Operaties Manna en Chowhound waren grootschalige geallieerde voedselhulpacties tijdens de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog, gericht op het verlichten van de hongersnood in Nederland. Deze operaties waren een directe reactie op de hongerwinter van 1944-1945, die het westen van Nederland zwaar trof. Gedurende deze periode stonden miljoenen Nederlanders onder Duitse bezetting op de rand van uithongering. De voedseltransporten, uitgevoerd door de Britse Royal Air Force (RAF) en de Amerikaanse luchtmacht, zorgden voor tijdelijke verlichting door voedselpakketten af te werpen in het door de nazi’s bezette gebied.
Inhouds opgave
De Hongerwinter en de Noodzaak van Humanitaire Hulp
De winter van 1944-1945 staat in Nederland bekend als de Hongerwinter. Door de verslechterende oorlogsomstandigheden, transportblokkades en het besluit van de Duitse bezetters om voedseltransporten naar het westen van Nederland te stoppen, ontstond er een extreme voedselschaarste. Meer dan drie miljoen Nederlanders in de Randstad werden zwaar getroffen, en velen dreigden te overlijden door honger en ziektes.
Prins Bernhard van Nederland richtte zich in een wanhopig verzoek tot de geallieerde troepen, met name Dwight D. Eisenhower, de Supreme Commander van de geallieerde strijdkrachten, om hulp te krijgen voor de uitgehongerde Nederlandse bevolking. Hoewel Eisenhower aanvankelijk niet de bevoegdheid had om een wapenstilstand met de Duitsers te onderhandelen, wisten de Nederlandse en geallieerde autoriteiten een overeenkomst te bereiken met de Duitse bezettingsmacht.
Onderhandelingen met de Duitsers
De onderhandelingen voor de voedselhulp begonnen eind april 1945. Geallieerde vertegenwoordigers, waaronder de Canadese schrijver en soldaat Farley Mowat en de Duitse generaal Johannes Blaskowitz, ontmoetten de Duitse autoriteiten, waaronder Reichskommissar Arthur Seyss-Inquart. Tijdens deze gesprekken werd overeengekomen dat geallieerde vliegtuigen ongehinderd voedselpakketten mochten droppen boven bezet gebied, zolang zij binnen vastgestelde luchtcorridors vlogen. Dit akkoord was cruciaal, omdat het zonder een wapenstilstand onmogelijk was om de voedselhulp uit te voeren zonder gevechten.
Operatie Manna: Britse Inzet voor Nederland
Operatie Manna begon op 29 april 1945 en werd geleid door de Britse Royal Air Force (RAF). De naam “Manna” verwijst naar het bijbelse verhaal van manna dat uit de hemel viel om de Israëlieten te voeden in de woestijn. Het doel van de operatie was om voedsel af te werpen boven de zwaar getroffen steden in het westen van Nederland, waaronder Den Haag, Rotterdam en Leiden.
De eerste testvlucht van Operatie Manna werd uitgevoerd door een Avro Lancaster bommenwerper genaamd Bad Penny. Dit vliegtuig, bemand door een ploeg van zeven mannen, vloog op extreem lage hoogte (ongeveer 15 meter) over Duitse luchtafweergeschut om voedsel af te leveren. Ondanks de risico’s keerde het toestel veilig terug naar de basis. Na deze succesvolle testvlucht werden meer dan 3.000 sorties uitgevoerd door Britse vliegtuigen, waaronder de Avro Lancaster en de Mosquito. In totaal werd er tijdens Operatie Manna ongeveer 6.680 ton voedsel gedropt.
De voedselpakketten, die voornamelijk bestonden uit ingeblikt voedsel, gedroogd voedsel en chocolade, werden afgeworpen zonder parachutes, waardoor de vliegtuigen extreem laag moesten vliegen om de voedselpakketten onbeschadigd te laten landen. Hoewel dit een gevaarlijke onderneming was, verliep de operatie grotendeels succesvol.
Operatie Chowhound: Amerikaanse Voedselhulp
Operatie Chowhound, die begon op 1 mei 1945, was de Amerikaanse tegenhanger van Operatie Manna. De Amerikaanse luchtmacht zette 400 B-17 Flying Fortress bommenwerpers in om voedsel af te werpen boven Nederland. Deze vliegtuigen, afkomstig van tien bombardementsgroepen van de Amerikaanse Derde Luchtdivisie, voerden 2.268 vluchten uit en dropten in totaal ongeveer 4.000 ton voedsel.
Een van de opmerkelijke incidenten tijdens deze operatie betrof een Amerikaanse B-17 bemanning die onder vuur werd genomen door Duits luchtafweergeschut. Ondanks de eerdere wapenstilstand wisten sommige Duitse soldaten mogelijk niet van de overeenkomst, wat leidde tot enkele beschietingen. Gelukkig overleefden de meeste vliegtuigen deze aanvallen zonder ernstige schade.
Operatie Faust: Voedselleveringen over Land
Hoewel de luchtbruggen van Operaties Manna en Chowhound levensreddend waren, werd al snel duidelijk dat ze niet voldoende voedsel konden leveren om de hele bevolking van het westen van Nederland te voeden. Daarom werd op 2 mei 1945 Operatie Faust gelanceerd. Tijdens deze operatie brachten 200 geallieerde vrachtwagens voedsel over de weg naar de stad Rhenen, die achter de Duitse linies lag. Deze operatie vulde de luchtbrug aan en zorgde ervoor dat meer mensen toegang kregen tot de broodnodige voedselvoorraden.
Gevaren en Verliezen tijdens de Operaties
Ondanks het succes van Operaties Manna en Chowhound, verliepen de missies niet zonder incidenten. In totaal gingen drie vliegtuigen verloren: twee door een botsing en één door een motorbrand. Daarnaast werden in enkele vliegtuigen kogelgaten gevonden na hun terugkeer, vermoedelijk veroorzaakt door Duitse soldaten die niet op de hoogte waren van de overeengekomen wapenstilstand.
Refeeding Syndroom: Een Onverwachte Gevaar
Hoewel de voedselhulp in eerste instantie een zegen was voor de uitgehongerde bevolking, zorgde het bij sommigen voor onverwachte gezondheidsproblemen. Veel mensen die lange tijd zonder voedsel hadden gezeten, waren te verzwakt om vet voedsel te verteren. Dit leidde in sommige gevallen tot het zogenaamde refeeding syndroom, waarbij het lichaam overbelast raakte door het plotselinge aanbod van voedsel. Hoewel het aantal dodelijke slachtoffers door deze complicatie beperkt bleef, toont het de complexiteit van het voeden van uitgehongerde bevolkingsgroepen.
Mythes Rondom de Voedselhulp
Er bestaan enkele hardnekkige mythes rondom Operaties Manna en Chowhound. Een van de meest voorkomende misverstanden is dat er tijdens de operaties voedsel werd afgeworpen met behulp van parachutes. In werkelijkheid werden de voedselpakketten zonder parachutes gedropt. Ook wordt vaak beweerd dat het zogenaamde “Zweedse brood”, dat tijdens de hongerwinter werd uitgedeeld, uit vliegtuigen werd gedropt. Dit brood werd echter per schip naar Nederland vervoerd en lokaal gebakken met Zweeds meel.
Herdenkingen en Erkenning
Operaties Manna en Chowhound worden tot op de dag van vandaag herdacht in Nederland en het Verenigd Koninkrijk. In 1980 werd een plaquette onthuld in het Royal Air Force Museum in Hendon, Engeland, als dank voor de hulp die de RAF bood tijdens Operatie Manna. Daarnaast werd in 2007 een wandelpad in Rotterdam vernoemd naar Air Commodore Andrew Geddes, een van de sleutelfiguren achter de voedselhulp. Dit pad loopt langs het Manna/Chowhound-monument in de geluidswal van de noordelijke ringweg rond Rotterdam.
Conclusie
Operaties Manna en Chowhound waren cruciale humanitaire missies die duizenden Nederlanders redden van de hongerdood tijdens de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog. Door de samenwerking tussen geallieerde troepen en de Duitse bezettingsmacht konden deze operaties plaatsvinden zonder grootschalige gevechten. Hoewel de operaties niet zonder risico waren en enkele verliezen kenden, brachten ze hoop en verlichting aan de uitgehongerde Nederlandse bevolking. De inspanningen van de geallieerde piloten worden nog steeds erkend en herdacht, en de impact van deze missies zal nooit worden vergeten.
Bronnen en meer informatie
- Royal Air Force Museum, Hendon – Operation Manna Commemorative Plaque.
- The National Archives, UK – Records on Manna and Chowhound Operations.
- Nederlandse Rode Kruis – Voedseldroppings in de Tweede Wereldoorlog.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding: Derived from Beeldbank Rijswijk, Public domain, via Wikimedia Commons
