergronden en context
Het akkoord kwam voort uit de verwachting dat de Triple Entente – Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland – het Ottomaanse Rijk zou verslaan. Het was een van de vele geheime verdragen die de oorlogspartijen gebruikten om naoorlogse territoriale belangen veilig te stellen. De onderhandelingen begonnen op 23 november 1915 en resulteerden in een overeengekomen memorandum, dat op 3 januari 1916 door Mark Sykes (VK) en François Georges-Picot (Frankrijk) werd ondertekend. De regeringen ratificeerden het akkoord op 9 en 16 mei 1916.
Indeling van de invloedssferen
Het akkoord verdeelde de gebieden buiten het Arabisch schiereiland in Britse en Franse invloedssferen. De grens, bekend als de Sykes-Picot-lijn, liep van de Middellandse Zee tot de Perzische grens.
Britse invloed
Groot-Brittannië kreeg controle over gebieden die nu zuidelijk Israël, Palestina, Jordanië en zuidelijk Irak omvatten. Een klein kustgebied, inclusief Haifa en Akko, werd toegewezen om toegang tot de Middellandse Zee te garanderen.
Franse invloed
Frankrijk kreeg controle over Zuidoost-Turkije, de Koerdische regio, Syrië en Libanon. Deze gebieden weerspiegelden de Franse ambities om invloed te hebben in de Levant.
Internationale controle over Palestina
Palestina, met een kleiner grondgebied dan het latere mandaatgebied Palestina, zou onder een internationale administratie vallen vanwege het belang van de regio voor christenen, joden en moslims.
De rol van Rusland en Italië
Naast de Britse en Franse afspraken speelde Rusland een belangrijke rol in het akkoord. Volgens de Sazonov-Paléologue-overeenkomst zou Rusland West-Armenië, Constantinopel en de Turkse zeestraten verkrijgen. Italië stemde in 1917 in met het akkoord via de overeenkomst van Saint-Jean-de-Maurienne en kreeg zuidelijk Anatolië toegewezen.
Gevolgen voor het Midden-Oosten
De overeenkomst diende als basis voor de naoorlogse opdeling van het Ottomaanse Rijk, ondanks weerstand in de regio.
Directe gevolgen
Na de Eerste Wereldoorlog werd de Sykes-Picot-lijn gedeeltelijk gebruikt voor het opzetten van Britse en Franse mandaten tijdens de conferentie van San Remo in 1920. Groot-Brittannië kreeg het mandaat over Palestina en Irak, terwijl Frankrijk het mandaat over Syrië en Libanon kreeg.
Conflict met Arabische verwachtingen
De overeenkomst stond in contrast met de McMahon-Hoessein-correspondentie, waarin Groot-Brittannië Arabische onafhankelijkheid had beloofd in ruil voor steun tegen de Ottomanen. Deze dubbele beloftes veroorzaakten spanningen en een groeiend wantrouwen onder Arabische leiders.
Openbaarmaking en controverse
In november 1917 werd het Sykes-Picot-akkoord onthuld door de Russische bolsjewieken. De publicatie veroorzaakte verlegenheid bij de Britten en Fransen, ontgoocheling onder Arabieren en vreugde bij de Ottomanen. De onthulling versterkte de opvatting dat Westerse machten onbetrouwbaar waren.
De blijvende invloed van het akkoord
Het Sykes-Picot-akkoord wordt vaak gezien als een van de oorzaken van de instabiliteit in het Midden-Oosten. Hoewel niet alle grenzen van de overeenkomst daadwerkelijk zijn gerealiseerd, vormden de principes ervan een basis voor de huidige staatssystemen. Veel analisten beschouwen de opgelegde grenzen als kunstmatig, zonder rekening te houden met etnische en religieuze diversiteit.
Historische kritiek
De overeenkomst negeerde lokale aspiraties en creëerde een sfeer van wantrouwen tussen het Westen en de Arabische wereld. Daarnaast heeft het de basis gelegd voor conflicten, zoals de strijd om Koerdische onafhankelijkheid en de spanning rondom de Palestijnse kwestie.
Modern perspectief
Groeperingen zoals ISIS gebruikten het akkoord als symbool van koloniale overheersing. Hun campagne om grenzen zoals de Sykes-Picot-lijn te “vernietigen” benadrukte de blijvende resonantie van het verdrag.
Conclusie
Het Sykes-Picot-akkoord van 1916 was een mijlpaal in de geschiedenis van het Midden-Oosten, met verstrekkende gevolgen voor de regio en de relaties tussen Westerse en Arabische naties. Hoewel de overeenkomst de oorlogsinspanningen van de Triple Entente diende, legde het ook de basis voor decennia van instabiliteit en conflict. Het akkoord blijft een belangrijk voorbeeld van de impact van geopolitieke afspraken zonder lokale betrokkenheid.
Bronnen en meer informatie
- Fromkin, David. A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East. Owl Books, 1989.
- Hurewitz, J.C. The Middle East and North Africa in World Politics: A Documentary Record. Yale University Press, 1979.
- “The Sykes-Picot Agreement: 1916.” Yale Law School The Avalon Project.
- Rogan, Eugene. The Fall of the Ottomans: The Great War in the Middle East. Basic Books, 2015.
