Operatie Steinbock (Unternehmen Steinbock), ook wel bekend als het “Baby Blitz”, was de codenaam voor een serie nachtelijke luchtaanvallen uitgevoerd door de Duitse Luftwaffe op Londen en andere Britse steden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze operatie, die plaatsvond van januari tot mei 1944, was een poging om wraak te nemen voor de massale bombardementen op Duitse steden door de Geallieerden. Hoewel de operatie bedoeld was om aanzienlijke schade toe te brengen aan de Britse steden en het moreel van de bevolking te breken, mislukte het grotendeels door technische tekortkomingen en de sterke Britse luchtafweer.
Inhouds opgave
Context van Operatie Steinbock
Na de Slag om Engeland in 1940 en de Blitz in 1941, had de Duitse Luftwaffe haar focus verlegd naar andere fronten, zoals het oostfront na de aanval op de Sovjet-Unie in juni 1941. Het merendeel van de Luftwaffe werd toen verplaatst naar het oosten, waardoor de luchtaanvallen op Groot-Brittannië afnamen. In 1942 en 1943 vonden er slechts sporadische aanvallen plaats op Britse steden, met de nadruk op strategische doelen zoals havens en scheepskonvooien. Tegelijkertijd begonnen de Geallieerden met grootschalige bombardementen op Duitse steden, wat voor Duitsland aanleiding gaf om vergeldingsmaatregelen te nemen.
Voorbereidingen voor Operatie Steinbock
In de zomer van 1943 werd generaal-majoor Dietrich Peltz benoemd tot bevelhebber van het IX Luftkorps. Zijn taak was om een nieuw offensief tegen Groot-Brittannië voor te bereiden. Hoewel de Luftwaffe op dat moment verzwakt was door zware verliezen aan het oostfront en door geallieerde luchtaanvallen op Duitsland, werd besloten om een grootschalig bombardement op Engeland uit te voeren. De operatie, die bekend zou worden als Operatie Steinbock, moest niet alleen dienen als vergelding, maar ook als een poging om de Britse oorlogseconomie te ondermijnen.
Gebrek aan middelen en uitdagingen
De Luftwaffe stond voor grote uitdagingen bij de voorbereiding van Operatie Steinbock. Door het gebrek aan moderne en goed functionerende vliegtuigen was het moeilijk om een krachtig offensief op te zetten. Veel van de bommenwerpers die beschikbaar waren, zoals de Heinkel He 177 en de Junkers Ju 88, kampten met technische problemen. De He 177 had bijvoorbeeld een hoog uitvalpercentage vanwege motorproblemen. Desondanks werden verschillende eenheden, waaronder Kampfgeschwader 30, 54 en I./KG 66, naar het westen verplaatst om deel te nemen aan de operatie.
Strategische Doelen van Operatie Steinbock
Reichsmarschall Hermann Göring gaf in december 1943 duidelijk aan dat het doel van Operatie Steinbock was om door middel van brandbommen de Britse steden te vernietigen. In een telex aan de Luftwaffe benadrukte hij dat de focus moest liggen op industriële doelen en havencentra, met 70% van de bomlading bestaande uit brandbommen. De tactiek was om middelgrote steden volledig te vernietigen, in plaats van slechts delen van grotere steden te raken.
In de aanloop naar de operatie werden de bemanningen van de Luftwaffe intensief getraind. Van augustus tot oktober 1943 werden er geen luchtaanvallen op Engeland uitgevoerd, zodat de Luftwaffe zich kon voorbereiden op het grote offensief. Hoewel het Duitse radionavigatiesysteem verouderd was, werd er geprobeerd om verbeteringen aan te brengen in de trainingsmethoden en uitrusting van de bemanningen. Peltz had de zware taak om het moreel van de piloten hoog te houden, ondanks de beperkte middelen en de steeds beter wordende Britse luchtafweer.
Begin van Operatie Steinbock
Operatie Steinbock begon officieel in de nacht van 21 op 22 januari 1944, toen de Luftwaffe haar eerste grote aanval op Londen uitvoerde. De aanval was bedoeld om aanzienlijke schade aan te richten en het Britse moreel te breken. Ongeveer 447 vliegtuigen, verdeeld over twee golven, stegen op met als doel de Britse hoofdstad te bombarderen. De tussenpoos tussen de golven bedroeg vijf tot zes uur. Hoewel de plannen ambitieus waren, slaagde de aanval er niet in om de beoogde schade aan te richten.
Problemen tijdens de eerste aanvallen
Een groot probleem bij de eerste aanval was dat de Luftwaffe moeite had om de doelen nauwkeurig te vinden. Het radionavigatiesysteem dat werd gebruikt, was verouderd en onbetrouwbaar, waardoor veel bommen hun doelen niet bereikten. Slechts ongeveer de helft van de bommen viel daadwerkelijk op het Britse vasteland, waarvan 32 ton op Londen. Bovendien had de Luftwaffe te maken met een hoge uitval van vliegtuigen door technische mankementen. Vooral de Heinkel He 177, het enige viermotorige zware bommenwerper in de Duitse luchtmacht, bleek onbetrouwbaar met een uitvalpercentage van bijna 50%. Van de 447 ingezette vliegtuigen gingen er 57 verloren tijdens de eerste aanval, wat neerkomt op een verliespercentage van 7,8%.
De tweede aanval vond plaats op 29 januari 1944, toen 285 vliegtuigen opnieuw Londen aanvielen. Ook deze aanval was een mislukking. De Luftwaffe verloor nog eens 57 vliegtuigen en technische problemen bleven een groot obstakel voor succes. In totaal moesten 101 bemanningen hun missie voortijdig afbreken, voornamelijk door motorstoringen en andere technische defecten.
Verdere Aanvallen en Escalerende Verliezen
Ondanks de teleurstellende resultaten van de eerste twee aanvallen, zette de Luftwaffe Operatie Steinbock voort met een reeks nachtelijke aanvallen op Londen in februari 1944. Gedurende deze maand werden zes grote aanvallen uitgevoerd. De sterkte van de ingezette vliegtuigen varieerde tussen de 230 en 170 per aanval, met een licht dalende trend. Het verliespercentage was iets lager dan in januari, met een gemiddelde van 5,2% (72 vliegtuigen). Hoewel ongeveer de helft van de bommen Londen bereikte, bleef het operationele succes ver achter bij de verwachtingen.
In maart 1944 breidde de Luftwaffe haar doelstellingen uit en voerde naast Londen ook aanvallen uit op steden zoals Hull en Bristol. Deze aanvallen waren echter opnieuw onsuccesvol. De bombardementen op Hull en Bristol faalden compleet, omdat de bemanningen er niet in slaagden hun doelen te vinden. Het aantal ingezette vliegtuigen daalde verder, en bij sommige aanvallen waren er minder dan 100 vliegtuigen beschikbaar. Het verliespercentage steeg in maart naar 8,3%, met 75 verloren vliegtuigen tijdens de vier aanvallen op Londen en de aanvallen op Hull en Bristol.
April 1944: Hoogtepunt van de Verliezen
In april bereikte Operatie Steinbock een kritieke fase. De verliezen waren hoger dan ooit, met een verliespercentage van 8,7% bij acht nachtelijke aanvallen op steden zoals Londen, Portsmouth en Plymouth. Bij sommige aanvallen waren er nog slechts 60 vliegtuigen beschikbaar, wat een indicatie was van de verzwakking van de Duitse luchtmacht. Hoewel de Luftwaffe nog steeds aanzienlijke inspanningen leverde, slaagden ze er niet in om hun doelen effectief te bereiken. De Britse luchtafweer en de nachtjagers van de RAF (Royal Air Force) waren in staat om veel Duitse bommenwerpers neer te halen, waardoor de effectiviteit van de aanvallen sterk afnam.
De operaties in april brachten ook een verschuiving in de doelstellingen met zich mee. Met de naderende geallieerde invasie van West-Europa, begon de Luftwaffe zich meer te richten op inschepingshavens en andere strategische doelen langs de Britse kust. Doelwitten zoals Portsmouth, Bristol, Weymouth en Torquay werden meerdere malen aangevallen. Deze aanvallen hadden echter weinig effect op de voorbereiding van de invasie, en geen van de aanvallen slaagde erin om Britse schepen tot zinken te brengen.
De Laatste Fase van Operatie Steinbock
In mei 1944 bereikte Operatie Steinbock haar laatste fase. Het aantal beschikbare vliegtuigen daalde verder, en de effectiviteit van de aanvallen nam sterk af. De Luftwaffe richtte zich in deze maand voornamelijk op havensteden die belangrijk waren voor de voorbereidingen van de geallieerde invasie van Frankrijk, bekend als D-Day. Ondanks de intensivering van de aanvallen op inschepingshavens zoals Portsmouth, Falmouth en Weymouth, was het operationele succes minimaal.
Aanvallen in mei 1944
In totaal werden er in mei 1944 zes grote nachtelijke aanvallen uitgevoerd door de Luftwaffe. Deze aanvallen waren gericht op Bristol, Portsmouth, Weymouth, Torquay en Falmouth. Het aantal ingezette vliegtuigen varieerde sterk, van 51 tot 106 per aanval. Hoewel de Luftwaffe hoopte om schepen en andere militaire doelstellingen te vernietigen, was er geen sprake van enige noemenswaardige schade aan de geallieerde invasievloot. De Britse luchtafweer en nachtjagers wisten opnieuw veel Duitse vliegtuigen te onderscheppen. Bij de zes aanvallen in mei verloor de Luftwaffe nog eens 50 vliegtuigen, wat neerkwam op een verliespercentage van ongeveer 10%.
De slechte resultaten van de operatie en de hoge verliezen aan zowel vliegtuigen als ervaren bemanningsleden leidden uiteindelijk tot de beëindiging van Operatie Steinbock op 29 mei 1944. Op dat moment was het duidelijk dat de Luftwaffe niet in staat was om een significante impact te maken op de Britse oorlogsinspanningen of de voorbereidingen voor de D-Day-invasie te verstoren.
Verliezen en Effectiviteit
In totaal verloor de Luftwaffe tijdens Operatie Steinbock 329 vliegtuigen gedurende de 28 grote aanvallen die tussen januari en mei 1944 werden uitgevoerd. De verliezen aan bemanningsleden waren eveneens hoog, met een groot aantal doden, gewonden en krijgsgevangenen. De gemiddelde maandelijkse verliezen lagen rond de 8 tot 10%, wat voor de Luftwaffe rampzalig was gezien het feit dat ervaren piloten steeds schaarser werden. Door het hoge uitvalpercentage en de toegenomen Britse luchtafweer konden de Duitse vliegtuigbemanningen nauwelijks ervaring opdoen, wat de effectiviteit van de operatie verder ondermijnde.
Hoewel de Luftwaffe in totaal 329 vliegtuigen verloor, was de schade die zij aanrichtten aan Britse doelen beperkt. Ongeveer 1.500 mensen kwamen om in de gebombardeerde steden, en de materiële schade was relatief klein in vergelijking met de vernietigende bombardementen die de Geallieerden uitvoerden op Duitse steden zoals Hamburg en Berlijn. De Britten noemden Operatie Steinbock dan ook spottend de “Baby Blitz”, in verwijzing naar de veel destructievere Blitz van 1940-1941.
Conclusie van Operatie Steinbock
Operatie Steinbock was vanuit militair oogpunt een mislukking voor Nazi-Duitsland. De luchtcampagne, die bedoeld was als vergeldingsactie voor de geallieerde bombardementen op Duitse steden, leverde weinig tastbare resultaten op. Ondanks de inzet van honderden vliegtuigen en uitgebreide voorbereidingen slaagde de Luftwaffe er niet in om significante schade toe te brengen aan Britse steden of de geallieerde oorlogsinspanningen te ondermijnen.
De technische problemen met vliegtuigen, zoals de onbetrouwbare Heinkel He 177, de onervarenheid van de bemanningen en het verouderde radionavigatiesysteem, beperkten het succes van de operatie. Daarnaast had de Luftwaffe te maken met een sterk verbeterde Britse luchtafweer en een effectieve nachtjagerdefensie door de RAF, wat leidde tot aanzienlijke verliezen aan Duitse vliegtuigen en bemanningsleden. De maandelijkse verliespercentages waren hoog, wat betekende dat de Luftwaffe niet in staat was om haar aanvallende capaciteit op peil te houden.
Hoewel Operatie Steinbock enkele Britse steden trof, waaronder Londen, Portsmouth en Bristol, bleef de schade die werd aangericht ver achter bij de Duitse verwachtingen. In totaal kwamen ongeveer 1.500 burgers om, en de materiële schade was beperkt in vergelijking met de verwoestende bombardementen die de Geallieerden op Duitsland uitvoerden.
Na de beëindiging van Operatie Steinbock in mei 1944 verlegde de Luftwaffe haar focus naar het verdedigen van Duitsland tegen de steeds intensievere bombardementen van de Geallieerden. Het falen van deze operatie markeerde het begin van het einde voor de Duitse luchtmacht, die in de laatste jaren van de oorlog steeds meer terrein verloor aan de geallieerde luchtmachten.
Bronnen en meer informatie
- Dierich, Wolfgang. Die Luftwaffen-Einheiten 1935–1945. Verlag Heinz Nickel, 1993, ISBN 3-925480-15-3.
- Balke, Ulf. Der Luftkrieg in Europa 1939–1941. Bechtermünz Verlag, 1998, ISBN 3-86047-591-6.
- Boog, Horst. Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg, Deel 7, dva, ISBN 3-421-05507-6.
- Kurowski, Franz. Der Luftkrieg über Deutschland. Neuer Kaiser Verlag, 1993, ISBN 3-7043-4061-8.
- Mackay, Ron. The Last Blitz: Operation Steinbock, the Luftwaffe’s Last Blitz on Britain – January to May 1944. Red Kite, 2011, ISBN 978-0-9554735-8-6.
- Mei1940.org
- Afbeelding: Leonard Bentley from Iden, East Sussex, UK, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
.jpg){kind=link}