Slag bij Montcornet: Franse tegenaanval in 1940

De Slag bij Montcornet vond plaats op 17 mei 1940 tijdens de Slag om Frankrijk. De aanval werd geleid door de Franse 4e Pantserdivisie onder bevel van kolonel Charles de Gaulle. Met meer dan 200 tanks viel de Franse strijdmacht het door Duitsland bezette dorp Montcornet aan. Hoewel de Fransen aanvankelijk terrein wonnen, moesten ze zich later terugtrekken door een gebrek aan ondersteuning en de tussenkomst van de Luftwaffe.

Achtergrond: de Duitse opmars in Frankrijk

Op 10 mei 1940 lanceerde nazi-Duitsland een grootschalig offensief tegen Nederland, België en Frankrijk. Deze aanval, bekend als Fall Gelb, had als doel West-Europa snel te veroveren door middel van een bliksemoorlog (Blitzkrieg). De Duitse pantserdivisies, ondersteund door luchtbombardementen, rukten in hoog tempo op en doorbraken de Franse linies bij Sedan op 13 mei 1940.

De Franse troepen waren slecht voorbereid op de snelheid en kracht van de Duitse aanval. De Maginotlinie, de verdedigingslinie die langs de Frans-Duitse grens liep, werd omzeild door een aanval via de Ardennen. Hierdoor ontstond een gevaarlijke situatie voor het Franse leger, dat gedwongen werd zich terug te trekken.

In een poging om de Duitse opmars af te remmen en de hergroepering van het Franse leger mogelijk te maken, werd besloten een tegenaanval uit te voeren. Charles de Gaulle kreeg de opdracht om met zijn pas opgerichte 4e Pantserdivisie (4e Division Cuirassée, 4e DCr) een aanval uit te voeren op Montcornet, een strategisch gelegen dorp in het noorden van Frankrijk.

De voorbereiding: de opmars van de 4e Pantserdivisie

De Gaulle kreeg op 12 mei 1940 het bevel over de 4e Pantserdivisie, een eenheid die slechts gedeeltelijk was uitgerust en nog niet volledig op sterkte was. De divisie bestond uit ongeveer 5.000 soldaten en had 85 tanks tot haar beschikking, waaronder de zware Char B1 bis en de lichtere Hotchkiss H35. De eenheid was bedoeld als een snel inzetbare strijdmacht, maar miste voldoende logistieke ondersteuning en luchtdekking.

Montcornet was van strategisch belang omdat het een knooppunt vormde voor de bevoorradingsroutes van de Duitse 1e Pantserdivisie. Een succesvolle aanval zou de Duitse bevoorrading verstoren en tijd winnen voor de hergroepering van de Franse troepen langs de rivier de Aisne.

Om zijn aanvalskracht te vergroten, verzamelde De Gaulle extra eenheden, waaronder terugtrekkende cavalerie- en artillerietroepen. Daarnaast kreeg hij op 17 mei versterking van een extra halve brigade, die beschikte over zware tanks. Deze voorbereiding markeerde het begin van de Slag bij Montcornet.

De aanval op Montcornet

Op 17 mei 1940, in de vroege ochtenduren, begon de Franse 4e Pantserdivisie haar aanval op Montcornet. De Franse tanks, waaronder de Char B1 bis en Hotchkiss H35, rukten op zonder luchtsteun en met beperkte infanteriebegeleiding. Ondanks deze nadelen slaagden ze erin de Duitse verdediging rondom het dorp te doorbreken en de controle over strategische wegen naar Reims, Laon en Saint-Quentin te bemachtigen.

De aanval werd bemoeilijkt door verschillende factoren:

• Gebrek aan verkenning: De Franse tanks beschikten niet over gedetailleerde kaarten van het gebied, wat de coördinatie bemoeilijkte.
• Sterke Duitse verdediging: De Duitsers gebruikten 3,7 cm Pak 36 anti-tankkanonnen, die effectief waren tegen lichtere Franse tanks.
• Mijnvelden en luchtbombardementen: Tijdens de opmars liepen de Franse voertuigen op mijnen en kwamen ze onder vuur te liggen van de Luftwaffe.

Toch boekten de Franse troepen vooruitgang. Rond het middaguur omsingelden de tanks Montcornet en vernietigden ze een Duits konvooi ten zuiden van het dorp. De Duitse infanterie werd tijdelijk teruggedrongen, wat de Fransen een kortstondig tactisch voordeel opleverde.

Duitse tegenaanval en Franse verliezen

Na de eerste Franse doorbraak herstelden de Duitse troepen zich snel. De Wehrmacht bracht versterkingen in stelling en opende het vuur met 88 mm Flak-kanonnen, die zelfs de zwaar gepantserde Char B1 bis konden uitschakelen. De Franse tanks werden vanaf lange afstand onder vuur genomen, waardoor hun aanval tot stilstand kwam.

Daarnaast voerden Duitse Stuka-duikbommenwerpers herhaalde aanvallen uit op de Franse eenheden. De combinatie van luchtaanvallen en effectief Duits artillerievuur zorgde voor zware verliezen aan Franse zijde:

• 23 Franse tanks werden uitgeschakeld door mijnen, anti-tankwapens en luchtaanvallen.
• Meerdere tanks moesten worden achtergelaten vanwege brandstofgebrek of mechanische defecten.
• De Franse troepen werden gedwongen zich terug te trekken naar hun oorspronkelijke posities.

Hoewel De Gaulle opdracht gaf om de Duitse verdediging in naburige dorpen zoals Chivres uit te schakelen, bleek de vijandelijke tegenstand te sterk. Tegen het einde van de dag was duidelijk dat de aanval niet volledig succesvol was geweest.

Nieuwe aanval op 19 mei

Ondanks de mislukking van 17 mei, gaf De Gaulle op 19 mei opnieuw bevel tot een aanval. Zijn troepen, versterkt met twee regimenten gepantserde cavalerie, probeerden de Duitse posities opnieuw aan te vallen. De tactiek bleef grotendeels hetzelfde: een directe tankaanval zonder luchtsteun of voldoende infanteriedekking.

Opnieuw stuitten de Fransen op zware tegenstand. Duitse artillerie en Stuka-bommenwerpers vernietigden meerdere voertuigen voordat ze hun doelen konden bereiken. De Gaulle, vastbesloten om stand te houden, verzocht om extra divisies, maar kreeg geen steun van de Franse legerleiding.

Hoewel sommige Duitse eenheden tijdelijk gedwongen werden zich terug te trekken richting Chaumont-Porcien, veranderde dit niets aan de algehele Duitse opmars. De Franse tegenaanval bleek onvoldoende om de Duitse doorbraak bij Sedan te stoppen of de Duitse bevoorradingslijnen significant te verstoren.

Gevolgen van de Slag bij Montcornet

De Slag bij Montcornet had slechts een beperkte invloed op het Duitse offensief, maar het was een van de weinige Franse tegenaanvallen tijdens de vroege fase van de Slag om Frankrijk. Ondanks de moed en vastberadenheid van de Franse troepen, bleek de aanval uiteindelijk onsuccesvol vanwege structurele tekortkomingen binnen het Franse leger.

Beperkingen van de Franse tegenaanval

Verschillende factoren speelden een rol in het falen van de operatie:

• Gebrek aan luchtsteun: De Luftwaffe had volledige controle over het luchtruim, terwijl de Franse tanks en infanterie zonder bescherming opereerden.
• Beperkte samenwerking tussen eenheden: De Franse troepen voerden de aanval uit met minimale coördinatie tussen tanks, infanterie en artillerie, waardoor ze kwetsbaar waren voor goed georganiseerde Duitse tegenaanvallen.
• Tactische tekortkomingen: De aanval was te direct en miste de benodigde verkenning en voorbereiding, wat leidde tot grote verliezen door Duitse mijnen en anti-tankwapens.
• Logistieke problemen: Veel tanks hadden niet voldoende brandstof of munitie, wat ertoe leidde dat meerdere voertuigen werden achtergelaten op het slagveld.

Ondanks deze beperkingen werd de tegenaanval van De Gaulle binnen militaire kringen gezien als een moedige poging om de Duitse opmars te vertragen.

Invloed op het Franse militaire beleid

Hoewel de aanval tactisch geen doorbraak forceerde, had ze wel strategische en politieke gevolgen. De Gaulle toonde met deze actie aan dat pantservoertuigen een cruciale rol konden spelen in moderne oorlogsvoering. Zijn ideeën over tankoorlogvoering, die hij eerder had beschreven in zijn militaire geschriften, werden in de praktijk getest, zij het onder ongunstige omstandigheden.

Na de nederlaag van Frankrijk in juni 1940 werd De Gaulle een van de leidende figuren van het Franse verzet en bleef hij pleiten voor een moderne, gemechaniseerde krijgsmacht. In latere conflicten werd zijn visie op tankoorlogvoering breder geaccepteerd.

De Slag bij Montcornet in de context van de Slag om Frankrijk

Hoewel de Slag bij Montcornet slechts een klein onderdeel was van het bredere conflict, symboliseerde de tegenaanval de wanhopige pogingen van het Franse leger om de Duitse opmars te stoppen. De strijd vond plaats in een fase waarin de Franse en Britse troepen zwaar onder druk stonden en gedwongen werden zich terug te trekken naar nieuwe verdedigingslinies.

Tegelijkertijd bleef de Duitse Blitzkriegstrategie onverminderd effectief. Door het gebruik van snelle pantseraanvallen, luchtsteun en goed georganiseerde logistiek, kon Duitsland in korte tijd diepe doorbraken forceren in het Franse verdedigingssysteem. Binnen enkele weken stond het Duitse leger voor de poorten van Parijs, en op 22 juni 1940 werd de wapenstilstand ondertekend.

Conclusie: de betekenis van de Slag bij Montcornet

De Slag bij Montcornet op 17 mei 1940 was een van de eerste Franse tegenaanvallen tegen de Duitse opmars tijdens de Slag om Frankrijk. Hoewel de aanval tijdelijk succes had, moest De Gaulle’s 4e Pantserdivisie zich uiteindelijk terugtrekken door een gebrek aan luchtsteun, coördinatie en logistieke ondersteuning. De Duitse verdediging, gesteund door artillerie en Stuka-duikbommenwerpers, bleek te sterk voor de geïsoleerde Franse aanval.

Toch had de slag een bredere impact op de militaire geschiedenis. De Gaulle demonstreerde het potentieel van gemechaniseerde oorlogsvoering, ondanks de structurele zwaktes binnen het Franse leger. Zijn ervaringen in Montcornet en latere gevechten, zoals de Slag bij Abbeville, droegen bij aan zijn militaire en politieke visie. Na de nederlaag van Frankrijk zou De Gaulle een centrale rol spelen in het Franse verzet en de opbouw van de Vrije Franse Strijdkrachten.

Montcornet was een van de weinige momenten in 1940 waarop het Franse leger actief de strijd aanging met de oprukkende Wehrmacht. De aanval kon de Duitse opmars niet stoppen, maar toonde aan dat georganiseerde pantseraanvallen een effectieve strategie konden zijn—een les die in latere oorlogsjaren door zowel de geallieerden als de Duitsers werd toegepast.

Bronnen en meer informatie

1. Afbeelding 1: Rr016 OpenStreetMap contributors, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
2. Afbeelding 2: André Lecolinet, CC0, via Wikimedia Commons
3. Forczyk, Robert (2017). Case Red: The Collapse of France, 1940. Oxford: Osprey. ISBN 978-1-4728-2442-4.
4. Jackson, Julian (2003). The Fall of France: The Nazi Invasion of 1940. Oxford University Press. ISBN 978-0-198-02974-5.
5. Horne, Alistair (1969). To Lose a Battle: France 1940. Penguin Books. ISBN 978-0-14-103065-9.
6. Bronnen Mei1940